Συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση. Οι κομμουνιστές και οι προοδευτικοί άνθρωποι, οι προοδευτικές οργανώσεις γιορτάζουν και τιμούν την επανάσταση και μελετούν την πείρα της για την εξαγωγή διδαγμάτων συνδυάζοντας φυσικά συνολικά την πείρα της απόπειρας οικοδόμησης του σοσιαλισμού και την ηρωική δράση του κομμουνιστικού κινήματος, υπέρ της εργατικής τάξης και του λαού ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Τα διδάγματα αυτά μαζί με την μελέτη του σύγχρονου καπιταλισμού με οδηγό τη μαρξιστική θεωρία, μπορούν να αποτελέσουν την βάση εκκίνησης του κομμουνιστικού κινήματος με σύγχρονα επαναστατικά προγράμματα, με επαναστατική στρατηγική και στόχο αυτή τη φορά η απόπειρα οικοδόμησης του σοσιαλισμού να είναι νικηφόρα, να φτάσει ως το τέλος.
Όπως είναι φυσικό, το ΚΚΕ οργανώνει πλήθος δραστηριοτήτων σ’ αυτά τα πλαίσια. Μεταξύ των άλλων το 5ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ είναι αφιερωμένο στην Οκτωβριανή επανάσταση, ενώ στα κομματικά μέσα ενημέρωσης δημοσιεύονται και άλλα άρθρα. Το λυπηρό είναι ότι το ΚΚΕ αντιμετωπίζει την επέτειο αυτή ως ευκαιρία να αποδομήσει την ιστορία της Οχτωβριανής επανάστασης και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, να θέσει για άλλη μια φορά τις σημερινές θέσεις του που είναι αντίθετες με τους κλασικούς και το Λένιν και να αμφισβητήσει έναν αιώνα κομμουνιστικής παρουσία και δράσης. Να θέσει δηλαδή άλλη μια φορά χιλιοειπωμένα πράγματα που τα επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία για να εμπεδωθούν, από ότι φαίνεται, από τα νεότερα μέλη και στελέχη του.
Μεταξύ των άλλων στο τεύχος αυτό της ΚΟΜΕΠ περιλαμβάνεται άρθρο του Μ. Παπαδόπουλου με τίτλο «Από την Οχτωβριανή επανάσταση στην οπισθοχώρηση από την επαναστατική στρατηγική». Στο άρθρο περιλαμβάνονται τα εξής:
Εκτίμηση για τον λανθασμένο, όπως θεωρεί, χαρακτήρα του μπολσεβίκικου προγράμματος που επεξεργάστηκε ο Λένιν, για το χαρακτήρα της επανάστασης στη Ρωσία από τις αρχές του αιώνα και τον έδωσε ολοκληρωμένα στην επανάσταση του 1905, ως επανάστασης αστικοδημοκρατικής που με την ηγεσία της εργατικής τάξης μετεξελίσσεται γρήγορα σε σοσιαλιστική και την διόρθωση που υποτίθεται ότι έκανε ο ίδιος ο Λένιν το 1917 απορρίπτοντας τον αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα και προκρίνοντας τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της που οδήγησε στην νίκη της εργατικής τάξης.
Η θέση ότι η Κ.Δ. ακολουθώντας τις λανθασμένες θέσεις του Λένιν και των μπολσεβίκων υιοθέτησε την λογική των σταδίων της επανάστασης για τις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού θεωρώντας ότι αυτή αποδείχθηκε η πηγή των δεινών των κομμουνιστικών κομμάτων.
Η αντίληψή του για τους παράγοντες που προσδιορίζουν τον χαρακτήρα της επανάστασης.
Τέλος κάνει μια εκτενή αναφορά στην διαλεκτική σχέση παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής με στόχο, κυρίως, να στηρίξει την αντίληψή του για τον λανθασμένο χαρακτήρα του προγράμματος της Κ.Δ. και εμμέσως την ανάγκη πάλης για το σοσιαλισμό ως άμεσο στόχο που περιέχεται στο πρόγραμμά του κόμματος. Στα ζητήματα αυτά εν συντομία θα σταθούμε.
Οι παράγοντες που καθορίζουν το χαρακτήρα της επανάστασης σε μία χώρα
Γράφει το άρθρο: Η προβληματική προσέγγιση του προγράμματος της ΚΔ αντικειμενικά υποτιμούσε την υπεροχή των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, το ρόλο της εργατικής τάξης ως κύριας παραγωγικής δύναμης και τη διεθνή διάσταση της ιστορικής εποχής του μονοπωλιακού καπιταλισμού, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων μεταξύ των καπιταλιστικών χωρών. Στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού πρέπει να προσδιορίζεται αντικειμενικά από την βασική αντίθεση κεφαλαίου εργασίας, που καλείται να επιλύσει[1]. Άρα ο χαρακτήρας της επανάστασης με βάση τα παραπάνω καθορίζεται πρωτίστως από το χαρακτήρα της εποχής και την ορθή αντίληψη των δυνατοτήτων των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Θα αρχίσουμε με το πρώτο, ότι ο χαρακτήρας της εποχής προσδιορίζει και το χαρακτήρα της επανάστασης.
Με βάση την παραπάνω θέση ανεξαρτήτως του επιπέδου ανάπτυξης του καπιταλισμού ο χαρακτήρας της επανάστασης θα είναι σοσιαλιστικός και αυτό ισχύει για όλες τις χώρες από την εμφάνιση του μονοπωλιακού καπιταλισμού, από το τέλος δηλαδή του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Τα μονοπώλια όμως ούτε εμφανίστηκαν ούτε πολύ περισσότερο κυριάρχησαν ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες. Στη Γερμανία, για συγκεκριμένους λόγους, γνώρισαν συγκεκριμένη ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου σε όλες τις χώρες της δυτικής Ευρώπης και τις ΗΠΑ. Σε άλλες όμως χώρες κυριάρχησαν πολύ αργότερα και σε ορισμένες μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα. Παρ’ όλα αυτά, κατά τον αρθρογράφο, η επανάσταση σε όλο τον πλανήτη από τις αρχές του 20ου αιώνα θα έπρεπε να είναι σοσιαλιστική.
Την επανάσταση όμως σε κάθε χώρα την διαμορφώνουν πρωτίστως οι εσωτερικές συνθήκες που επικρατούν, το πλέγμα των αντιθέσεων που την διαπερνούν και οξύνονται και που τις καθορίζει το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας και άλλοι φυσικά παράγοντες και προβλήματα και σίγουρα οι αντιθέσεις είναι ουσιαστικά διαφορετικές μεταξύ μιας αναπτυγμένης ιμπεριαλιστικής χώρας και μιας χώρας με μέσο επίπεδο ανάπτυξης ή υπανάπτυχτης. Το ειδικό βάρος της αντίθεσης κεφαλαίου εργασίας και πολύ περισσότερο μεταξύ μονοπωλιακών συγκροτημάτων και εργατικής τάξης στις αναπτυγμένες χώρες είναι η βασική αντίθεση που κυριαρχεί απόλυτα, ενώ σε λίγο καπιταλιστικά αναπτυγμένες χώρες και με εντελώς διαφορετική ταξική σύνθεση είναι μια αντίθεση ανάμεσα στις άλλες, δεν έχει γίνει ακόμη η καθοριστική.
Ο Λένιν το 1905 έγραφε για το χαρακτήρα της επανάστασης στη Ρωσία: «Ο βαθμός της οικονομικής ανάπτυξης της Ρωσίας και ο βαθμός της ταξικής συνείδησης και οργάνωσης των πλατειών μαζών του προλεταριάτου καθιστούν αδύνατη την άμεση και ολοκληρωτική απελευθέρωση της εργατικής τάξης. Μόνο οι πιο αδαείς μπορούν να αγνοούν τον αστικό χαρακτήρα της συντελούμενης δημοκρατικής επανάστασης.[2]» Αυτά γράφονταν στην εποχή που ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός είχε ήδη εισέλθει στο μονοπωλιακό στάδιο του και κατά τον αρθρογράφο η επανάσταση του 1905 όφειλε να είναι σοσιαλιστική.
