Όπως επισημαίνεται, η μακροπρόθεσμη στροφή σε εισαγόμενο LNG από τις ΗΠΑ φέρνει υψηλές τιμές, αβεβαιότητα στην προμήθεια και σημαντικό περιβαλλοντικό ρίσκο, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τα οφέλη που προσδοκά η ελληνική κυβέρνηση – και, βέβαια, το «μάρμαρο θα πληρώσουν», όπως πάντα, οι πολίτες.
Ειδικότερα, όπως σημειώνει ο Dr Marmarelis, οι υπεύθυνοι χάραξης ενεργειακής πολιτικής σε ΗΠΑ και Ευρώπη συγκεντρώνονται στην Αθήνα στις 6 Νοεμβρίου για την 6η Σύνοδο της Συνεργασίας για τη Διατλαντική Ενεργειακή Συνεργασία (P-TEC).
Στην ατζέντα της συνόδου είναι η Ενέργεια στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με εστίαση στην επιτάχυνση των ροών αμερικανικού Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) στην περιοχή.
Η Ελλάδα, ως οικοδέσποινα της συνόδου, φιλοδοξεί να θέσει εαυτήν περιφερειακό ενεργειακό κόμβο, ενισχύοντας τις επενδύσεις σε υποδομές LNG με στόχο έναν αναβαθμισμένο γεωπολιτικό ρόλο.
Το αφήγημα περί «ενεργειακού κόμβου» προκύπτει από την ενεργειακή κρίση των τελευταίων ετών, που οδήγησε τις ευρωπαϊκές χώρες στην ανάγκη προμήθειας LNG –μεγάλο μέρος του οποίου προέρχεται από τις ΗΠΑ– για να αντισταθμίσουν τη δραματική μείωση των ρωσικών ροών.
Έκτοτε, η ικανότητα επαναρευστοποίησης LNG στην Ευρώπη, που επιτρέπει τη μετατροπή του ξανά σε αέριο για διανομή, αυξήθηκε κατά 32%.
Η κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ μειώθηκε κατά 17% χάρη σε πρωτοβουλίες ενεργειακής αποδοτικότητας και καθαρής ενέργειας του προγράμματος REPowerEU.
Οι νέες κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας, που στοχεύουν στην πλήρη κατάργηση του ρωσικού LNG έως το 2027, αναδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για εναλλακτικές προμήθειες, ειδικά καθώς ο τελευταίος ρωσικός αγωγός προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας θα σταματήσει τη λειτουργία του έως το 2028.
Η στρατηγική θέση της Ελλάδας, στο σταυροδρόμι ηπείρων και ως πύλη προς τα Βαλκάνια, ενισχύει την υποψηφιότητά της ως κατάλληλου κόμβου.
Οι εισαγωγές από τις ΗΠΑ αναμένεται να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό το σχέδιο.
Η εμπορική συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ τον Ιούλιο περιελάμβανε δέσμευση ότι η ΕΕ θα αγοράσει προϊόντα ενέργειας αξίας 750 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τις ΗΠΑ μέσα σε τρία χρόνια.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ και το Κατάρ πιέζουν την ΕΕ να χαλαρώσει τους κανονισμούς για το κλίμα ώστε να επιτραπεί η μεγαλύτερη ροή LNG.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα αναπτύσσει δύο νέους τερματικούς σταθμούς, πέραν των υφιστάμενων εγκαταστάσεων στην Αλεξανδρούπολη και τη Ρεβυθούσα (Αττική).
Στόχος είναι η Ελλάδα να γίνει πηγή νέων προμηθειών LNG για την περιοχή μέσω του «Κάθετου Διαδρόμου», ενός δικτύου αγωγών που περνά από την Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Μολδαβίας προς την Ουκρανία.
Αυτή η διαδρομή έγινε πιο ελκυστική μετά τη μείωση των τελών διέλευσης από τις συμμετέχουσες χώρες, ανταγωνιζόμενη τη βόρεια διαδρομή από Λιθουανία και Πολωνία.
Ωστόσο, ενώ το έργο του «ενεργειακού κόμβου» θα έχει σημαντική συνεισφορά βραχυπρόθεσμα και θα μπορούσε να αναβαθμίσει τον γεωπολιτικό ρόλο της Ελλάδας, η μακροπρόθεσμη εξάρτηση από το αμερικανικό LNG ενέχει σημαντικό οικονομικό και περιβαλλοντικό ρίσκο.
Υψηλές τιμές και αβεβαιότητα
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία οδήγησε σε εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα εξαιρετικά υψηλές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Ευρώπη.
