Του Κώστα Ράπτη
Ποιο είναι το υπόβαθρο της όλο και πιο προκλητικής στάσης της Λιβύης στα ζητήματα της οριοθέτησης της θαλάσσιας δικαιοδοσίας με την Ελλάδα; Η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί, πρώτον, στην αλλαγή των συσχετισμών στο εσωτερικό της διχασμένης βορειοαφρικανικής χώρας και, δεύτερον, στον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων ανάμεσα στους εξωτερικούς προστάτες της κάθε πλευράς. Σε κάθε περίπτωση, το ειδικό βάρος της Τουρκίας στα λιβυκά πράγματα ενισχύεται και οι αντίστοιχοι σχεδιασμοί “περικύκλωσης” της Ελλάδας προωθούνται περαιτέρω.
Στον ενδολιβυκό ανταγωνισμό η Αθήνα δεν διαθέτει δικό της παίκτη. Από τις δύο κυβερνήσεις που προέκυψαν μετά την ανατροπή του Μουάμαρ Καντάφι το 2011, αυτή της Τρίπολης (διεθνώς αναγνωρισμένη, αλλά σταδιακά όλο και λιγότερο νομιμοποιημένη, εφόσον δεν εκπλήρωσε τον όρο διεξαγωγής εκλογών μέχρι το 2022) παραμένει πάντοτε στενά προσδεδεμένη στην Άγκυρα, με την οποία και συνυπέγραψε το σκανδαλώδες τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, ενώ οι Αρχές της ανατολικής Λιβύης, ήτοι η κυβέρνηση της Βεγγάζης και το Κοινοβούλιο του Τομπρούκ, βρίσκονται σε πορεία αμοιβαίας προσέγγισης με την Τουρκία, παρά τις παλαιότερες αντιπαραθέσεις τους.
Τα τελευταία δείγματα γραφής αμφοτέρων των πλευρών είναι χαρακτηριστικά. Η μεν Τρίπολη, με τη ρηματική διακοίνωση της 27ης Μαΐου έρχεται, όπως κατέδειξε την εβδομάδα αυτή η κατάθεση των σχετικών χαρτών στον ΟΗΕ, να αμφισβητήσει όχι μόνο την επήρεια της Κρήτης και της Δωδεκανήσου στον καθορισμό θαλάσσιων δικαιοδοσιών, κατά το προηγούμενο του τουρκο-λιβυκού μνημονίου, αλλά και την ελληνο-αιγυπτιακή συμφωνία μερικής οριοθέτησης, τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό που παρουσίασε η Ελλάδα τον Απρίλιο, ακόμα και την ΑΟΖ του Ιονίου που κήρυξε η ελληνική πλευρά, πάντα με το επιχείρημα ότι επικαλύπτονται λιβυκές περιοχές.
Στη δε Βεγγάζη, όπου ανάσσει ο γηραιός στρατάρχης Χαλίφα Χάφταρ, υποβοηθούμενος πλέον από τους γιους του, ηχηρή δήλωση προθέσεων αποτέλεσε η πρόσφατη αποπομπή ευρωπαϊκής αντιπροσωπείας υπό τον επίτροπο Μετανάστευσης, στην οποία συμμετείχαν οι αρμόδιοι υπουργοί της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Μάλτας.
Το ότι πριν από αυτές τις κινήσεις είχε επισκεφθεί τόσο τη Βεγγάζη όσο και την Τρίπολη ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, εν μέσω φιλοφρονήσεων με τους φιλοξενούντες, αφήνει στην Αθήνα ακόμα πιο πικρή επίγευση από τις τελευταίες εξελίξεις.
Η Άγκυρα ρίχνει γέφυρες
Ήδη τον περασμένο μήνα το Κοινοβούλιο του Τομπρούκ εξέφρασε βούληση να επανεξετάσει το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, στο οποίο είχαν αρχικά αντιταχθεί οι Αρχές της ανατολικής Λιβύης, στην προοπτική επικύρωσής του. Εκτιμάται ότι ο πρόεδρος του λιβυκού Κοινοβουλίου, Ακίλα Σάλεχ, επιχειρεί με τον τρόπο αυτό να παρεμβληθεί στη σχέση Άγκυρας και Τρίπολης, εμφανιζόμενος ως περισσότερο αξιόπιστος συνομιλητής της τουρκικής πλευράς.
Άλλωστε, έχουν πληθύνει το τελευταίο διάστημα οι επαφές εκπροσώπων της ανατολικής Λιβύης με Τούρκους ιθύνοντες. Λ.χ., τον Απρίλιο ο Σαντάμ Χάφταρ, υιός του στρατάρχη και διοικητής του στρατού ξηράς, συναντήθηκε στην Άγκυρα με τον Τούρκο υπουργό Άμυνας, Γιασάρ Γκιουλέρ. Ο ίδιος προανήγγειλε προ ημερών την επαναλειτουργία του τουρκικού προξενείου στη Βεγγάζη.
Αλλά και η κυβέρνηση της Τρίπολης, προκειμένου να μη μείνει πίσω, συνεχίζει τις κινήσεις εμβάθυνσης των σχέσεων με την Τουρκία.
Την περασμένη εβδομάδα η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας ανακοίνωσε ότι ο υφυπουργός Άμυνας, Αμπντουλσαλάμ αλ Ζούμπι, συναντήθηκε και αυτός με τον Γκιουλέρ στην Άγκυρα, συνάπτοντας συμφωνία συνεργασίας “στους τομείς της προηγμένης στρατιωτικής εκπαίδευσης, της ανταλλαγής εμπειριών και της τεχνικής και υλικοτεχνικής υποστήριξης, με στόχο την ενίσχυση της ετοιμότητας και της επαγγελματικής επάρκειας στις τάξεις του λιβυκού στρατού”.
