Η διαπίστωση ότι βρισκόμαστε σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο αποτελεί πλέον κοινό τόπο – αν και η μαρτυρική Ουκρανία ασφαλώς θα διαφωνούσε κατά πόσον δικαιούμαστε να τον αποκαλούμε ακόμη “ψυχρό”. Όπως και αν έχει, η “ευτυχής παγκοσμιοποίηση” έχει δώσει τη θέση της σε μία ρηγματωμένη διεθνή αρχιτεκτονική. Όμως ποιοι είναι πραγματικά οι αντιπαρατιθέμενοι πόλοι αυτού του νέου Ψυχρού Πολέμου;
Το μαρτυρεί αυτό, μεταξύ άλλων, η πρόσφατη αναθεώρηση του Στρατηγικού Δόγματος του ΝΑΤΟ το οποίο “βάζει στο κάδρο” των απειλητικών ανταγωνιστών πλάι στην Ρωσία και την Κίνα. Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, καθώς στην οικονομική βάση των γεωπολιτικών ισορροπιών οι τεκτονικές αλλαγές είναι εμφανείς και η χώρα του του Σι Τζινπίνγκ έχει ήδη κατακτήσει την πρωτοκαθεδρία με όρους ΑΕΠ (προφανώς όχι κατά κεφαλήν) σε ισοδύναμα αγοραστικής δύναμης.
Οι ποικίλες προειδοποιήσεις της Ουάσινγκτον προς το Πεκίνο να μην συμπράξει στην παράκαμψη των αντιρωσικών κυρώσεων και ιδίως στην ενίσχυση της στρατιωτικής μηχανής της Ρωσίας είναι σαφείς – όπως άλλωστε και οι εντάσεις περί την Ταϊβάν, που υποκρύπτουν δυναμική ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ δύο πυρηνικών δυνάμεων.
Σε ένα επίπεδο μεγαλύτερης ιδεολογικοποίησης γίνεται λόγος για αντιπαράθεση των “δημοκρατιών” με τον (ευρασιατικό) “αυταρχισμό”. Όμως αρκετές αναδυόμενες χώρες, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι αποτελούν δημοκρατίες, εμφανίζονται αδιάφορες απέναντι στο προβαλλόμενο δίλημμα. Το περιβάλλον ευκαιριών που δημιουργείται γύρω από τις οικονομικές φιλοδοξίες της Κίνας τους φαντάζει περισσότερο θελκτικό. Πόσω μάλλον που δεν συνοδεύεται από πολιτικές απαιτήσεις ή υποδείξεις για τη διαρρύθμιση των εσωτερικών τους πραγμάτων.
Συσπείρωση έναντι διεύρυνσης
Δύο διαφορετικές αντιλήψεις για τη μελλοντική διεθνή αρχιτεκτονική αποτυπώθηκαν σε δύο διοργανώσεις που σχεδόν συνέπεσαν χρονικά: τη Σύνοδο της G7 στις γερμανικές Άλπεις και τη (διαδικτυακή) 14η Σύνοδο της Ομάδας BRICS.
H Ομάδα των Επτά αποτελεί, ως γνωστόν, δημιούργημα της οικονομικά ταραγμένης δεκαετίας του ’70 και συνενώνει τους τότε κορυφαίους πόλους της καπιταλιστικής οικονομίας (Βόρεια Αμερική, Ευρώπη, Ιαπωνία), πριν τη στροφή της Κίνας στην αγορά και την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως στις μέρες μας αποτελεί προϊόν “οπισθοχώρησης” ή δυτικής συσπείρωσης. Ξαναπήρε το αρχικό της σχήμα, αφότου η επιδείνωση των σχέσεων με τη Ρωσία οδήγησε στην αποβολή της τελευταίας από το σχήμα της G8, που είχε επιβάλει ενδιαμέσως η μεταψυχροπολεμική γαλαντομία.
Κορυφαία απόφαση της αλπικής συνόδου ήταν η εξαγγελία της διάθεσης 600 δισ. δολαρίων σε επενδύσεις εμφανώς αντιπαραθετικές προς τους κινεζικούς “νέους δρόμους του μεταξιού”.
