Η πρεμιέρα, στις 28 Φεβρουαρίου, ενός νέου ανεβάσματος του «Μάκβεθ» στο θέατρο Franko του Κιέβου στην Ουκρανία επισκιάστηκε αρχικά από τη διπλωματική καταστροφή που εκτυλίχθηκε την ίδια μέρα μεταξύ του Βολοντίμιρ Ζελένσκι και του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Έκτοτε η παραγωγή έγινε το θέμα συζήτησης της ελίτ της πόλης, όπως εξιστορεί ο Economist.
Ο Ιβάν Ουρίβσκι, ο σκηνοθέτης, λέει ότι αποφάσισε να ανεβάσει την τραγωδία αφού διαισθάνθηκε μια αλλαγή στη διάθεση της χώρας μετά την εκλογή του κ. Τραμπ τέσσερις μήνες νωρίτερα. Ήθελε να ανεβάσει το «Όνειρο θερινής νυκτός», μια κωμωδία, όμως πρόσθεσε πως: «δεν μπορείς να κάνεις θέατρο χωρίς να σκέφτεσαι την πολιτική, τον πόλεμο ή τον κόσμο που παρακολουθεί».
Οι θεατές του κάνουν παραλληλισμούς μεταξύ των χαρακτήρων του Σαίξπηρ και των σημερινών γεγονότων. Για κάποιους, ο Μάκβεθ μοιάζει με τον αιμοδιψή δικτάτορα στη Μόσχα. Για άλλους η ιστορία της φιλοδοξίας, της εξουσίας και της προδοσίας μοιάζει πιο κοντά στο σπίτι τους.
Στο Κίεβο και όλο τον κόσμο, τα μαχαίρια ακονίζονται γύρω από τον Ζελένσκι
Εδώ και μήνες ο Ουκρανός πρόεδρος αντιμετωπίζει έντονες πιέσεις από το εξωτερικό: από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος αμφισβήτησε τη νομιμότητά του χωρίς ίχνος ειρωνείας, και από τον κ. Τραμπ, ο οποίος επανέλαβε τα λεγόμενα του κ. Πούτιν. Και οι δύο φαίνεται να έχουν ενοχληθεί από το πείσμα του κ. Ζελένσκι. Τον πίεσαν να διεξαγάγει εκλογές εν μέσω πολέμου, πιστεύοντας χωρίς αμφιβολία ότι οι Ουκρανοί ψηφοφόροι θα τους έκαναν τη χάρη να τον ανατρέψουν.
Πριν από δύο μήνες ο κ. Ζελένσκι πίστευε ότι ήταν αμετάκλητα αντίθετος στη διεξαγωγή ψηφοφορίας. Όμως η ατιμωτική μεταχείριση του κ. Τραμπ την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου ενίσχυσε τα ποσοστά του, όπως αποτυπώνεται σε δημοσκόπηση που ανέθεσε το Economist, και φαίνεται ότι άλλαξε το σκεπτικό του. Τώρα γίνονται σοβαρές προετοιμασίες για να προσέλθει ο κ. Ζελένσκι ενώπιον του εκλογικού σώματος για δεύτερη φορά, και μάλιστα αρκετά σύντομα.
Πότε μπορούν να προκηρυχθούν εκλογές στην Ουκρανία
Κυβερνητικές πηγές λένε ότι ο κ. Ζελένσκι συγκάλεσε συνάντηση την περασμένη εβδομάδα για να αναθέσει στην ομάδα του να οργανώσει ψηφοφορία μετά από πλήρη κατάπαυση του πυρός, την οποία οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να επιβάλουν μέχρι τα τέλη Απριλίου (η Κυριακή του Πάσχα, 20 Απριλίου, θα είχε κάποια απήχηση).
Η πρώτη επιβεβαίωση μπορεί να έρθει πριν ή στις 5 Μαΐου, την καταληκτική ημερομηνία για την κοινοβουλευτική ψηφοφορία για την παράταση του στρατιωτικού νόμου, ο οποίος λήγει στις 8 Μαΐου.
Η ακύρωση του στρατιωτικού νόμου είναι ένα απαραίτητο πρώτο στάδιο για την έναρξη μιας εκλογικής διαδικασίας. Οι πηγές διαφέρουν ως προς το ακριβές χρονοδιάγραμμα, αλλά οι περισσότερες λένε ότι ο κ. Ζελένσκι στοχεύει στο καλοκαίρι.
