Γνωστός από παλιότερες εργασίες του, ο σκιτσογράφος Λευτέρης Παπαθανάσης ήρθε πριν μερικούς μήνες να καταθέσει με τον δικό του τρόπο, με την τέχνη του σκίτσου, τον δικό του λόγο για τα σημαντικότερα γεγονότα που έζησε ετούτος ο τόπος κατά τη νεότερη ιστορία του: την εαμική εποποιία και τον αγώνα του ΔΣΕ για μια νέα Ελλάδα του δίκιου και της κοινωνικής απελευθέρωσης.
Ένα κόμικ κάπου 200 σελίδων, το βιβλίο «Τέρμινους. Εικονογραφημένο αφήγημα για τους ανθρώπους του Εμφυλίου», που βγήκε από τις εκδόσεις ΚΨΜ, ανταποκρίνεται, πράγματι, σ’ αυτό που θέλησε ο ίδιος ο δημιουργός του, όπως αναφέρει στον πρόλογό του:
«Από τις σελίδες του “τέρμινους” περνούν, έστω και για λίγο, ένα σωρό διαφορετικοί άνθρωποι, με διαφορετικές στάσεις κατά τη συγκλονιστική περίοδο από τη ναζιστική κατοχή μέχρι και μετά τον Εμφύλιο. Οι κεντρικοί του όμως χαρακτήρες δεν είναι τυχαίοι. Είναι πρόσωπα της μιας μόνο πλευράς, άνθρωποι που στρατεύτηκαν στον εαμικό αγώνα, στον ΕΛΑΣ, στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας, το ΔΣΕ. Είναι η πλευρά που θεωρώ δική μου. Ελπίζω ότι στάθηκα απέναντι στα πρόσωπα αυτά με ακεραιότητα, χωρίς να προβάλλω πάνω τους τις δικές μου ερμηνείες και κριτικές για τον αγώνα τους, αλλά και χωρίς να επιχειρώ μια βεβιασμένη “δικαίωσή” τους. Το “τέρμινους” δε δημιουργήθηκε για να δώσει το απόλυτο δίκιο σε κάθε επιλογή των ανθρώπων της Αριστεράς. Αν κανείς ψάχνει κάτι τέτοιο, δε θα το βρει σ’ αυτό το κόμικ. Είναι η προσπάθειά μου να κοιτάξω μέσα από τα δικά τους μάτια, φυσικά μέσα από τα δικά μου φίλτρα και την πολυτέλεια που μου δίνει η χρονική απόσταση, να καταλάβω τι ένιωσαν, τι πόθησαν, τι πόνεσαν σ’ αυτόν τον λίγο χρόνο που πήραν τη ζωή στα χέρια τους».
Διαβάζοντας το βιβλίο, έχω την πεποίθηση πως τα καταφέρνει. Γνωρίζοντας και την ιδιαίτερη ιδεολογική του τοποθέτηση, σαφώς κριτική προς το κυρίαρχο τότε ρεύμα μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα, που ήταν αυτό που έδινε την κατεύθυνση των αγώνων στους οποίους αναφέρεται, πρόκειται πράγματι για αναμφισβήτητη εκδήλωση σεβασμού της ιστορικής πραγματικότητας. Τόσο σπάνιου, όταν πρόκειται να γίνει αποτίμηση πρακτικών ιστορικών ρευμάτων από τα οποία μας χωρίζει ιδεολογική αντιπαλότητα.
Το αφήγημα αναφέρεται στη ζωή, στα βιώματα, στις σκέψεις, στις αγωνίες, τις χαρές και τις λύπες και πάνω απ’ όλα στις ελπίδες ανθρώπων καθημερινών, απλών ανθρώπων της ορεινής περιοχής της Ηπείρου –των Τζουμέρκων– απ’ όπου κατάγεται και όπου τους έζησε από μικρό παιδί ο Παπαθανάσης. Και ήταν οι δικές τους αναμνήσεις και αναφορές σ’ εκείνη τη συγκλονιστική εποχή που αποτέλεσαν την πρώτη ύλη και έδωσαν το ερέθισμα για το έργο αυτό. Κι αυτός είναι ο λόγος όλης αυτής της τρυφερότητας και της αγάπης γι’ αυτόν τον κόσμο που διαπερνάει κάθε σελίδα, κάθε σκίτσο του βιβλίου.
«Τέρμινους» ονομάστηκε η αποτυχημένη επιχείρηση του κυβερνητικού στρατού της Αθήνας, υπό την καθοδήγηση των Αμερικανών, για τη διάλυση του ΔΣΕ, το 1947. Η αποτυχία της μεγάλης αυτής επιχείρησης που επιδίωκαν και ήλπιζαν να είναι η «τελική» (αυτό σημαίνει, άλλωστε, η λατινική λέξη «τέρμινους»), έδωσε μια δίχρονη παράταση του Εμφυλίου και η ήττα (το «τέρμινους») ήρθε το 1949.
Ήταν πράγματι η τελική κατάληξη; Στη συγκυρία του Εμφυλίου και γενικότερα της μεγάλης κοινωνικής-ταξικής αναμέτρησης της δεκαετίας του 1940, ναι. Στην έκβαση της πάλης των τάξεων στην Ελλάδα, όχι. Κι είναι αυτό που κρατάμε, κλείνοντας το εξαιρετικό έργο του Λευτέρη Παπαθανάση. Ακριβώς γιατί, «τίποτα δεν πάει χαμένο…».
