Τους έλεγαν Βασίλη και Δημήτρη. Ηταν 35 και 40 ετών, κάτοικοι της Ανω Πιτσάς και έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθεια να βοηθήσουν ένα συγχωριανό τους. Ο χαμός τους άφησε έξι παιδιά ορφανά. Ηταν δύο από τους χιλιάδες πολίτες που βλέπουμε live σε τηλεοπτικές καλύψεις να βοηθούν τους πυροσβέστες εδώ και τέσσερα καλοκαίρια στάχτης επειδή τα χέρια των επαγγελματιών δεν φτάνουν. Τα οργανικά κενά στο Πυροσβεστικό Σώμα αναμένεται να ξεπεράσουν τις 4.000 εξαιτίας των συνταξιοδοτήσεων στο τέλος του έτους. Την ίδια στιγμή ο αρμόδιος υπουργός Βασίλης Κικίλιας δεν λέει λέξη για τα κενά, πετάει στον δρόμο 3.500 εποχικούς πυροσβέστες μετά το τέλος της αντιπυρικής περιόδου, ενώ αναφερόμενος στους εθελοντές κάνει λόγο για «νέο πατριωτισμό».
Το Documento ανοίγει τον φάκελο του νομικού πλαισίου που ισχύει για τους εθελοντές πυροσβέστες και καταδεικνύει ότι ο εθελοντισμός αποτελεί ακόμη ένα άλλοθι για να μην ενισχύσει την πυροσβεστική η κυβέρνηση Μητσοτάκη.
«Θεατές στο ίδιο έργο»
Ο Γιώργος Γουρδουράκος, πυροσβέστης με πολυετή πείρα και πρόεδρος του Σωματείου Πυροσβεστών Περιφέρειας Αττικής και Νήσων, είναι κατηγορηματικός:
«Γινόμαστε στο ίδιο τραγικό έργο θεατές και στο έργο έχουμε και απώλειες».
Μιλώντας στο Documento εξηγεί: «Σαφώς και εξυπηρετεί την κυβέρνηση ο εθελοντισμός, γιατί πρωτίστως, κατά το δικό τους σκεπτικό, δεν χρειάζονται νέες προσλήψεις επαγγελματικού προσωπικού ώστε να καλυφθούν τα χιλιάδες οργανικά κενά. Κάπως έτσι δεν επιβαρύνεται ο προϋπολογισμός, τον οποίο προσανατολίζουν σε εξοπλισμούς για την αεροπυρόσβεση, drones κ.λπ. Η κυβέρνηση δεν έχει μάθει τέσσερα καλοκαίρια τώρα. Ξεχνά πως αν δεν πατήσει η μπότα του πυροσβέστη, η φωτιά δεν σβήνει».
Το πώς έχει αναπτυχθεί το φαινόμενο των αυτόκλητων εθελοντών αναλύει στο Documento ο αντιστράτηγος ε.α. Ανδριανός Γκουρμπάτσης. Ξεκάθαρα καταδεικνύεται η ευθύνη του δόγματος των εκκενώσεων και του 112. «Ο εθελοντισμός έχει προσφέρει στην Ελλάδα σε πολλά επίπεδα, όπως και στη δασοπυρόσβεση» τονίζει ο κ. Γκουρμπάτσης, «όμως δεν έχει αναπτυχθεί όσο θα έπρεπε, όπως έχει γίνει σε άλλες χώρες. Ακουσα τον περιφερειάρχη κ. Χαρδαλιά, που είπε πως θέλει να εκπαιδεύσει αυτόκλητους εθελοντές. Εδώ δεν μιλάμε για τάξη. Ποιος να εκπαιδευτεί; Λες στους κατοίκους ενός χωριού να πάνε έτσι να εκπαιδευτούν στην πυροσβεστική; Δεν πάει έτσι. Θεωρώ πως έχουμε χάσει την μπάλα με τα διάφορα καθεστώτα εθελοντισμού. Ο αυτόκλητος εθελοντισμός, που δεν υπάγεται σε κάποιο νομικό καθεστώς, έχει αναπτυχθεί και αυξηθεί τα τελευταία χρόνια με αφορμή τα πολλά μηνύματα του 112. Αυτό ξύπνησε πολλούς και τους λέει “μας διώχνουν”. Πού να πάμε; Αφού το κράτος δεν μπορεί να προστατέψει την περιουσία μας, καίγονται σπίτια. Θα μείνουμε εμείς να προστατέψουμε τα σπίτια μας. Ετσι δημιουργήθηκε ο αυτόκλητος εθελοντισμός, ο οποίος βοηθά για να σωθούν περιουσίες γιατί το κράτος δεν μπορεί να προστατέψει όλους τους πολίτες».