Η BRICS, πάλι, αποτέλεσε το παράδοξο αποτέλεσμα μιας οδηγίας προς επενδυτές, η οποία μετατράπηκε σε πολιτική ομάδα κρατών. Το ακρωνύμιο, ως γνωστόν, πλάστηκε στις αρχές του αιώνα μας από τον Τζιμ Ο’ Νιλ της Goldman Sachs για να υποδείξει τη δυναμική των αναδυόμενων οικονομιών της Ρωσίας, της Κίνας, της Βραζιλίας και της Ινδίας. Ήταν η χώρα του Βλαντίμιρ Πούτιν, η οποία οικειοποιήθηκε την ιδέα προσκαλώντας για πρώτη φορά τις άλλες χώρες της τετράδας σε υπουργικό επίπεδο το 2006 και σε επίπεδο κορυφής το 2009, για να προστεθεί την επόμενη χρονιά, ως εκπρόσωπος της Μαύρης Ηπείρου η Νότιος Αφρική.
Όμως η περαιτέρω διεύρυνση της ομάδας υπήρξε το κατεξοχήν αντικείμενο της φετινής Συνόδου BRICS. Ήδη την ένταξή τους αιτήθηκαν το Ιράν και η Αργεντινή (αντίστοιχη συζήτηση για το Μεξικό προσέκρουσε στη συμμετοχή του στον ΟΟΣΑ), ενώ πέρα από τον κεντρικό πυρήνα δημιουργείται ένας αστερισμός που έλαβε την ονομασία BRICS+. Χαρακτηριστικά, τις φετινές εργασίες κλήθηκαν από την κινεζική προεδρία να παρακολουθήσουν μεταξύ άλλων η Αλγερία, η Αιθιοπία, η Σαουδική Αραβία, η Αργεντινή, το Καζαχστάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ινδονησία, η Μαλαισία, η Νιγηρία, η Σενεγάλη και η Ταϊλάνδη.
Κυρίαρχο μέλημα των αναδυόμενων η εξασφάλιση συνοχής
Η G7 αποτελεί ένα σχήμα με ιδιαίτερη συνοχή. Η Ομάδα BRICS, από την άλλη, δεν έχει σταθεί ως τώρα στο ύψος των δυνατοτήτων της. Η μόνιμη καχυποψία της Ινδίας έναντι της Κίνας αποτελεί έναν από τους βασικούς λόγους, όπως και η φιλοδυτική στροφή της Βραζιλίας έπειτα από την εκλογή του προέδρου Μπολσονάρου (ο οποίος όμως προεξοφλείται ότι στις φθινοπωρινές εκλογές θα δώσει τη θέση του στον εκ των ιδρυτών του σχήματος Λούλα ντα Σίλβα).
Η αποτροπή υποκινούμενων ρωγμών αποτέλεσε, άλλωστε, το κύριο μέλημα που έφερε στο φως ο χαιρετισμός του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ προς τους (ψηφιακούς) καλεσμένους του, καλώντας τους να αλληλοϋποστηρίζονται στα “θεμελιώδη συμφέροντά τους”, να απορρίπτουν “την ηγεμονία, το μπούλινγκ και τη διαίρεση” και να παραμείνουν μια “μεγάλη οικογένεια”, ανοικτή σε νέα μέλη και αντίθετη στη λογική των “μικρών κύκλων”.
Επιπλέον, ο Σι καταδίκασε την “απόπειρα επέκτασης στρατιωτικών συμμαχιών στο πνεύμα απόλυτης ασφάλειας, την αντιπαράθεση μπλοκ, τον εξαναγκασμό χωρών να επιλέξουν πλευρά και την επιδίωξη μονομερούς κυριαρχίας εις βάρος των δικαιωμάτων άλλων”. Αυτό το οιονεί μανιφέστο κατά της Δύσης βρήκε τον απόηχό του και στην 7.300 λέξεων Διακήρυξη της Συνόδου, η οποία αποτελεί έκκληση για μία νέα διεθνή τάξη που θα αντανακλά τα συμφέροντα των αναδυόμενων χωρών.
Η αδύνατη περικύκλωση
Υπενθυμίζεται ότι οι χώρες BRICS αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 25% της διεθνούς οικονομίας, το 50% της προστιθέμενης ανάπτυξης και το 18% του εμπορίου.
Ποιος “περικυκλώνει” ποιον; Είναι αξιοσημείωτο ότι η Ινδία και η Νότιος Αφρική συμμετέχουν όχι μόνο στην ομάδα, BRICS αλλά και στην G11, το διευρυμένο σχήμα πέριξ της G7, που περιλαμβάνει επίσης τη Νότιο Κορέα και την Αυστραλία. Σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα της Δύσης να προσφέρει και “καρότο”, εκτός από “μαστίγιο” έχει περιορισθεί: τα 600 δισ. της G7 ενδέχεται να μην εντυπωσιάσουν μια Ασία, η οποία σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Ασιατικής Αναπτυξιακής Τράπεζας χρειάζεται 26 τρισ. την επόμενη δεκαετία για επενδύσεις σε υποδομές.