Η εικόνα αυτή των διαφορετικών επιπέδων ανάπτυξης στις διάφορες χώρες και κατά συνέπεια των διαφορετικών αντιθέσεων που διαπερνούν τις κοινωνίες και το ειδικό βάρος κάθε μιας και η ανισόμετρη ανάπτυξη που εντείνεται οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η επανάσταση από χώρα σε χώρα θα ακολουθήσει διαφορετικούς δρόμους και θα εξελιχθεί σε διαφορετικές φάσεις. «Η παγκόσμια επανάσταση του προλεταριάτου, αναφέρει η Κ. Δ. βγαίνει μέσα από διαφορετικά ως προς τον χρόνο και τις μορφές προτσές… Μόνο σε τελευταία ανάλυση το επαναστατικό προτσές, οδηγεί στην παγκόσμια δικτατορία του προλεταριάτου. Η ανισομερής ανάπτυξη του καπιταλισμού που οξύνθηκε στην περίοδο του ιμπεριαλισμού προκάλεσε την ποικιλομορφία των τύπων του καπιταλισμού, διαφορετικές βαθμίδες της ανάπτυξής του σε διάφορες χώρες, καθώς και ποικιλόμορφους και ιδιαίτερους όρους του επαναστατικού προτσές. Τα γεγονότα αυτά κάνουν ιστορικά εντελώς αναπόφευκτη την ποικιλομορφία των δρόμων και των ρυθμών κατάκτησης της εξουσίας από το προλεταριάτο, την ανάγκη σε σειρά χώρες ορισμένων μεταβατικών σταθμών που οδηγούν στην δικτατορία του προλεταριάτου[3]».. Αυτή τη μαρξιστική αλήθεια απορρίπτει ο αρθρογράφος και με απαίτηση να γίνει αποδεκτή από τους κομμουνιστές.
Αναθεώρησαν οι μπολσεβίκοι την στρατηγική τους του 1905;
Ας δούμε όμως την εξέλιξη της στρατηγικής των μπολσεβίκων, ιδιαίτερα πως εκτιμούσαν το χαρακτήρα της επανάστασης στην Ρωσία. Σημειωτέον ότι στην Ρωσία των αρχών του 20ου αιώνα τα μονοπώλια είχαν εμφανιστεί και επιπλέον στις δύο πρωτεύουσες και στις άλλες όμως μεγάλες πόλεις και τα αστικά κέντρα, η καπιταλιστική ανάπτυξη ήταν έντονη, όπως και οι ταξικές διαφοροποιήσεις στην αγροτιά. Π.χ. Τα εργοστάσια Πουτίλοφ στην Πετρούπολη στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα ήταν η μεγαλύτερη βιομηχανία στον κόσμο και αριθμούσε πάνω από 30.000 εργάτες. Εκεί σαφέστατα η αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας είχε κυριαρχήσει. Όμως η Ρωσία ήταν μια αχανής καθυστερημένη χώρα που συντριπτικά κυριαρχούσε το μικροαγροτικό στοιχείο και επιπλέον το πολιτικό σύστημα είχε αντιδραστικά, φεουδαρχικά χαρακτηριστικά. Με βάση την θέση που αναπτύσσει ο αρθρογράφος και παρόλες τις ιδιόμορφες που αναφέραμε έπρεπε η επανάσταση του 1905 να είναι σοσιαλιστική. Ο Λένιν μελετώντας τον καπιταλισμό στην Ρωσία πείστηκε ακράδαντα ότι η επανάσταση που θα ξεσπούσε θα ήταν αστικοδημοκρατική και αυτό όχι επηρεασμένος από τον αγώνα εναντίον των νόμιμων μαρξιστών ή από τον Πλεχάνωφ, όπως θέλει ο αρθρογράφος αλλά διότι η επιστημονική ανάλυση των συνθηκών σ’ αυτό το συμπέρασμα οδηγούσε. Θεωρούσε ότι η κατάκτηση της δημοκρατίας, η ανατροπή του Τσάρου, η κατάκτηση πλατιών δημοκρατικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, η απομάκρυνση όλων των φεουδαρχικών υπολειμμάτων από την οικονομική βάση και το πολιτικό εποικοδόμημα ήταν το πρώτο βήμα σε μια ενιαία επαναστατική διαδικασία που δεν θα διακόπτονταν, θα είχε διαρκή χαρακτήρα και ανάλογα με τον συσχετισμό των δυνάμεων θα οδηγούσε στο σοσιαλισμό, «γιατί από τη δημοκρατική επανάσταση θα αρχίσουμε αμέσως να περνάμε και ακριβώς στο μέτρο των δυνάμεων μας, στο μέτρο των δυνάμεων του συνειδητού και οργανωμένου προλεταριάτου, θα αρχίσουμε να περνάμε στην σοσιαλιστική επανάσταση. Είμαστε υπέρ της διαρκούς επανάστασης δεν θα σταματήσουμε στην μέση του δρόμου[4]».
Η επιτυχία αυτού του επαναστατικού σχεδίου προϋπόθετε την απομόνωση της αστικής τάξης, να μην τεθεί επικεφαλής των επαναστατικών δυνάμεων, αλλά την ηγεσία να κατακτήσει η εργατική τάξη επικεφαλής μιας πλατειάς συμμαχίας με την αγροτιά συνολικά και γενικότερα με την μικροαστική τάξη και η εξουσία που θα εγκαθίδρυε θα ήταν δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς (ΔΔΠΑ), κατ’ αντιστοιχία με την λαοκρατική δημοκρατία που ανέφερε ο Μαρξ, ακριβώς «γιατί η επανάσταση είχε παλλαϊκό χαρακτήρα, εκπλήρωνε παλλαϊκές ανάγκες και απαιτήσεις[5]». Τόνιζε όμως ότι «ο αγώνας ενάντια στην απολυταρχία είναι προσωρινό και παροδικό καθήκον των σοσιαλιστών, κάθε όμως άγνοια ή περιφρόνηση του καθήκοντος αυτού ισοδυναμεί με προδοσία του σοσιαλισμού και εξυπηρέτηση της αντίδρασης. Η επαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς είναι αναμφισβήτητα προσωρινό παροδικό καθήκον των σοσιαλιστών»[6]. Δίνοντας έμφαση στα διαφορετικά καθήκοντα που έχει η εργατική τάξη σε χώρες με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης και προβλημάτων γράφει «τα συγκεκριμένα πολιτικά καθήκοντα πρέπει να μπαίνουν σε συγκεκριμένη κατάσταση. Τα πάντα είναι σχετικά, τα πάντα ρει. Η Γερμανική σοσιαλδημοκρατία δεν βάζει στο πρόγραμμα της το αίτημα της δημοκρατίας. Εκεί η κατάσταση είναι τέτοια που το ζήτημα αυτό δύσκολα θα μπορούσε να χωριστεί στην πράξη από το ζήτημα του σοσιαλισμού… Στην σοσιαλδημοκρατία της Ρωσίας ούτε καν γεννήθηκε ζήτημα να αφαιρεθεί από το πρόγραμμα και από την ζύμωση η διεκδίκηση της δημοκρατίας, επειδή στην χώρα μας δεν μπορεί καν να γίνεται λόγος για αδιάρρηκτη σύνδεση του ζητήματος της δημοκρατίας με το ζήτημα του σοσιαλισμού»[7]
Το στοιχείο που πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι ότι ο Λένιν δεν έβλεπε την δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς (ΔΔΠΑ), παρότι επρόκειτο για επαναστατική εξουσία, ως μια εξουσία που θα καλύψει μια ορισμένη ιστορική περίοδο ξεκομμένη από τον σοσιαλισμό, αλλά σε μια αλληλουχία, θα ήταν μια εξουσία μεταβατική και ανάλογα με τον συσχετισμό δύναμης θα ήταν σύντομης διάρκειας. Η ύπαρξη σταδίων και φάσεων στην εξέλιξη δεν αντίκειται στον μαρξισμό. Αντίθετη με το Μαρξισμό είναι η θεώρησή τους ως ανεξάρτητων φάσεων σαφώς διαχωρισμένων που καλύπτουν ολόκληρες ιστορικές περιόδους εντελώς αποκομμένες την μία από την άλλη με καθήκοντα εντελώς οριοθετημένα που το πέρασμα στο επόμενο στάδιο προϋποθέτει με σαφήνεια την ολοκλήρωση του προηγούμενου. Σ’ αυτό το σημείο ο Λένιν ακολουθεί απόλυτα τις θέσεις του Μαρξ «συμφέρον δικό μας και καθήκον δικό μας είναι να κάνουμε την επανάσταση διαρκή, ώσπου λίγο πολύ όλες οι ιδιοκτήτριες τάξεις να έχουν απωθηθεί από την εξουσία, ώσπου να έχει κατακτηθεί η κρατική εξουσία από το προλεταριάτο, και ώσπου η συνένωση των προλετάριων όχι μόνο σε μια χώρα, αλλά σε όλες τις κυρίαρχες χώρες του κόσμου, να έχει προχωρήσει τόσο που να έχει σταματήσει ο συναγωνισμός ανάμεσα στους προλετάριους αυτών των χωρών και να έχουν συγκεντρωθεί στα χέρια των προλετάριων τουλάχιστον οι αποφασιστικές παραγωγικές δυνάμεις[8]».