Οι τιμές σταθεροποιήθηκαν τον τελευταίο χρόνο, αλλά το φυσικό αέριο παραμένει σχεδόν τριπλάσιο σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από την κρίση.
Από την αρχή του πολέμου, οι χώρες της ΕΕ έχουν ξοδέψει 258 δισεκατομμύρια ευρώ για εισαγωγές LNG.
Αυτό διασφάλισε σε σημαντικό βαθμό την ενεργειακή ασφάλεια, αλλά σε αντίθεση με το αέριο αγωγού, που παρέχει ασφάλεια προμήθειας, το αμερικανικό LNG λειτουργεί με όρους «free-on-board», δηλαδή οι πωλητές μπορούν να ανακατευθύνουν τα φορτία σε αυτόν που θα δώσει την υψηλότερη προσφορά παγκοσμίως.
Αυτό σημαίνει ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο νέων υποδομών που θα κατασκευάσει η Ελλάδα, η χώρα και οι υπόλοιπες περιοχές θα παραμείνουν εκτεθειμένες στη μεταβλητότητα των διεθνών τιμών φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας να παραμένουν υψηλές χωρίς εγγύηση επάρκειας προμήθειας.
Το 2025, κατά μέσο όρο, η Ελλάδα αγόρασε αμερικανικό LNG στην υψηλότερη τιμή της Ευρώπης.
Παράλληλα, οι τιμές για άδειες άνθρακα της ΕΕ αναμένεται να εκτοξευθούν τα επόμενα χρόνια, ασκώντας περαιτέρω πίεση στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.
Αυτό θα έχει αντίκτυπο σε όλη την οικονομία και στην ανταγωνιστικότητα της περιοχής.
Σε περίπτωση αύξησης των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας στις ΗΠΑ –κάτι πιθανό λόγω περιορισμού έργων πράσινης ενέργειας και αυξημένης ζήτησης από data centers– το ρίσκο αυτό θα μπορούσε να επιδεινωθεί.
Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος του LNG είναι επίσης σημαντικός.
Παρά το ότι θεωρείται «καύσιμο μετάβασης», νέες έρευνες με χρήση δορυφορικών δεδομένων δείχνουν ότι οι διαρροές μεθανίου από LNG μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερες από ό,τι εκτιμάτο προηγουμένως.
Παράγοντας με μικρότερο διοξείδιο του άνθρακα από τον άνθρακα, οι αυξημένες εκπομπές μεθανίου του LNG έχουν ισχυρότερο βραχυπρόθεσμο θερμαντικό αποτέλεσμα.
Η μακρά διαδικασία μεταφοράς και επαναρευστοποίησης επιβαρύνει περαιτέρω το περιβάλλον, θέτοντας σε κίνδυνο τους στόχους αποανθρακοποίησης της ΕΕ.
Η εναλλακτική
Η Ελλάδα είναι καλά τοποθετημένη ως σταθερός κόμβος διανομής αερίου στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Παράλληλα, μπορεί να εξελιχθεί σε περιφερειακό κόμβο καθαρής ενέργειας, συμβάλλοντας στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ και προστατεύοντας τους στόχους αποανθρακοποίησης.
Η Ελλάδα είναι ήδη ηγέτιδα στην παραγωγή πράσινης ενέργειας: οι ανανεώσιμες πηγές παράγουν πάνω από το μισό της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας και η παραγωγή αναμένεται να αυξηθεί.
Η επιτάχυνση της μετάβασης σε πράσινη ενέργεια μπορεί να προσελκύσει ξένες επενδύσεις, καθώς οι πρωτοβουλίες καθαρής ενέργειας αποσύρονται από τις ΗΠΑ.
Η Ελλάδα θα ενισχύσει επίσης την «ήπια δύναμή» της, αναδεικνυόμενη σε ηγέτιδα του κλίματος, σε αντίθεση με χώρες όπως η Τουρκία, που πρόσφατα ανακοίνωσε νέες επιδοτήσεις για τον άνθρακα.
Η επιτάχυνση των επενδύσεων σε τεχνολογίες αποθήκευσης, όπως οι μπαταρίες (BESS), είναι κρίσιμη για τη βέλτιστη αξιοποίηση των μεγάλων ανανεώσιμων πόρων της Ελλάδας.
Πέρσι, περίπου το 10% της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας χάθηκε κατά τις ώρες υψηλής παραγωγής, υποδεικνύοντας την ανάγκη για αποθήκευση ενέργειας και μείωση συμφόρησης του δικτύου.
