Ο Μπεν Μπερνάνκε δεν υπήρξε ποτέ μεγάλος θαυμαστής των “ταμπελών”. Το 2008, ο τότε πρόεδρος της Federal Reserve προέτρεψε το Κογκρέσο να μην “κολλήσει” στην προσπάθεια ορισμού της ύφεσης. Αυτό που είχε μεγαλύτερη σημασία ήταν ο χρηματοοικονομικός πόνος και οι οικονομικές δυσκολίες – και η μελέτη του πώς προέκυψαν και τι πρέπει να γίνει με αυτά.
Οι συμβουλές του ήταν συγκλονιστικά ορθές, δεδομένης της πρώην συμμετοχής του Μπερνάνκε στην ακαδημαϊκή επιτροπή η οποία ορίζει την αρχή και το τέλος των επεκτάσεων της οικονομίας των ΗΠΑ. Είναι επίσης σημαντικές για την κατανόηση των σημερινών ταλαιπωριών. Έχει δαπανηθεί πολύς χρόνος γύρω από το εάν η αμερικανική οικονομία πληροί τον πρακτικό ορισμό της λέξης “ύφεση” ή εάν τα τεχνικά στοιχεία έχουν μεγαλύτερη σημασία.
Χρειάζονται δύο συνεχόμενα τρίμηνα συρρίκνωσης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) για να ταιριάξουν στην περιγραφή, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες; Μπορούμε πάντα να περιμένουμε το επίσημο τηλεφώνημα από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ, στην επιτροπή επιχειρηματικών κύκλων του οποίου συμμετείχε κάποτε ο Μπερνάνκε. Ωστόσο η μυστικοπαθής ομάδα χρειάζεται συνήθως περίπου έναν χρόνο προκειμένου να δηλώσει την έναρξη μιας ύφεσης και απορρίπτει το κριτήριο της μείωσης του ΑΕΠ για δύο συναπτά τρίμηνα.
Ουσία
Η συζήτηση για τις ταμπέλες μπορεί κάλλιστα να αποσπάσει την προσοχή από την ουσία. Είναι καλύτερα να εστιάσουμε σε αυτήν: μια έντονη και συγχρονισμένη παγκόσμια καθοδική τάση η οποία δείχνει ελάχιστα σημάδια υποχώρησης.
Η οικονομική ευθραυστότητα της Κίνας υπογραμμίστηκε το σαββατοκύριακο, όταν οι αναφορές έδειξαν ότι η μεταποίηση συρρικνώνεται ξανά. Αυτό διέψευσε τις ελπίδες ότι η οικονομία βρισκόταν σε ανάκαμψη μετά από μια πάλη για ανάπτυξη το δεύτερο τρίμηνο. Τα έσοδα σε κορυφαίους παίκτες του χώρου ανάπτυξης ακινήτων μειώθηκαν κατά περισσότερο από ένα τρίτο σε σχέση με πέρυσι και οι αγοραστές κατοικιών αρνούνται να πληρώσουν στεγαστικά δάνεια για ορισμένα πρότζεκτ που έχουν σταματήσει.
Το Πεκίνο απομακρύνεται από τον στόχο του για ανάπτυξη περί το 5,5% φέτος. Την Τρίτη, το Bloomberg News ανέφερε ότι οι ηγέτες της χώρας είπαν στους αξιωματούχους να θεωρήσουν το ποσοστό αυτό περισσότερο ως καθοδήγηση και όχι ως φιλοδοξία η οποία πρέπει να επιτευχθεί. Οι οικονομολόγοι του ιδιωτικού τομέα το θεωρούσαν ήδη εδώ και μερικούς μήνες αποκύημα φαντασίας.
Ο “κινητήρας” της ευρωζώνης, η Γερμανία, πιθανόν να βρίσκεται ήδη σε ύφεση. Δεδομένου ότι οι παραδόσεις φυσικού αερίου από τη Ρωσία αποτελούν πλέον τεράστιο ερωτηματικό, δεν θα ήταν συνετό να προβλέψουμε μια ανάκαμψη πριν από το επόμενο έτος.
Το ΑΕΠ μειώθηκε για δύο συναπτά τρίμηνα στις ΗΠΑ και οι αξιωματούχοι της Fed λένε ότι πρέπει να περιορίσουν περαιτέρω την οικονομία, καθώς το κόστος συγκράτησης των ραγδαίων αυξήσεων των τιμών αυξάνεται επίσης. Η έκθεση για την απασχόληση την Παρασκευή από το Υπουργείο Εργασίας των ΗΠΑ ήταν ιδιαίτερα αμφίσημη: οι αισιόδοξοι επισημαίνουν την ισχυρή αύξηση των θέσεων εργασίας τον Ιούνιο και ένα ποσοστό ανεργίας το οποίο πλησιάζει σε χαμηλό πέντε δεκαετιών. Οι σκεπτικιστές επισημαίνουν τις αυξανόμενες σε εβδομαδιαία βάση αιτήσεις ανεργίας και ισχυρίζονται ότι η αγορά εργασίας είναι συχνά ένας δείκτης ο οποίος αντιδρά με καθυστέρηση.
Σκοτεινές προοπτικές
Πέραν των προσλήψεων στις ΗΠΑ, οι προοπτικές είναι όλο και πιο σκοτεινές. Η παγκόσμια οικονομία πιθανότατα θα αναπτυχθεί περίπου στο μισό του 6,1% του περασμένου έτους, προβλέπει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Δεν είναι καταστροφή και εξακολουθεί να απέχει ελάχιστα από το όριο του 2,5% που χρησιμοποιεί ο παγκόσμιος δανειστής για να κρίνει εάν το παγκόσμιο εμπόριο είναι σε υποχώρηση ή αναπτύσσεται, έστω και κουτσά-στραβά.