Η περιβόητη σταδιολογία γνωστή από παλιότερα που τα τελευταία χρόνια φούντωσε στα πλαίσια των δυνάμεων κομμουνιστικού προσανατολισμού στόχο έχει να καλύψει μια σεχταριστική στρατηγική από την οποία εμφορούνται σημαντικές κομμουνιστικές δυνάμεις.
Η επανάσταση που ξέσπασε το Φλεβάρη του 17 ήταν επανάσταση αστικοδημοκρατική και όχι σοσιαλιστική, όπως θέλει η φόρμουλα του αρθρογράφου. Οι μπολσεβίκοι παρότι δεν προέβλεψαν τον χρόνο έκρηξης της και δεν προετοιμάστηκαν κατάλληλα και ολόπλευρα, πολύ σύντομα άλλαξαν κατεύθυνση και την υπεράσπισαν με όλες τους τις δυνάμεις. Η εργατική τάξη δημιούργησε το σοβιέτ των εργατών και των στρατιωτών που ασκούσε σημαντική εξουσία και η αστική τάξη δημιούργησε την προσωρινή κυβέρνηση, κατ’ αυτό τον τρόπο προέκυψε δυαδική εξουσία. Στο Σοβιέτ της Πετρούπολης κυριαρχούσαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι και αυτό στην πορεία στήριξε την αστική κυβέρνηση και ενέκρινε την συμμετοχή του Κέρενσκι σ’ αυτή. Σχετικά με την στήριξη ή όχι της κυβέρνησης και στην λογική ότι αφού η επανάσταση ήταν αστικοδημοκρατική έπρεπε να στηριχτεί η αστική κυβέρνηση διχάστηκαν ακόμη και τα στελέχη των μπολσεβίκων. Η άφιξη του Λένιν στην Πετρούπολη άλλαξε τα δεδομένα. Ο Λένιν τάχθηκε εναντίον της στήριξης της κυβέρνησης χωρίς να θέτει στην αρχή θέμα ανατροπής της και έριξε το σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ».
Την θέση αυτήν την τεκμηρίωνε ως εξής: « Ο Τσαρισμός ανατράπηκε, η εξουσία πέρασε στην αστική τάξη και μ’ αυτήν την έννοια η αστική επανάσταση τελείωσε, μόνο μ’ αυτήν την έννοια γιατί η αστική επανάσταση δεν τελειώνει πριν συντρίψει τον φεουδαρχισμό και τον απολυταρχισμό. Αυτό όμως θα το κάνει πλέον η σοσιαλιστική επανάσταση. Στις αντιρρήσεις των παλιών μπολσεβίκων που διαφωνούσαν απαντούσε: Η επαναστατική ΔΔΠΑ έχει ήδη πραγματοποιηθεί με μια ορισμένη μορφή και σε ένα ορισμένο βαθμό… Το Σοβιέτ των εργατών και των στρατιωτών βουλευτών αυτή είναι η πραγματοποιημένη ήδη από τη ζωή ΔΔΠΑ, Η ζωή την έβγαλε από το βασίλειο των διατυπώσεων και την έμπασε στο βασίλειο της πραγματικότητας, της έδωσε σάρκα και οστά, την συγκεκριμενοποίησε και την τροποποίησε… Στην ημερήσια διάταξη μπήκε τώρα κάτι διαφορετικό ένα νέο καθήκον, η διάσπαση στο εσωτερικό αυτής της δικτατορίας, εννοώντας το διαχωρισμό από τις δυνάμεις των μενσεβίκων και των εσέρων και τροποποιώντας τις συμμαχίες του προλεταριάτου. Όποιος βάζει με τον παλιό τρόπο το ζήτημα του «αποτελειωμού της αστικής επανάστασης» αυτός θυσιάζει το ζωντανό Μαρξισμό στο νεκρό γράμμα[9].
Διατυπώνοντας τις «θέσεις του Απρίλη» και κινητοποιώντας σ’ αυτήν την πολιτική τους μπολσεβίκους και την εργατική τάξη ο Λένιν κατόρθωσε η ρώσικη επανάσταση να συνεχιστεί, να μην κολλήσει στο αστικοδημοκρατικό στάδιο αλλά να προχωρήσει στο σοσιαλισμό.