Νομοθετικό αλαλούμ
Συνολικά υπάρχουν τρία καθεστώτα εθελοντικής πυρόσβεσης: της πυροσβεστικής, της πολιτικής προστασίας και των δήμων. Το καθένα έχει δικό του νομοθετικό πλαίσιο. Το 1991 θεσπίστηκε ο θεσμός του εθελοντή πυροσβέστη και αναμορφώθηκε το 2011 με τον ν. 4029. Η εθελοντική πυρόσβεση σε επίπεδο δήμων υπάγεται στον καλλικρατικό νόμο (ν. 3852/2010). Με τον ν. 4662/2020 του Νίκου Χαρδαλιά αναδιαμορφώθηκε το καθεστώς των εθελοντικών οργανώσεων στην πολιτική προστασία και συστάθηκε το Μητρώο Εθελοντικών Οργανώσεων. Στην πυροσβεστική δύναται ο καθένας ατομικά να πιστοποιηθεί, ενώ από την πολιτική προστασία βάσει νόμου εκπαιδεύονται οι εθελοντικές οργανώσεις-ομάδες. Παρά τις συνεχείς αλλαγές και τους νόμους, μέχρι και σήμερα στους δήμους (σε όσους από αυτούς διαθέτουν δικά τους οχήματα και εξοπλισμό) δεν υπάρχει η υποχρέωση της πιστοποίησης των ατόμων που στελεχώνουν τις εθελοντικές ομάδες τους.
Κάπως έτσι δημιουργούνται διάφοροι «ράμπο» σε διάφορες περιοχές, όπως εξηγεί ο Ανδρ. Γκουρμπάτσης: «Ο θεσμός του εθελοντή πυροσβέστη (για τα αστικά συμβάντα) και δασοπυροσβέστη (για τα δασικά συμβάντα) υστερεί κατά πολύ των προηγμένων δυτικών χωρών. Σε Ευρώπη και Αμερική ο εθελοντισμός είναι πολύ μπροστά, εμείς υστερούμε. Οχι πως δεν υπάρχουν κίνητρα. Κίνητρα έχουν δοθεί στους πιστοποιημένους εθελοντές, όπως ασφαλιστική κάλυψη, άδειες, πληρωμή. Αυτοί που πιστοποιούνται από την πολιτική προστασία πληρώνονται τα έξοδα των οχημάτων, των καυσίμων κ.λπ. και είναι ένα ιδιόμορφο καθεστώς. Γιατί; Διότι εμφανίζονται διάφοροι, π.χ. μια ομάδα μηχανόβιων ή ιδιοκτητών 4×4 σε ένα νησί ή παραμεθόριο περιοχή, δηλώνουν εθελοντές και κάνουν τους ράμπο. Ετσι δεν μπορούν να προσφέρουν ουσιωδώς στο Πυροσβεστικό Σώμα και να παίρνουν καύσιμα, στολές από την πολιτική προστασία ή από τους δήμους».
Για το θέμα του εθελοντισμού και τη σημασία της προσφοράς μιλάει στο Documento και η Μαρία Αρβανίτη, εθελόντρια πυροσβέστρια από το 2011 και μέλος της Εθελοντικής Ομάδας Δασοπροστασίας – Πυρόσβεσης Ηλιούπολης (ΕΟΔΠΗ): «Με τις δεδομένες συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας ο ίδιος ο εθελοντής πρέπει να έχει κίνητρο για να ασχοληθεί με την πυρόσβεση. Κάποιος θα πρέπει να είναι συνειδητοποιημένος, να γνωρίζει πως θα διαθέσει ώρες από τη ζωή του, θα δοκιμαστεί σε ενίοτε δύσκολες συνθήκες και πρέπει να το αγαπάει πολύ για να το κάνει. Εγώ είμαι εθελόντρια από το 2011. Υπάρχουν άνθρωποι που χάνουν το κίνητρο όταν νιώθουν πως δεν έχουν τον απαραίτητο υλικοτεχνικό εξοπλισμό ή άλλη στήριξη – πολλές φορές αυτό τους αποτρέπει. Για πολλά χρόνια, πολύ πριν από την κρίση, οι δήμοι, οι περιφέρεις ή το κεντρικό κράτος είχαν επενδύσει στον εθελοντισμό. Στην ομάδα μας έγιναν προσπάθειες μέσω του Συνδέσμου
Προστασίας και Ανάπτυξης Υμηττού (ΣΠΑΥ) να παρθούν στολές και κράνη που προφανώς δεν θα μπορούσαν με τη μία να καλύψουν τις ανάγκες όλων μας. Τα τελευταία χρόνια έχει εμφανιστεί έντονα και η ιδιωτική πρωτοβουλία. Σε αυτή στηριζόμαστε πάρα πολύ ως ομάδα».