Στην παρούσα φάση, η εξουσία του Χάφταρ στην ανατολική Λιβύη εμφανίζεται περισσότερο σταθεροποιημένη από αυτήν του πρωθυπουργού Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπε στην Τρίπολη, όπου συχνά εκδηλώνονται ανταρσίες πολεμάρχων. Στα μέσα Μαΐου ξέσπασαν έντονες μάχες, με τουλάχιστον 55 νεκρούς, μεταξύ της Ειδικής Δύναμης Αποτροπής (που θεωρητικά υπάγεται στο υπουργείο Εσωτερικών, αλλά έχει αυτονομηθεί) και της 444ης Ταξιαρχίας που συνδέεται με τον Ντμπέιμπε. Η βία πυροδοτήθηκε από τη δολοφονία του Αμπντούλ Γάνι αλ-Κίκλι, εξέχοντος επικριτή του πρωθυπουργού και ηγέτη του Μηχανισμού Υποστήριξης Σταθερότητας, μιας πολιτοφυλακής που συνδέεται με το Προεδρικό Συμβούλιο της Λιβύης. Εξού και τα Ηνωμένα Έθνη έφθασαν να προειδοποιούν ότι η Λιβύη “βρίσκεται για άλλη μία φορά στο χείλος της βίας”.
Με το βλέμμα έως τη Συρία και τον Καύκασο
Οι παράμετροι του ανταγωνισμού ανατολικής και δυτικής Λιβύης έχουν τροποποιηθεί σε σχέση με το 2019-2020, οπότε ο Χάφταρ επιχείρησε να προελάσει προς την Τρίπολη. Τότε βασικοί υποστηρικτές του ήταν η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ρωσία, ενώ η κυβέρνηση Ντμπέιμπε στηρίχθηκε στη σωτήρια αρωγή της Τουρκίας (εξού και ανταπέδωσε με τη συνυπογραφή του τουρκο-λιβυκού μνημονίου).
Επρόκειτο για άλλη μία τοπική εκδήλωση της περιφερειακής αναμέτρησης ανάμεσα στο δίδυμο Τουρκίας-Κατάρ, που είχε “υιοθετήσει” τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, και τις δυνάμεις που την αντιμάχονταν (κατεξοχήν τα ΗΑΕ και η Αίγυπτος), σε διαπλοκή με τον ανταγωνισμό Γαλλίας και Ιταλίας για την προβολή ισχύος στη Μεσόγειο.
Έκτοτε όμως η Αίγυπτος έχει χαλαρώσει την εμπλοκή της, η Ρωσία ενισχύει την ανατολική Λιβύη όχι “κάτω από το τραπέζι”, μέσω της Ομάδας Wagner, όπως παλαιότερα, αλλά υπό μορφήν ανοικτής διακρατικής συνεργασίας, με την παροχή εξελιγμένων πυραυλικών συστημάτων και μαχητικών αεροσκαφών, ενώ η Τουρκία δεν περιορίζεται στο να ρίχνει γέφυρες στον Χάφταρ, αλλά μεταβάλλει τη σχέση της με τα ΗΑΕ από ανταγωνιστική σε συνεργατική.
Παλιός εχθρός, νέος φίλος
Ο πρόεδρος των ΗΑΕ, Μοχάμεντ μπιν Ζάγεντ (ο ίδιος άνθρωπος που έχει καταγγελθεί από φιλο-ερντογανικά μέσα ως χρηματοδότης της απόπειρας πραξικοπήματος το 2016 στην Τουρκία), επισκέφθηκε την Άγκυρα την εβδομάδα αυτή, για την τρίτη κατά σειρά συνάντησή του με τον Ερντογάν την τελευταία διετία, συνυπογράφοντας μεταξύ άλλων συμφωνία συμπαραγωγής οπλισμού, αξίας 50 δισ. δολαρίων.
Η Συρία είναι ένα από τα θέματα που τώρα φέρνουν κοντά τον Ερντογάν με τον Μοχάμεντ μπιν Ζάγεντ. Τα Εμιράτα μεσολαβούν από τον Μάιο σε εμπιστευτικές συνομιλίες του καθεστώτος αλ Σάραα με το Ισραήλ, ενώ ο νέος ισχυρός άνδρας της Δαμασκού έχει ήδη επισκεφθεί το Άμπου Ντάμπι δύο φορές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα Εμιράτα διευκολύνουν και τη συνεννόηση της Τουρκίας (μεγάλης κερδισμένης από την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία) με το Ισραήλ.
Αλλά ο νότιος Καύκασος αποτελεί επίσης πεδίο στο οποίο δραστηριοποιούνται τα Εμιράτα. Την 1η Ιουλίου το Άμπου Ντάμπι φιλοξένησε συνάντηση των ηγετών του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, και της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, ενώ ο Ερντογάν είχε ήδη δεχθεί χωριστά τους δύο άνδρες εντός του Ιουνίου, στην προοπτική υπογραφής μιας συμφωνίας εξομάλυνσης των σχέσεων Άγκυρας – Μπακού και Ερεβάν. Τα Εμιράτα, λοιπόν, διευκολύνουν τη δορυφοροποίηση της Αρμενίας γύρω από την Τουρκία, η οποία θα αποκτήσει έτσι απρόσκοπτη πρόσβαση στην Κασπία Θάλασσα και εκείθεν στις τουρκογενείς πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, διασπώντας την επαφή Ρωσίας και Ιράν.