Οι παλαιότεροι και οι σύγχρονοι αντίπαλοι της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, τροτσκιστές και ΚΚΕ τα τελευταία χρόνια εφεύραν την άποψη ότι ο Λένιν τροποποίησε τις αντιλήψεις του και υποστήριξε με τις θέσεις του Απρίλη τον αγώνα για σοσιαλιστική επανάσταση περνώντας από την «παλιά» λανθασμένη θέση στη «νέα» όπως αναφέρει ο Μ Παπαδόπουλος στο άρθρο του. Να πούμε κατ’ αρχήν ότι αυτή είναι μια πολύ παλιά άποψη. Την πρωτοδιατύπωσε ο Τρότσκι στο βιβλίο του «Διαρκής Επανάσταση». Γράφει : Ο Ράντεκ δοκιμάζει να κωδικοποιήσει το σύνθημα της ΔΔΠΑ για ολόκληρη την Ανατολή. Η υπόθεση της δράσης του μπολσεβικισμού που ο Λένιν υιοθέτησε στην πορεία της εξέλιξης μιας ορισμένης χώρας, την όποια απέρριψε σε μια δοσμένη στιγμή, γίνεται από τον Ράντεκ ένα υπεριστορικό σχήμα.[10]
Θαυμάζει κανείς την ομοιότητα των δύο επιχειρημάτων μόνο που το πρωτότυπο είναι πάντα πιο ζωντανό και γνήσιο από το αντίγραφο. Δεν μπορεί κανείς να υποστηρίξει στα σοβαρά ότι οι εξελίξεις υποχρέωσαν τον Λένιν να απορρίψει μια στρατηγική που είχε επεξεργαστεί και αποδείχτηκε λανθασμένη και να υιοθετήσει μια νέα που αποδείχτηκε ορθή. Οι θέσεις του Απρίλη δεν συνιστούν σε καμιά περίπτωση αναθεώρηση της προηγούμενης στρατηγικής, αντίθετα είναι στα πλαίσια της ίδιας. Δεν υπάρχει αναθεώρηση της θέσης και «επανεξοπλισμός» του κόμματος. Ήταν η φυσιολογική εξέλιξη της επαναστατικής πολιτικής που ο Λένιν κατείχε και εφάρμοζε. Υποστήριξε τον αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα της επανάστασης στην Ρωσία, εφάρμοσε δημιουργικά την μαρξιστική φόρμουλα για λαοκρατική δημοκρατία στις συνθήκες της Ρωσίας και από την στιγμή που η αστική επανάσταση έγινε και η αστική τάξη κυριάρχησε, δεν στήριξε την αστική εξουσία για να ολοκληρωθεί το αστικό στάδιο, έκανε το επόμενο βήμα για την σοσιαλιστική επανάσταση όπως η συνεπής εφαρμογή η διαρκούς επανάστασης κατά Μαρξ επέβαλε. Αληθινή επαναστατική γραμμή. Ο Λένιν και μετά τον Οχτώβρη και ως το τέλος της ζωής του επέμενε στην ορθότητα της στρατηγικής αυτής. Στο άρθρο του «η Τρίτη Διεθνής και η θέση της στην ιστορία» γράφει: Η καθυστέρηση της Ρωσίας συνένωνε κατά πρωτότυπο τρόπο την προλεταριακή επανάσταση ενάντια στην αστική τάξη με την αγροτική επανάσταση ενάντια στους τσιφλικάδες. Απ’ αυτό αρχίσαμε τον Οχτώβρη του 17 και δεν θα νικούσαμε τότε εύκολα, αν δεν αρχίζαμε απ’ αυτό. Ο Μαρξ ακόμη το 1856 τόνιζε μιλώντας για την Πρωσία, ότι είναι δυνατόν να έχουμε έναν ιδιόμορφο συνδυασμό της προλεταριακής επανάστασης με τον πόλεμο των χωρικών. Οι μπολσεβίκοι από το 1905 υπεράσπιζαν την ιδέα της επαναστατικής δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς[11].
Στις μέρες μας φυσικά δεν τίθεται θέμα αστικοδημοκρατικής επανάστασης. Σήμερα δεν γίνεται συζήτηση για την ύπαρξη ή όχι ενός μίνιμουμ προϋποθέσεων για το σοσιαλισμό, αλλά για ολόπλευρη ανάπτυξη των προϋποθέσεων, για εκρηκτική όξυνση των αντιθέσεων του συστήματος. Τα διδάγματα όμως της ρώσικης επανάστασης έχουν γενικότερη σημασία με την έννοια της αντικειμενικής μελέτης των συνθηκών και των εξελίξεων, της απόρριψης κάθε είδους σεχταρισμού και διάθεσης να εκβιαστεί η εξέλιξη και να τεθεί το ζήτημα του σοσιαλισμού εδώ και τώρα ως άμεσο καθήκον, ενώ στην ημερήσια διάταξη είναι η προετοιμασία των κοινωνικών δυνάμεων για την επανάσταση.
Για το 1944 φταίει το 1934
Αυτό είναι το σλόγκαν της ηγεσίας του ΚΚΕ. Με απλά λόγια χάθηκε η επανάσταση στην Ελλάδα το 1944 εξαιτίας της λανθασμένης στρατηγικής που χάραξε το ΚΚΕ στην 6η Ολομέλεια της ΚΕ του το Γενάρη του 1934 και την ολοκλήρωσε το επόμενο συνέδριο του. Ο χαρακτήρας της επανάστασης που πρόβλεψε και για αυτήν εργάστηκε ήταν αστικοδημοκρατικός που γρήγορα θα μετεξελίσσονταν σε σοσιαλιστική επανάσταση. Αυτό ακριβώς κατά την ηγεσία του ΚΚΕ εμπόδισε το ΕΑΜ να καταλάβει την εξουσία μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Γερμανούς. Ας δούμε όμως εν συντομία τι αναφέρει η 6η Ολομέλεια για το θέμα αυτό. Η εκτίμηση του χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα είναι στην λογική του προγράμματος των μπολσεβίκων και του 6ου Συνεδρίου της ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ.
Εκτιμά ότι: η Ελλάδα ανήκει στις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, με άλυτα αστικοδημοκρατικά προβλήματα, ενώ διαθέτει ένα μίνιμουμ υλικών προϋποθέσεων που είναι αναγκαίες για την σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Η επικείμενη επανάσταση των εργατών και των αγροτών στην Ελλάδα θα έχει αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα με τάσεις γρήγορης μετατροπής της σε σοσιαλιστική προλεταριακή επανάσταση.
Κινητήριες δυνάμεις είναι η εργατική τάξη και οι φτωχές και μεσαίες μάζες της αγροτιάς.
Ηγετική δύναμη της επανάστασης είναι το προλεταριάτο που κατακτά την ηγεμονία του στους αγώνες για τα ζωτικά προβλήματα του και τα προβλήματα των πλατιών λαϊκών μαζών.
Σύμμαχος του είναι η αγροτική φτωχολογιά ενώ σημαντικές δυνατότητες για τράβηγμα στη συμμαχία διαμορφώνονται και για τους μεσαίους αγρότες, αντίθετα οι πλούσιοι αγρότες συντάσσονται με τους αντιπάλους της επανάστασης.
Η επανάσταση αρχίζοντας ως αστικοδημοκρατική δεν θα μπορέσει να λύσει τα επιτακτικά προβλήματά της χωρίς να προσβάλει την κεφαλαιοκρατική ατομική ιδιοκτησία, δίχως την εθνικοποίηση των τραπεζών και των επιχειρήσεων που ελέγχονται από το ξένο κεφάλαιο, την εθνικοποίηση των μεγαλύτερων ελληνικών τραπεζών και μονοπωλίων. Το αναπόφευκτο αυτό πλάτεμα των μέτρων της επαναστατικής εξουσίας, καθορίζει το εντατικά γρήγορο πέρασμα της αστικοδημοκρατικής, εργατοαγροτικής επανάστασης σε προλεταριακή σοσιαλιστική.[12]
Το πρόγραμμα του ΚΚΕ εφαρμόστηκε κυρίως στην περίοδο του πολέμου και της κατοχής και υπό την έννοια αυτή οι συνθήκες ήταν ιδιόμορφες, αφού έθεταν ως άμεσο και επιτακτικό στόχο την απελευθέρωση της χώρας και έδωσε αποτελέσματα. Συνδυάστηκε στην δράση το άμεσο καθήκον της απελευθέρωσης της χώρας με το στρατηγικό στόχο –απελευθέρωση και λαοκρατία – οικοδομήθηκε τεράστιο κίνημα που κυριάρχησε, δημιούργησε επαναστατικές κρατικές δομές, ισχυρό στρατό, δυνάμεις ασφαλείας, δομές δικαιοσύνης παιδείας και αυτοδιοίκησης και όλα αυτά υπό την κυβέρνηση του ΕΑΜ (ΠΕΕΑ), με την καθοδήγηση του ΚΚΕ που έγινε πανίσχυρο κόμμα με εκατοντάδες χιλιάδες μέλη. Επιτεύχθηκε η ενότητα της εργατικής τάξης σε συντριπτικό βαθμό και σε επαναστατική κατεύθυνση και η συμμαχία εργατών αγροτών και απελευθερώθηκε η χώρα. Με δυο λόγια διαμορφώθηκαν όλες οι προϋποθέσεις που έθετε το πρόγραμμα του ΚΚΕ για να υλοποιηθεί η πολιτική του και να περάσει η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της στην εξουσία.