Ο νόμος απαιτεί τουλάχιστον 60 ημέρες για την προεκλογική εκστρατεία, οπότε το εγγύτερο χρονικά ενδεχόμενο θα ήταν οι αρχές Ιουλίου. Αλλά ορισμένες πηγές λένε ότι η εκστρατεία θα πρέπει να διαρκέσει τρεις μήνες: αυτό είναι το χρονικό διάστημα που οι εκλογικές αρχές φέρονται να έχουν πει στο κοινοβούλιο ότι χρειάζονται για να αναδημιουργήσουν τους καταλόγους ψηφοφόρων εν μέσω πολέμου.
Είναι η αντιπολίτευση έτοιμη για ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Ο Πέτρο Ποροσένκο, ηγέτης του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης και ορκισμένος εχθρός του κ. Ζελένσκι, προβλέπει ότι οι εκλογές θα μπορούσαν να γίνουν «οποιαδήποτε στιγμή από τον Αύγουστο έως τον Οκτώβριο». Ισχυρίζεται ότι η προεκλογική εκστρατεία ξεκίνησε, στην πραγματικότητα, με την αμφιλεγόμενη απόφαση του κ. Ζελένσκι να τον θέσει υπό κυρώσεις τον Φεβρουάριο (σ.σ. κυρώσεις εναντίον Ποροσένκο, πολιτικών αντιπάλων, ολιγαρχών).
Η κίνηση αυτή φέρεται να συνδέεται με την πολύχρονη δίκη του για υποτιθέμενη προδοσία, αλλά ορισμένοι πιστεύουν ότι το ταξίδι του κ. Ποροσένκο στην Αμερική στις αρχές Φεβρουαρίου -όπου συναντήθηκε με κάποιους από τους ανθρώπους του κ. Τραμπ- άναψε το φιτίλι. Ο πρώην πρόεδρος (σ.σ. Ποροσένκο) λέει ότι οι βοηθοί του κ. Ζελένσκι τον προειδοποίησαν να μην πάει, αλλά το απέδωσε στη «σχιζοφρένεια… και την παράνοια» τους.
Οι κυρώσεις είχαν σκοπό να κάνουν δύο πράγματα, συνεχίζει: να αποκλείσουν την υποψηφιότητά του και να προειδοποιήσουν τον Βάλερι Ζαλούζνι, τον πρώην κορυφαίο στρατηγό της Ουκρανίας και τον μοναδικό άνθρωπο που έχει πολλές πιθανότητες να νικήσει τον κ. Ζελένσκι σε περίπτωση που αποφασίσει να θέσει υποψηφιότητα. Μια ανώτερη κυβερνητική πηγή λέει κατ’ ιδίαν ότι ο κ. Ποροσένκο «τόσο υπερεκτιμά όσο και υποτιμά τη σημασία του».
Ο πρώην πρόεδρος δεν αποτελεί σοβαρή απειλή, αλλά η δηλητηριώδης αντιπάθεια του κ. Ζελένσκι για τον κ. Ποροσένκο επιτάχυνε την απόφαση επιβολής κυρώσεων.
Είναι ο Ιούλιος η καλύτερη περίοδος για τον Ζελένσκι για εκλογές στην Ουκρανία;
Ο εν λόγω αξιωματούχος πιστεύει ότι ο κ. Ζελένσκι θα προσπαθήσει να αιφνιδιάσει τους αντιπάλους του με εκλογές τον Ιούλιο, ελπίζοντας ότι ένα σύντομο χρονοδιάγραμμα θα του επιτρέψει να κατέβει χωρίς αντίπαλο.
Μια τέτοια στροφή δεν θα ωφελούσε μόνο τον πρόεδρο, υποστηρίζει η πηγή: «Μια μακρά προεκλογική εκστρατεία θα διέλυε τη χώρα». Στην πραγματικότητα, μια βιαστική ψηφοφορία κινδυνεύει να επιδεινώσει τις ήδη πικρές σχέσεις μεταξύ του ισχυρού, συγκεντρωτικού προεδρικού γραφείου και του υπόλοιπου πολιτικού κόσμου της Ουκρανίας.
Πώς μπορεί να υπάρξει ψηφοφορία εν καιρό πολέμου;
Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης επιμένουν ότι μια γρήγορη ψηφοφορία είναι αδύνατη, επισημαίνοντας μια σωρεία υλικοτεχνικών εμποδίων. Η επίτευξη μιας λειτουργικής κατάπαυσης του πυρός εγκαίρως για την 8η Μαΐου θα ήταν αρκετά δύσκολη, λέει ο Σεργκέι Βλασένκο, ανώτερος νομοθέτης (σ.σ. βουλευτής για πολλές τετραετίες) του κόμματος Batkivshchyna.