Οι συνθήκες αγοράς είναι ευνοϊκές για ανάπτυξη μπαταριών, λόγω αρνητικών τιμών και υψηλών ενδοημερήσιων διαφορών, αλλά οι αδειοδοτήσεις και η γραφειοκρατία στην Ελλάδα παραμένουν εμπόδιο στο στόχο εγκατάστασης 4,7 GW μπαταριών έως το 2030.
Η καθαρή τεχνολογία ενέχει ρίσκο, κυρίως λόγω εξάρτησης από κινεζικές εισαγωγές μπαταριών και εξαρτημάτων ανανεώσιμης ενέργειας. Ωστόσο, είναι μια «μία φορά» επένδυση: όταν η υποδομή δημιουργηθεί, η ενεργειακή προμήθεια θα είναι πολύ λιγότερο εκτεθειμένη σε συνεχή εξάρτηση όπως με το φυσικό αέριο.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία απέδειξε ξεκάθαρα τον εγγενή κίνδυνο στρατηγικών βασισμένων σε ορυκτά καύσιμα.
Η ζήτηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη αναμένεται να μειωθεί του χρόνου, αυξάνοντας τον κίνδυνο οι νέες εγκαταστάσεις LNG να μετατραπούν σε «κολλημένα» περιουσιακά στοιχεία.
Εξαγωγές
Ένα κοινό επιχείρημα για τις φιλοδοξίες της Ελλάδας ως LNG hub είναι η δυνατότητα να γίνει εξαγωγέας ενέργειας προς τα Δυτικά Βαλκάνια.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι χώρες της περιοχής χρησιμοποιούν περιορισμένο φυσικό αέριο, αλλά μεγάλο μέρος προέρχεται από τη Ρωσία.
Οι νέες ελληνικές πηγές μπορούν να καλύψουν αυτό το κενό.
Ωστόσο, μακροπρόθεσμα η Ελλάδα πρέπει να σχεδιάσει εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή, αντί φυσικού αερίου.
Αυτό θα αποτρέψει τη δέσμευση των δυτικοβαλκανικών χωρών σε λύσεις ορυκτών καυσίμων, θα μειώσει τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και θα εναρμονιστεί με τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες τους.
Η ενίσχυση των διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των χωρών είναι κρίσιμη για την εξαγωγή ενέργειας, ιδιαίτερα για τα προτεινόμενα έργα της ΕΕ με Κύπρο, που είναι απομονωμένη από το δίκτυο, και με την Αίγυπτο, με μεγάλο αλλά ανεκμετάλλευτο δυναμικό ανανεώσιμης ενέργειας.
Προστασία των μακροπρόθεσμων στόχων μετάβασης
Βραχυπρόθεσμα, τα νέα τερματικά LNG της Ελλάδας είναι κρίσιμα για την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ και την τροφοδοσία της Ουκρανίας.
Ωστόσο, οι νέες εγκαταστάσεις LNG πρέπει να θεωρηθούν μέτρα βραχυπρόθεσμης ασφάλειας, και ανεξαρτήτως πίεσης από τις ΗΠΑ, θα πρέπει να λειτουργούν σύμφωνα με αυστηρούς κανονισμούς για το μεθάνιο.
Η ΕΕ πρέπει να επιμείνει στους κανονισμούς της, υποστηρίζοντας τον ρόλο της ως παγκόσμιας ρυθμιστικής υπερδύναμης, επισημαίνοντας στην Ουάσινγκτον ότι η μείωση των διαρροών μεθανίου αυξάνει την παραγωγή και τα κέρδη αερίου.
Για σταθερές τιμές, η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει τον συλλογικό μηχανισμό διαπραγμάτευσης για κοινές αγορές φυσικού αερίου, σύμφωνα με την Έκθεση Draghi για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ.
Για να αξιοποιήσει πλήρως τη δυναμική της ως κόμβος καθαρής ενέργειας, η Ελλάδα πρέπει να απλοποιήσει τη διαδικασία αδειοδότησης μπαταριών για να μειώσει τη σύγχυση των επενδυτών και τις καθυστερήσεις, δημιουργώντας συμβόλαια που επιβραβεύουν τη μείωση συμφόρησης του δικτύου.
Με αυτή την προσέγγιση, η Ελλάδα μπορεί να χτίσει πάνω στα επιτεύγματα της καθαρής ενέργειας και να αναδειχθεί σε αληθινό περιφερειακό ηγέτη για το μέλλον, καταλήγει ο Dr Zissis Marmarelis του Chatham House.