Τι έμενε να γίνει κατά την απελευθέρωση της χώρας; Να εγκατασταθεί η ΠΕΕΑ στην Αθήνα, να πάρει μέτρα για την επιβίωση του λαού, την τιμωρία των συνεργατών του κατακτητή, την βαθειά εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από συνεργάτες και φασιστικά στοιχεία και να προχωρήσει σε βαθιές τομές στην λειτουργία και τον χαρακτήρα του. Να πάρει τα αστικά δημοκρατικά μέτρα που ήταν στο πρόγραμμά του Κόμματος, όπως απαλλοτρίωση της μεγάλης αγροτική περιουσίας και να προχωρήσει άμεσα σε όλα εκείνα τα μέτρα που η απόφαση της 6ης Ολομέλειας προβλέπει, εθνικοποίηση των τραπεζών και των επιχειρήσεων που ελέγχονται από το ξένο κεφάλαιο κλπ. Στις συνθήκες αυτές που θα δημιουργούνταν, η λήψη αμιγώς σοσιαλιστικών μέτρων και το πέρασμα της επανάστασης στο σοσιαλιστικό στάδιο ήταν εντελώς αναγκαίο και φυσιολογικό. Αυτά ακριβώς προέβλεπε το πρόγραμμα του ΚΚΕ και είναι σαφέστατο ότι για το 1944 δεν έφταιξε το 1934, αντίθετα η στρατηγική του ΚΚΕ που εφαρμόστηκε στην κατοχή, είναι αλήθεια όχι πάντα με ορθό τρόπο, έδωσε λαμπρά αποτελέσματα, έφερε το επαναστατικό κίνημα της χώρας ουσιαστικά στην εξουσία. Η παράδοση από το ΕΑΜ της εξουσίας στην αστική τάξη της χώρας και την κυβέρνηση του Καίρου με την βοήθεια των αγγλικών όπλων είναι σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από την στρατηγική αυτή. Η Ολομέλεια του 1934 δεν αναφέρεται σε στάδια, πρώτα δημοκρατικό με την εξουσία στην αστική τάξη, και αφού ολοκληρωθεί το σύνολο των αστικοδημοκρατικών μέτρων και αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις της χώρας να έρθει η ώρα του σοσιαλισμού. Προέβλεπε μια ενιαία διαδικασία και τα επαναστατικά γεγονότα να εξελίσσονται σε αλληλουχία χωρίς οριοθετήσεις, ώσπου η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία. Με την δημιουργία της ΠΕΕΑ και την απελευθέρωση της χώρας η ΔΔΠΑ είχε ήδη υλοποιηθεί με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο και έμπαινε το θέμα του σοσιαλισμού. Γιατί οι εξελίξεις δεν ακολούθησαν αυτό το δρόμο είναι ένα μεγάλο θέμα που πρέπει να απαντηθεί όχι όμως με τροτσκιστικούς αφορισμούς ότι φταίει η στρατηγική του ΚΚΕ και το 1934.
Η αλληλεπίδραση παραγωγικών δυνάμεων–σχέσεων παραγωγής και ο χαρακτήρας της επανάστασης
Το ένα σφάλμα όμως φέρνει το άλλο. Όταν θέτεις το χαρακτήρα της επανάστασης στη βάση λανθασμένων κριτηρίων τότε τα λάθη είναι αναπόφευκτα. Η αντίληψη ότι ήταν δυνατή η σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία και στις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης οδηγεί στη θέση ότι οι μπολσεβίκοι και τα κομμουνιστικά κόμματα υποτιμούσαν την δυνατότητα να απελευθερωθούν οι παραγωγικές δυνάμεις με την ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και επέμεναν ότι ήταν αναγκαία η αναμονή της ανάπτυξης του καπιταλισμού, η ανάγκη μεγαλύτερης ανάπτυξης των σχετικά καθυστερημένων χωρών και αργότερα θα έρθει η ώρα του σοσιαλισμού. [13] Δηλαδή μπροστά στους κομμουνιστές υπήρχαν δύο λύσεις προκειμένου να προωθηθεί η στρατηγική τους για το σοσιαλισμό. Είτε να μην θέσουν θέμα ανατροπής του καπιταλισμού, αλλά να αναμένουν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής να αναπτύξουν τις παραγωγικές δυνάμεις, είτε να κάνουν αμέσως σοσιαλιστική επανάσταση, να οργανωθούν οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής και το καθήκον της ανάπτυξης της χώρας να το αναλάβει η εργατική εξουσία, αφού δεδομένο είναι ότι οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής δίνουν μεγαλύτερες δυνατότητες ανάπτυξης. Με μεγάλη ευκολία οι κομμουνιστές διάλεξαν το δρόμο της ανάπτυξης μέσα στον καπιταλισμό. Το ζήτημα της επανάστασης, κατά τον αρθρογράφο, είναι ένα ζήτημα εντελώς υποκειμενικό που δεν έχει καθόλου αντικειμενική βάση.
Προφανώς ο αρθρογράφος δεν κατάλαβε ή προσποιείται ότι δεν κατάλαβε ότι μπροστά στους κομμουνιστές δεν ήταν για λύση το πρόβλημα αναγνώρισης της υπεροχής των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά να δημιουργηθούν οι υποκειμενικές προϋποθέσεις για την επανάσταση. Και από την στιγμή που ωρίμαζε αστικοδημοκρατική επανάσταση οι κομμουνιστές θα ήταν εκτός τόπου και χρόνου αν έριχναν το σύνθημα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ο Λένιν στην περίοδο της επανάστασης του 1905 έγραφε: Αν η σοσιαλδημοκρατία δοκίμαζε να βάλει αμέσως σαν σκοπό της τη σοσιαλιστική επανάσταση το μόνο που θα έκανε πραγματικά θα ήταν να ρεζιλευτεί[14].
Οι κομμουνιστές έπρεπε να βρουν τρόπο να συνδέσουν την αστικοδημοκρατική επανάσταση που ωρίμαζε με τη σοσιαλιστική επανάσταση και τη δημιουργία των όρων νίκης της και μαζί τις εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις που αυτή είχε. Ωριμάζει αστικοδημοκρατική επανάσταση σημαίνει ότι τα λαϊκά αιτήματα που κυριαρχούν και κινητοποιούν τις μάζες είναι δημοκρατικά αιτήματα, δηλαδή ο εκδημοκρατισμός, οι ιδιαίτερες διεκδικήσεις της αγροτιάς, όπως το πρόβλημα της γης, γενικότερα οι διεκδικήσεις των μικροαστών, διεκδικήσεις των εργατών, το πρόβλημα του πολέμου και κατ’ επέκτασιν του ιμπεριαλισμού και της εξάρτησης κ.λπ. Αυτά συγκινούν τους εργαζόμενους και για αυτά ήταν έτοιμοι να αγωνιστούν. Αντίθετα στην περίπτωση της σοσιαλιστικής επανάστασης τα δημοκρατικά αιτήματα βεβαίως υπάρχουν και οξύνονται, αλλά δεν κυριαρχούν και δεν μπορεί να γίνει λόγος διαχωρισμού τους από το βασικό καθήκον που είναι η αντιμετώπιση της καπιταλιστικής κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Είναι μια πολύ σημαντική αντίθεση που οξύνεται, αλλά η αντιμετώπιση της πρέπει να συνδεθεί με την αντιμετώπιση του καπιταλισμού. Στη σοσιαλιστική επανάσταση μπαίνουν τα ζητήματα της κατάργησης της ιδιοκτησίας, καταρχήν των μονοπωλιακών επιχειρήσεων, η συνεταιριστικοποίηση των αγροτών και των μικροαστών γενικότερα, η ριζική αναμόρφωση εκ βάθρων του κρατικού μηχανισμού και του πολιτικού συστήματος κ.λπ. Ανάλογα και οι προϋποθέσεις κάθε επανάστασης είναι διαφορετικές από πολλές απόψεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις συμμαχίες. Στη δημοκρατική επανάσταση, η εργατική τάξη συμμαχεί με όλη την αγροτιά δεσμευομένη να αντιμετωπιστούν τα βασικά αιτήματα της π.χ. εθνικοποίηση και διανομή της γης, να πάψει η εκμετάλλευση και να δημιουργηθούν προϋποθέσεις επιβίωσης της, ενώ στη σοσιαλιστική επανάσταση, η συμμαχία γίνεται με τη φτωχή αγροτιά κ.λπ.
