Του Κώστα Ράπτη
Με τη Δαμασκό, το Πεκίνο διατηρούσε ήδη επί των ημερών του πατρός Άσαντ φιλικές σχέσεις – όχι όμως ιδιαίτερα στενές. Στον δε συριακό εμφύλιο πόλεμο, η Κίνα κρατήθηκε, όπως θα μπορούσε να περιμένει κανείς με βάση την εν γένει πολιτική της, σε απόσταση ασφαλείας. Μάλιστα, αντίθετα από ό,τι θα περίμενε κανείς, κρατήθηκε μακριά και από οποιαδήποτε κίνηση ανοικοδόμησης, στο διάστημα κατά το οποίο η εξουσία του Μπασάρ αλ Άσαντ έμοιαζε να έχει σταθεροποιηθεί. Η διαφθορά του καθεστώτος (ή ενδεχομένως περισσότερο διορατικές εκτιμήσεις για τις μακρπρόθεσμες προοπτικές επιβίωσής του) λειτούργησε αποθαρρυντικά για τις κινεζικές επενδύσεις.
Όμως η πτώση του Άσαντ δεν μπορεί παρά να προκαλεί προβληματισμό και ανησυχία στους Κινέζους ιθύνοντες. Όχι μόνο για τον γενικότερο λόγο ότι οι εξελίξεις προοιωνίζονται περαιτέρω αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής, η οποία αποτελεί τη φυσική κατάληξη των νέων “δρόμων του μεταξιού”, αλλά και για λόγους ειδικότερου κινεζικού ενδιαφέροντος.
Στο πλευρό της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ που άλωσε την Δαμασκό συμπολεμά τα τελευταία χρόνια το Ισλαμικό Κόμμα Τουρκεστάν (TIP), γνωστό και ως Ισλαμικό Κίνημα του Ανατολικού Τουρκεστάν, ήτοι η ένοπλη αυτονομιστική οργάνωση των Ουιγούρων της δυτικής Κίνας.
Συγκεντρωμένοι στην αυτόνομη περιφέρεια του Σιντζιάνγκ, που ιστορικά καλούνταν Ανατολικό Τουρκεστάν, οι Ουιγούροι αποτελούν τουρκο-μουσουλμανικό λαό, που, όπως καταγγέλλεται από τη Δύση, αποτελεί αντικείμενο πολιτικών καταστολής και αφομοίωσης από το Πεκίνο.
Το Ισλαμικό Κόμμα Τουρκεστάν, ιδρύθηκε στο Πακιστάν από εκτοπισμένους Ουιγούρους και από νωρίς εντάχθηκε στο ρεύμα του τζιχαντισμού, συνδεόμενο με την αλ Κάιντα.
Εξ ου και χαρακτηρίσθηκε τρομοκρατική οργάνωση τόσο από την Κίνα, όσο και από τον ΟΗΕ, ενώ οι ΗΠΑ αφαίρεσαν τον σχετικό χαρακτηρισμό το 2020.
Στο ΤΙΡ αποδίδουν οι κινεζικές αρχές την πατρότητα επιθέσεων (με βομβιστές αυτοκτονίας, παγιδευμένα αυτοκίνητα, μαχαιρώματα κ.τ.λ.) που σημειώθηκαν στο Σιντζιάνγκ το 2008, 2011, 2013, 2014 και 2015.
Η Τουρκία, η οποία φιλοξενεί ουιγουρική διασπορά, άλλοτε υψώνει τη σημαία της διεθνούς υπεράσπισης των δικαίων των Ουϊγούρων και άλλοτε την υποστέλλει, προτάσσοντας την καλλιέργεια των οικονομικών και άλλων σχέσεών της με την Άγκυρα. Χαρακτηριστικά, το 2017 και ενώ είχε μεσολαβήσει σοβαρή επιδείνωση των σινοτουρκικών σχέσεων μετά τη σύλληψη Τούρκου υπηκόου ο οποίος διένεμε σε Ουϊγούρους πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα, ο Ταγίπ Ερντογάν υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι σέβεται την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία της Κίνας.
Οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο προκειμένου την τελευταία δωδεκαετία να μεταφερθούν από τις βάσεις τους στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν έως και 5.000 μαχητές του TIP που εγκαταστάθηκαν στον θύλακα της Ίντλιμπ στη βόρεια Συρία.
Για μεν την τουρκική πλευρά αυτό αποτελούσε μια καλοδεχούμενη ενίσχυση απέναντι στους Κούρδους μαχητές, για δε τους Ουϊγούρους αυτονομιστές μια ευκαιρία να αποκτήσουν πολεμική εμπειρία και να καταστήσουν περισσότερο “ορατή” την υπόθεσή τους.
Ο εμίρης του TIP, Αμπντουλ Χακ αλ Τουρκιστάνι, κάλεσε τους Ουϊγούρους από όλο τον κόσμο να συμμετάσχουν στον αγώνα ενάντια στο καθεστώς Άσαντ: “Σήμερα, βοηθάμε τους αδελφούς μας να κάνουν τζιχάντ στην Μεγάλη Συρία. Αύριο, οι στρατιώτες του Ισλάμ πρέπει να είναι έτοιμοι να επιστρέψουν στην Κίνα για να απελευθερώσουν το Σιντζιάνγκ από τους κομμουνιστές κατακτητές”.
Το 2022, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Κίνας στον ΟΗΕ ισχυρίστηκε ότι το TIP είχε τα τελευταία χρόνια αναζωπυρώσει τη βίαιη δράση του, εξαπολύοντας επιθέσεις “όχι μόνο στη Συρία, αλλά με τη Συρία ως βάση στρατολόγησης για επιθέσεις στην Κίνα και την Κεντρική Ασία”.
Ο σημερινός ισχυρός άνδρας της Δαμασκού, ηγέτης της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι έχει κατά καιρούς εκφράσει τη φραστική υποστήριξή του στους σκοπούς του TIP, αλλά ταυτόχρονα έχει τονίσει ότι η “μάχη τους ενάντια στην Κίνα δεν είναι δική μας”.
Μέχρι τώρα, τα μέλη του TIP ζούσαν σε σχετική απομόνωση από τον περίγυρο στην Ίντλιμπ, καθώς ο γλωσσικός φραγμός εμπόδιζε την ενσωμάτωσή τους. Τις τελευταίες ημέρες, πάντως, εθεάθησαν να μάχονται στην περιοχή της Λαττάκειας.
Η Κίνα φοβάται ότι με τη νέα κατάσταση στη Συρία, το TIP θα αποκτήσει μεγαλύτερη κινητικότητα και περισσότερους πόρους. Παρά τη μεγάλη απόσταση από το Σιντζιάνγκ, υπάρχει κίνδυνος να ενώσει τις δυνάμεις της με άλλες οργανώσεις στην κεντρική και νότια Ασία, οι οποίες ήδη επιτίθενται σε κινεζικούς στόχους, όπως το Ισλαμικό Κράτος του Χορασάν (δηλ. του Αφγανιστάν), ο Απελευθερωτικός Στρατός του Μπαλοτσιστάν και οι Τεχρίκ-ι Ταλιμπάν στο Πακιστάν.
Τέτοιου τύπου ανησυχίες ώθησαν το Πεκίνο να ανοίξει αμέσως διαύλους με τους Ταλιμπάν μόλις αυτοί επανήλθαν στην Καμπούλ, ώστε να εξασφαλίσει τη συνεργασία τους στη δίωξη των εξτρεμιστών. Ανάλογη μπορεί, υπό αυτό το πνεύμα να είναι και η κινεζική στάση απέναντι στην Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ. Το βέβαιο είναι ότι οι άνθρωποι των κινεζικών υπηρεσιών στη Συρία κάνουν αυτή τη στιγμή υπερωρίες.