Το να βρεθεί ένας τρόπος για να ψηφίσουν εκατομμύρια ψηφοφόροι στο εξωτερικό, στα χαρακώματα ή στις περιοχές που κατέχει η Ρωσία θα ήταν «ακόμη πιο δύσκολο». Μια λύση θα ήταν η χρήση της αναγνωρισμένης από την κυβέρνηση εφαρμογής για smartphone Diia. Αλλά αυτό θα δημιουργούσε ζητήματα διαφάνειας.
Οποιαδήποτε αλλαγή θα σήμαινε αλλαγή του Συντάγματος, που απαιτεί πλειοψηφία δύο τρίτων στο κοινοβούλιο. Αυτό θα ήταν δύσκολο, δεδομένου ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης αντιτίθενται στην ψηφοφορία σε καιρό πολέμου. Οι λόγοι δεν είναι μόνο τεχνικοί: λένε ότι μια δίκαιη εκλογή απαιτεί πρώτα την κατάργηση της προπαγάνδας και της λογοκρισίας εν καιρώ πολέμου.
Τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα της Ρωσίας σε ενδεχόμενες εκλογές στην Ουκρανία
Οι δύο μεγάλες σκιές στην πολιτική ζωή της Ουκρανίας, οι κύριοι Πούτιν και Τραμπ, μπορεί να μην επιθυμούν τώρα ούτε γρήγορες εκλογές. Και οι δύο πιθανότατα απαίτησαν μία, πιστεύοντας ότι θα οδηγούσε στην αποχώρηση του κ. Ζελένσκι. Δεδομένου ότι ο υπολογισμός έχει τουμπάρει (σ.σ. καθώς ενδυναμώθηκε από τον τσακωμό με τους Τραμπ – Βανς), μπορεί να μην κάτσουν ήσυχοι ενώ ο ίδιος θα προχωράει γρήγορα σε μια δεύτερη θητεία.
Ο κ. Πούτιν κρατάει πολλά από τα χαρτιά εδώ. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη και οι πύραυλοί του θα μπορούσαν να καταστήσουν την ακύρωση του στρατιωτικού νόμου – πόσο μάλλον τη διεξαγωγή ψηφοφορίας – αδύνατη. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι οι εκλογές θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον κ. Πούτιν να αποσταθεροποιήσει την Ουκρανία, ακόμη και αν κερδίσει ο κ. Ζελένσκι.
Ένας αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών προβλέπει ότι η εσωτερική αστάθεια θα αποτελέσει μεγαλύτερο κίνδυνο για την Ουκρανία το 2025 από τις μάχες στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Μια προεκλογική εκστρατεία θα επέτρεπε στους Ρώσους να εντείνουν την εκστρατεία επιρροής τους: «Θα χρησιμοποιήσουν τους ηγέτες της κοινής γνώμης, τους στρατιώτες και την αντιπολίτευση για να εκτελέσουν τις εντολές τους».
Η Ουκρανία μετά τις εκλογές
Τα πράγματα δεν θα γίνουν ευκολότερα για τον επόμενο πρόεδρο της Ουκρανίας, όποιος κι αν είναι αυτός και όποτε κι αν εκλεγεί. Η βιαστική διπλωματία του κ. Τραμπ θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κακή ειρηνευτική συμφωνία και σε δυσαρέσκεια.
Με τον καιρό, ορισμένοι Ουκρανοί μπορεί να ζητήσουν μια πιο σκληρή, πιο μιλιταριστική κυβέρνηση. Παρ’ όλα τα ελαττώματά του, ο κ. Ζελένσκι εξαρτάται πάρα πολύ από τη λαϊκή έγκριση για να γίνει ποτέ πραγματικός δικτάτορας.
Όποιος έρθει μετά από αυτόν μπορεί να είναι λιγότερο προσεκτικός. «Είτε πρόκειται για τον Καλιγούλα είτε για τον Μάκβεθ, η κατάχρηση της εξουσίας είναι ένα σταθερό θέμα στην ιστορία», λέει ο κ. Ουρίβσκι.
Το θέατρο επιτρέπει στους ανθρώπους «να δουν τους εαυτούς μας σε μερικούς από τους τρομερούς χαρακτήρες. Και ελπίζουμε, ως Ουκρανοί, να αποφύγουμε να επαναλάβουμε τα λάθη τους».