Αυτό το δρόμο οι μπολσεβίκοι και οι κομμουνιστές αργότερα τον βρήκαν και είναι αυτό που απορρίπτει ο αρθρογράφος και η ηγεσία του ΚΚΕ σήμερα. Στην αστικοδημοκρατική επανάσταση που θα ξεσπάσει την ηγεσία στο μπλοκ των επαναστατών να μην την έχει η εργατική τάξη, γιατί θα οδηγήσει την επανάσταση σε συμβιβασμό, αλλά η εργατική τάξη επικεφαλής μιας πλατειά συμμαχίας με τα μικροαστικά στρώματα, ώστε να οδηγήσουν την αστικοδημοκρατική επανάσταση ως το τέλος της και να την μετατρέψουν σε εξουσία της εργατικής τάξης, σε δικτατορία του προλεταριάτου. Αυτή ήταν μια ιδέα παλιά που την διατύπωσε ο Μαρξ από τις επαναστάσεις του 1848-1850, την ολοκλήρωσε ο Λένιν την εποχή του ιμπεριαλισμού για την Ρωσία και για όλες τις χώρες με αντίστοιχο επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης και αντίστοιχα προβλήματα.
Αναπτύσσονται οι Παραγωγικές Δυνάμεις στην εποχή του Ιμπεριαλισμού;
Σε άλλο σημείο του άρθρου, αναφέρεται προκειμένου να υπογραμμιστεί η σημασία και οι δυνατότητες των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής σε αντιδιαστολή με τις καπιταλιστικές σχέσεις. «Μόνο η νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση μπορεί να ανοίξει στην εποχή του ιμπεριαλισμού το δρόμο για την απελευθέρωση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, για την επαναστατικοποίηση των ίδιων των παραγωγικών δυνάμεων και την μεγάλη άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας[15]». Ποιο συμπέρασμα βγαίνει; Είναι δεδομένο ότι κατά την ανάπτυξη του καπιταλισμού και από ένα ορισμένο σημείο και ύστερα οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής δημιουργούν εμπόδια στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Αντίθετα οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής αίρουν τους περιορισμούς αυτούς και απελευθερώνουν τις δυνατότητες ανάπτυξης τους. Η αντίληψη όμως του αρθρογράφου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στην εποχή του ιμπεριαλισμού, του καπιταλισμού που «σαπίζει», οι δυνατότητες ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων εκλείπουν. Αυτό είναι εντελώς εσφαλμένο.
Η ίδια η πραγματικότητα και οι εξελίξεις ενός αιώνα διαψεύδουν αυτόν τον ισχυρισμό. Στα χρόνια αυτά ο καπιταλισμός οδήγησε σε τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Ιδιαίτερα σε περιόδους μεγάλων κρίσεων εκτός από την μαζική καταστροφή λιγότερο ανταγωνιστικών κεφαλαίων το σύστημα αξιοποιεί την επιστήμη και τις ανακαλύψεις, τις νέες τεχνολογίες και τις καινοτομίες, νέες μεθόδους διοίκησης και οργάνωσης της παραγωγής, τροποποιεί πλευρές των σχέσεων παραγωγής εντός φυσικά των εκμεταλλευτικών καπιταλιστικών πλαισίων και δίνει ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Όλα αυτά φυσικά δεν λύνουν το πρόβλημα του καπιταλισμού δεν ξεπερνιούνται οι εγγενείς αδυναμίες του, οι εγγενείς αντιφάσεις του, αντίθετα αυτές οξύνονται σε ένα ανώτερο επίπεδο, ιδιαίτερα η αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας.
Ο καπιταλισμός, με δυο λόγια, στην εποχή του ιμπεριαλισμού έδωσε τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο το επεσήμανε με ιδιαίτερα γλαφυρό και βαθυστόχαστο τρόπο. «Η αστική τάξη δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να επαναστατικοποιεί αδιάκοπα τα εργαλεία παραγωγής, δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής, δηλαδή τις κοινωνικές σχέσεις. Αντίθετα, η αμετάβλητη διατήρηση του παλιού τρόπου παραγωγής αποτελούσε τον πρώτο όρο ύπαρξης όλων των προηγούμενων βιομηχανικών τάξεων. Η συνεχής ανατροπή της παραγωγής, ο αδιάκοπος κλονισμός όλων των κοινωνικών καταστάσεων, η αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση διακρίνουν την αστική εποχή από τις προηγούμενες. Διαλύονται όλες οι στέρεες, σκουριασμένες σχέσεις με την ακολουθία τους από παλιές σεβάσμιες παραστάσεις και αντιλήψεις και όλες οι καινούργιες που διαμορφώνονται παλιώνουν πριν προλάβουν να αποστεωθούν[16]». Επίσης στον πρόλογο της «Κριτικής την πολιτικής Οικονομίας» σχετικά με το ζήτημα αυτό αναφέρει: «Ένας κοινωνικός σχηματισμός δεν εξαφανίζεται ποτέ πριν αναπτυχθούν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις που μπορεί να χωρέσει, και ποτέ δεν παίρνουν τη θέση τους καινούργιες, ανώτερες σχέσεις παραγωγής, πριν, εκκολαφτούν μέσα στους κόλπους της ίδιας της παλιάς κοινωνίας οι υλικοί όροι ύπαρξής τους.[17]». Η ζωή απέδειξε ότι μπορούσε ο καπιταλισμός σε όλη αυτή την ιστορική πορεία να χωρέσει και άλλες παραγωγικές δυνάμεις και δεν έπαψε να αναπτύσσεται. Η αντίληψη, όμως, ότι μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις κρίσεις του και να αναπτύσσεται αενάως, να εξαλείφει τις αντιφάσεις του, περίπου ως να ήρθε το τέλος της ιστορίας είναι βεβαίως εντελώς λανθασμένη. Η θεωρία των μακρών κυμάτων που η αποδοχή της οδηγεί στην διαιώνιση του καπιταλισμού δεν ισχύει, το τέλος της ανθρώπινης ιστορίας δεν ήλθε με τον καπιταλισμό.