Όμως η τάση είναι ανησυχητική. Οι προβλέψεις του ταμείου κατευθύνονται προς τα κάτω εδώ και κάποιο καιρό και οι αξιωματούχοι ακούγονται όλο και πιο ζοφεροί μήνα με τον μήνα. Η τελευταία πρόβλεψη, η οποία κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα, αναφέρει ότι τα πράγματα είναι πιθανό να χειροτερέψουν πριν βελτιωθούν. Η πορεία προς τα υψηλότερα επιτόκια η οποία χαρακτηρίζει σχεδόν κάθε οικονομία – πλην ορισμένων “άτακτων” παιδιών όπως η Τουρκία – θα έχει μεγάλο τίμημα. Το ΔΝΤ θεωρεί ότι η εξάλειψη του πληθωρισμού είναι ζωτική προϋπόθεση για την οικονομική σταθερότητα, χωρίς όμως να προσποιείται ότι θα είναι χωρίς κόστος.
Οι οικονομολόγοι της Bank of America ανησυχούν ότι πολλές προβλέψεις είναι υπερβολικά ρόδινες. Τα δεινά της εφοδιαστικής αλυσίδας λαμβάνουν πολύ οξυγόνο, ωστόσο ένα πιο βαθύ σοκ είναι η ταχεία αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής. Οι εκτιμήσεις για τις επιδόσεις της οικονομίας είναι μάλλον υπεραισιόδοξες, λέει η εταιρεία, και έχουν μεγάλη ομοιότητα με εκείνες των αξιωματούχων της νομισματικής πολιτικής. “Όχι μόνον οι προοπτικές για την ανάπτυξη είναι αισιόδοξες, αλλά σχεδόν σε κάθε οικονομία η κεντρική τράπεζα φαίνεται τάχα να κερδίζει τη μάχη με τον πληθωρισμό χωρίς ύφεση”, έγραψε ο Ίθαν Χάρις, οικονομολόγος παγκόσμιας οικονομίας της BofA, σε έκθεση της 29ης Ιουλίου. “Προφανώς για όλους αυτούς τους αναλυτές η καταπολέμηση του πληθωρισμού είναι μια αρκετά ανώδυνη άσκηση”.
Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο
Υπάρχουν πολλαπλοί λόγοι για να ανησυχούμε για την παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της, αντί για μια σειρά από δήθεν ανεξάρτητα φέουδα. Πολύ συχνά οι πρώτες ερωτήσεις που απευθύνονται σε αξιωματούχους σχετικά με την ύπαρξη ή όχι μιας ύφεσης έχουν μια γεύση “σας πιάσαμε!”. Καλύτερα να εστιάζει κανείς στις υποκείμενες συνθήκες.
Μια πινελιά ενσυναίσθησης είναι επίσης πάντα χρήσιμη. Στις 15 Ιουλίου 2008, με τη διάσωση της Bear Stearns να βρίσκεται μερικούς μηνες πίσω και την κατάρρευση της Lehman Brothers να ετοιμάζεται να μετατραπεί σε κρατήρα για τον παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κλάδο, ο Μπερνάνκε βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Ρόμπερτ Κάσεϊ, έναν Δημοκρατικό γερουσιαστή από την Πενσυλβάνια, που χρησιμοποίησε το παράδειγμα ενός πολίτη της εκλογικής του περιφέρειας ο οποίος έβαζε το φαγητό τέταρτο στη λίστα των προτεραιοτήτων της πίσω από τις πληρωμές για το σπίτι, τον παιδικό σταθμό και τη βενζίνη.
“Συμφωνώ μαζί σας απόλυτα ότι είτε πρόκειται για τεχνική ύφεση είτε όχι, ο συνδυασμός της μείωσης του πλούτου, της αδύναμης αγοράς εργασίας, της αύξησης των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας, των κατασχέσεων, του περιορισμού των πιστώσεων – όλα αυτά τα πράγματα ασκούν τεράστια πίεση στις οικογένειες και εξηγούν γιατί η καταναλωτική εμπιστοσύνη είναι τόσο πολύ χαμηλή”, είχε πει ο Μπερνάνκε στην επιτροπή για τις τράπεζες της Γερουσίας εκείνη την ημέρα. “Οι άνθρωποι είναι πολύ ανήσυχοι. Οπότε σίγουρα δεν θα ισχυριζόμουν ποτέ ότι, ακόμη κι αν δεν βρισκόμασταν σε τεχνική ύφεση, δεν είμαστε έτσι κι αλλιώς σε μια σοβαρή κατάσταση”.
Στη συνέχεια, η οικονομία κηρύχθηκε και επίσημα σε ύφεση.
Μεγάλο μέρος της προσοχής εστιάζεται στο ΑΕΠ, ωστόσο τα νέα δεν είναι καλά ούτε εκεί. Ελάχιστα είναι τα θετικά στοιχεία στην Ευρώπη και σε σημαντικά τμήματα της Ασίας. Αντί να ασχολούμαστε με τους ορισμούς τύπου σχολικών βιβλίων ή τα αλφαβητικά προσωνύμια – θυμηθείτε τα παιχνίδια του 2020 για το αν η ανάκαμψη ήταν U, L, V ή W; – ας δεχθούμε ότι αυτό το καθοδικό ρεύμα έχει μια οδυνηρή γεωγραφική συνέπεια ανά τον κόσμο.
Είναι λόγος ανησυχίας, σε οποιαδήποτε γλώσσα.