Ο Μαρξ ανέδειξε του νόμους και τις τάσεις στην ανάπτυξη του καπιταλισμού που οξύνουν τις εγγενείς αντιφάσεις του και δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν αντίθετα οδηγούν την κρίση του πιο βαθειά, στην καταστροφή του. Μπορούμε να αναφέρουμε την τάση του μέσου ποσοστού κέρδους να μειώνεται όσο ο καπιταλισμός αναπτύσσεται και ωριμάζει. Αναγκάζεται να εισάγει στην παραγωγή νέες τεχνολογικές ανακαλύψεις και νέες μηχανές που αυξάνουν την παραγωγικότητα, αυξάνουν όμως σταθερά και την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, αυξάνουν κατακόρυφα το ποσοστό του σταθερού κεφαλαίου και μειώνουν το μεταβλητό, δηλαδή το ποσοστό της εργασίας στο προϊόν. Η διαδικασία αυτή δεν έχει μονοσήμαντη κατεύθυνση, όμως σταθερά η μείωση του ποσοστού κέρδους του κεφαλαίου συνεχίζεται. Στην σημερινή εποχή των νέων τεχνολογιών που μπαίνουν μαζικά στην παραγωγή η διαδικασία της μεταβολής της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου αυξάνεται με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς από ότι προηγουμένως. Οι επενδύσεις για πανάκριβο τεχνολογικό εξοπλισμό είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ ότι σε προηγούμενες φάσεις και επιπλέον απαιτούνται δεκαπλάσιες σε σχέση μ’ αυτές επενδύσεις για να τεθεί ο νέος εξοπλισμός σε λειτουργία.
Μια δεύτερη σημαντική πλευρά που σχετίζεται με τα προηγούμενα είναι ότι πλέον η τάση γενίκευσης της αυτοματοποίησης της παραγωγής μειώνει δραστικά τη ζωντανή εργασία κυρίως ανειδίκευτων ή με χαμηλή ειδίκευση εργαζομένων υπέρ των εργαζομένων με πολύ υψηλή ειδίκευση και κατά συνέπεια μειώνει την αποσπώμενη υπεραξία, την βάση της καπιταλιστικής κερδοφορίας και επιτείνει την κρίση του. Ο Μαρξ στην εποχή του όταν βρίσκονταν σε εξέλιξη η πρώτη βιομηχανική επανάσταση που χαρακτηριστικό της ήταν η ατμομηχανή, μελέτησε τις επιπτώσεις της εισαγωγής των εξελιγμένων μηχανών στην παραγωγή και τη δημιουργία της μεγάλης βιομηχανίας. Έγραφε: Προϋπόθεση της παραγωγής που βασίζεται στην αξία είναι και παραμένει η μάζα του άμεσου χρόνου εργασίας, η ποσότητα καταβεβλημένης εργασίας να αποτελεί τον αποφασιστικό παράγοντα στην παραγωγή πλούτου. Όμως στο μέτρο που αναπτύσσεται η μεγάλη βιομηχανία, η δημιουργία του πραγματικού πλούτου ολοένα λιγότερο εξαρτάται από το χρόνο εργασίας και την ποσότητα καταβεβλημένης εργασίας· ολοένα περισσότερο από τη δύναμη των υλικών παραγόντων… Στη μεταλλαγή αυτή σαν ο μεγάλος ακρογωνιαίος λίθος της παραγωγής και του πλούτου δεν εμφανίζεται η άμεση εργασία που εκτελεί ο άνθρωπος, ούτε ο χρόνος αυτής της εργασίας, αλλά η ιδιοποίηση της γενικής παραγωγικής δύναμης του ανθρώπου… και στη συνέχεια, Η κλοπή ξένου εργάσιμου χρόνου, όπου βασίζεται ο σημερινός πλούτος, παρουσιάζεται σαν μια μίζερη βάση μπροστά σ’ αυτή τη νέα βάση που δημιούργησε και ανέπτυξε η ίδια η μεγάλη βιομηχανία. Από τη στιγμή που η εργασία στην άμεση μορφή παύει να αποτελεί τη μεγάλη πληγή του πλούτου, παύει- αναγκαστικά- ο χρόνος εργασίας να είναι μέτρο του πλούτου, και άρα η ανταλλακτική αξία μέτρο της αξίας χρήσης… έτσι καταρρέει η παραγωγή που βασίζεται στην αξία… Οι παραγωγικές δυνάμεις και οι κοινωνικές σχέσεις εμφανίζονται στο κεφάλαιο απλά και μόνο σαν μέσα για να συνεχίσει να παράγει πάνω στη δική του στενή βάση. Στην πραγματικότητα όμως αποτελούν τους υλικούς όρους για να το ανατινάξουν[18].
Τα συμπεράσματα του Μαρξ ήταν ιδιαίτερα μεγαλοφυή. Είδε στα πρώτα βήματα της διαδικασίας ανάπτυξης της μεγάλης βιομηχανίας ότι βλέπουν πιο καθαρά σήμερα οι οικονομολόγοι και οι επιστήμονες, καθώς και οι πρωτοπόροι εργαζόμενοι και ότι αύριο φαίνεται ότι θα είναι ο κανόνας. Βέβαια η διαδικασία υποκατάστασης της ζωντανής εργασίας δεν προχωρεί απρόσκοπτα, θα διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα σε πολλούς κλάδους της παραγωγής υψηλή απασχόληση, ενώ οι επιχειρηματίες δίπλα στην αξιοποίηση της πιο προηγμένης τεχνολογίας θα διατηρούν τομείς με περισσότερο παραδοσιακές μεθόδους και υψηλή απασχόληση και εκεί η απόσπαση απόλυτης υπεραξίας με την αύξηση των ωρών εργασίας, την εντατικοποίηση και τη μερική απασχόληση θα ανθούν τονώνοντας την κερδοφορία.
Ο καπιταλισμός απαξιώνοντας την εργασία, οδηγώντας μεγάλο μέρος των εργαζομένων εκτός παραγωγής, υπονομεύει την απόσπαση υπεραξίας και λειτουργεί πολύ δύσκολα ο νόμος αξίας. Η κεφαλαιοκρατική παραγωγή στηρίζεται όλο και περισσότερο πάνω σε σταθερή και «μίζερη» βάση. Προετοιμάζει το τέλος του.
Μια ουσιαστική πλευρά της ανάπτυξης και της εφαρμογής των τεχνολογιών, ιδιαίτερα της πληροφορίας, είναι ότι σε πολλούς κλάδους της παραγωγής σήμερα, σε περισσότερους αύριο και σε ολόκληρη σχεδόν την οικονομία στο μέλλον το κόστος παραγωγής είναι κυρίως η έρευνα, η ανάπτυξη τεχνολογιών, ο ποιοτικός έλεγχος κλπ, ενώ η μαζική αναπαραγωγή των προϊόντων έχει πολύ μικρό κόστος. Η αξία τους βρίσκεται όχι στο υλικό προϊόν καθαυτό, αλλά στις πληροφορίες, την επικοινωνία και την έρευνα. Αυτό κάνει δυνατή από τη μια πλευρά την δυνατότητα ολόκληρη η κοινωνία με ελάχιστο κόστος να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στα αγαθά και από την άλλη κάτι τέτοιο αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για το κεφάλαιο που θέλει την γνώση και την πληροφορία υπό τον απόλυτο έλεγχό του και στην υπηρεσία των κερδών του.
Από την μια η εμπορευματοποίηση των προϊόντων της γνώσης και από την άλλη η ανάγκη και η δυνατότητα να λειτουργήσουν ως δημόσια αγαθά. Αυτή η αντίθεση παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις στις μέρες μας, οι παραγωγικές δυνάμεις δίνουν τη δυνατότητα για ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη, αλλά η ιδιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων και του παραγόμενου πλούτου από την ολιγαρχία οδηγεί δισεκατομμύρια ανθρώπους στην ανέχεια και το περιθώριο. Η αντίθεση αυτή θα γίνεται όλο και πιο εκρηκτική.
Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν ορισμένους μελετητές να θεωρούν ότι οι τεχνολογίες των πληροφοριών είναι εντελώς ασύμβατες με τους μηχανισμούς της αγοράς, αποσαρθρώνουν την ιδιοκτησία και τη σχέση μισθών, εργασίας και κέρδους[19]. Ουσιαστικά κατά τον Π. Μέισον αποσαρθρώνουν τον καπιταλισμό τον καταστρέφουν. Οι «μαγικές» ιδιότητες των πληροφοριών που διαλύουν την αγορά και την ιδιοκτησία θα διαμορφώσουν τις εξελίξεις στις καπιταλιστικές κοινωνίες και όχι η εκρηκτική αντίθεση παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής, οι μεγάλες ανάγκες των ανθρώπων και οι δυνατότητες ικανοποίησης τους από την μια και η ιδιοποίηση των δυνατοτήτων αυτών από την κυρίαρχη τάξη! Το συμπέρασμά τους σε τελική ανάλυση είναι ότι η δράση της εργατικής τάξης και των εργαζομένων γενικότερα εναντίον της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης με στόχο την ανατροπή του καπιταλισμού είναι περίπου περιττή, όλα θα τα λύσουν οι «μαγικές» ιδιότητες της τεχνολογίας της πληροφορίας. Εδώ οι αυταπάτες γίνονται πολύ επικίνδυνες.
Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων δεν ταυτίζεται με τις προϋποθέσεις της επανάστασης. Η επανάσταση δεν είναι μόνο ή κυρίως συνάρτηση του επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στην εποχή μας. Η άποψη που κυριαρχούσε στην Β΄ Διεθνή ότι ο καπιταλισμός αναπτύσσεται, φθάνει στα όρια του και έρχεται η ώρα του σοσιαλισμού, οδηγούσε στην αντίληψη ότι αρκεί το εργατικό κίνημα να αναμένει να έρθει η στιγμή αυτή, δεν είχε να κάνει κάτι άλλο παρά μόνο να λειτουργεί στα πλαίσια των θεσμών και του συστήματος, να δρα με ειρηνικό τρόπο ώσπου να κατακτηθεί η λαϊκή πλειοψηφία. Ο Μαρξ στο πρόλογο της «Κριτικής της πολιτικής οικονομίας» τονίζει: Σε μια ορισμένη βαθμίδα της ανάπτυξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε αντίφαση με τις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής, πράγμα που αποτελεί μόνο τη νομική έκφραση γι’ αυτό, με τις σχέσεις ιδιοκτησίας μέσα στις οποίες κινούνταν μέχρι τότε. Από μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων αυτές οι σχέσεις μετατρέπονται σε δεσμά τους. Τότε επέρχεται μια εποχή κοινωνικής επανάστασης[20]». Αναφέρεται σε εποχή επαναστάσεων, σε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο στην οποία η ανθρωπότητα εισήλθε στην εποχή του ιμπεριαλισμού και θα ολοκληρωθεί με την νίκη της εργατικής τάξης παγκόσμια.
Ο Λένιν διατυπώνοντας την θεωρία του αδύνατου κρίκου συνέδεσε την έκρηξη της επανάστασης όχι μόνο με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά κυρίως με την μεγάλη όξυνση των ταξικών αντιθέσεων συνολικά, η οποία είναι συνάρτηση και πλήθους άλλων παραγόντων και οδηγεί στο ξέσπασμα της επαναστατικής κατάστασης και το σπάσιμο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Ο καπιταλισμός δεν αποχωρεί από το προσκήνιο της ιστορίας μόνος του, ως αποτέλεσμα κάποιας ντετερμινιστικής εξέλιξης που αντικειμενικοί παράγοντες μόνο την κινούν και ιδιαίτερα η μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και η εισαγωγή όλο και πιο πλατιά των τεχνολογιών. Μπορεί ο καπιταλισμός να υπεραναπτυχθεί και να «σαπίσει», ακόμη και να μην μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω τις παραγωγικές δυνάμεις, αλλά η αστική τάξη πολύ δύσκολα θα αποδεχτεί την απομάκρυνση και την ήττα της. Θα αμυνθεί με νύχια και με δόντια. Προϋπόθεση ανατροπής της αστικής τάξης είναι «οι αντικειμενικές αλλαγές, να συνενώνονται με τις υποκειμενικές αλλαγές και συγκεκριμένα: Με την ικανότητα της επαναστατικής τάξης να αναλάβει επαναστατική μαζική δράση, αρκετά ισχυρή, ώστε να νικήσει η να εξασθενήσει σημαντικά την παλιά κυβέρνηση που ποτέ, ακόμα και σε εποχή κρίσεων, δεν «πέφτει», αν δεν την «ρίξουν».[21]
Συμπέρασμα
Κατά τον αρθρογράφο και τις σημερινές θέσεις του ΚΚΕ, ο χαρακτήρας της επανάστασης σε μια χώρα προσδιορίζεται από το χαρακτήρα της ιστορικής εποχής και από το αν αποδέχεται η επαναστατική πρωτοπορία ή όχι τη δυνατότητα που δίνουν οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Αν αυτό ήταν σωστό, δεν θα έπρεπε να έχουν σε καμία ιστορική φάση θέση οι αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις στην εποχή των μονοπωλίων. Η βουλησιαρχία και ο ακραίος υποκειμενισμός είναι εμφανέστατος. Οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για την κοινωνική εξέλιξη δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη.
Χρεώνεται στην ΚΔ ότι δεν έλαβε καθόλου υπόψη της τους παράγοντες που αναφέρονται στο άρθρο και επιπλέον ότι επέδρασαν στη σκέψη της κατά τη διαμόρφωση της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος λανθασμένα κριτήρια, όπως ο συσχετισμός δύναμης ανάμεσα στις δυνάμεις του καπιταλισμού και αυτές της επανάστασης, οι ελιγμοί του κινήματος και οι αναγκαίες τακτικές υποχωρήσεις, η υποχώρηση του επαναστατικού κύματος στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ακόμη θεωρεί λάθος την πολιτική του ενιαίου μετώπου για το λόγο ότι συνέβαλε στην «συμφιλίωση» με την σοσιαλδημοκρατία. Φυσικά ο χαρακτήρας της επανάστασης δεν συνδέεται με το συσχετισμό δύναμης και τους τακτικούς ελιγμούς, είναι με σαφήνεια αποτέλεσμα αντικειμενικών συνθηκών και παραγόντων, αυτό το γνώριζε πολύ καλά η ΚΔ μπορούσε να διακρίνει την τακτική και τους ελιγμούς, την τρέχουσα πολιτική και δράση, ώστε να μη επηρεάζουν οι ανάγκες της τακτικής κορυφαία στρατηγικά προβλήματα, όπως ο χαρακτήρας της επανάστασης. Επιπλέον φταίει, κατά τον αρθρογράφο, η ΕΣΣΔ που για χάρη της εξωτερικής πολιτικής της τα κομμουνιστικά κόμματα αναγκάστηκαν να αλλοιώσουν το χαρακτήρα της επαναστατικής πάλης, να το πούμε πιο καθαρά να ξεπουλήσουν τον αγώνα για τη σοσιαλιστική επανάσταση, τροποποιώντας το χαρακτήρα της και οδηγώντας το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα στην ήττα και την απαξίωση. Οι αντιλήψεις αυτές δεν είναι νέες, αντίθετα είναι πολύ παλιές και πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν ευτύχησαν ποτέ να καθοδηγήσουν καμία επανάσταση, αλλά στις περιπτώσεις που επηρέασαν οδήγησαν επαναστάσεις και οδηγήθηκαν σε συντριβή, είτε οργανώνοντας πραξικοπήματα, είτε μπαίνοντας στην ουρά της κυρίαρχης τάξης.
Όλα αυτά τα βαθιά μαρξιστικά και βαθυστόχαστα λέγονται από την ηγετική ομάδα του ΚΚΕ και μάλιστα στο θεωρητικό περιοδικό του.
Γ. Α.
Πηγή: ergatikosagwnas.gr