Με δικά τους έξοδα
Ανεξάρτητα αν πρόκειται για πιστοποιημένους εθελοντές ή ομάδες ή απλώς για πολίτες που βοηθούν να σβήσει η φωτιά, σημαντικό ζήτημα είναι και το κόστος του εξοπλισμού τους. Θα περίμενε κανείς από την κυβέρνηση που αγαπά την ιδιωτική πρωτοβουλία και την προσφορά να συνεισφέρει στους εθελοντές όσα χρειάζονται.
Οπως επισημαίνει η εθελόντρια Μ. Αρβανίτη, ούτε αυτό γίνεται: «Θεωρητικά έχει γίνει προσπάθεια υπογράμμισης της σημασίας του εθελοντισμού σε συνεργασία με την πυροσβεστική. Ο νόμος του 2020 επικύρωσε αυτά που κάνουν ούτως ή άλλως εδώ και χρόνια οι εθελοντές με πιστοποιήσεις κ.λπ., αλλά ακόμη δεν έχει εφαρμοστεί εξ ολοκλήρου και αναμένουμε. Για τη δασοπροστασία, που αποτελεί το αντικείμενο των περισσότερων ομάδων, υπάρχει η ίδια πιστοποίηση που υπάρχει όλα τα χρόνια, όμως η διαδικασία, όπως ορίζεται από τον νόμο του 2020, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Πολλές φορές καλύπτουμε τον εξοπλισμό από την τσέπη μας. Ο εξοπλισμός απαρτίζεται από διάφορα εξαρτήματα που είναι απαραίτητα για να μπορεί κανείς να μπει στη μάχη ασφαλής. Το κράνος μπορεί να κάνει γύρω στα 300 ευρώ. Η στολή με τον χιτώνα και το παντελόνι κοστίζει περίπου 260 ευρώ, ενώ οι μπότες συγκεκριμένων προδιαγραφών κοστίζουν από 120 μέχρι 250 ευρώ ανάλογα τη χρήση που θέλεις.
Σε αυτά συνυπολογίστε τα ειδικά γάντια, τις μπαλακλάβες, τα ειδικά γυαλιά, τη μάσκα με φίλτρα κ.λπ. Μιλάμε για ατομικό εξοπλισμό για δασικά συμβάντα που αγγίζει τα 900 ευρώ συνολικά. Για τα αστικά συμβάντα υπάρχει άλλος εξοπλισμός, πιο ακριβός από αυτόν που σας περιγράφω».
Ο Γ. Γουρδουράκος σχολιάζει σκωπτικά τα ευχολόγια που ακούγονται από τα κανάλια για τους «ήρωες» εθελοντές, την ίδια στιγμή που αποφεύγουν να απευθύνουν ερωτήματα προς τον υπουργό αν αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται στο σημείο με εξοπλισμό που τηρεί τις προδιαγραφές: «Εχουμε παρατηρήσει τα τελευταία χρόνια και ειδικά φέτος με το νέο δόγμα Κικίλια τη συστηματική προβολή στα ΜΜΕ των εθελοντών στη μάχη κατά των πυρκαγιών. Το ίδιο ισχύει και για τον ίδιο τον υπουργό, που σε δηλώσεις του τονίζει τους εθελοντές. Σε όποιο ρεπορτάζ κι αν δούμε διακρίνουμε πολίτες που εθελοντικά έρχονται να μας βοηθήσουν στις πυρκαγιές και αμέσως ακούγονται ευχολόγια, χωρίς να γνωρίζουν αν επρόκειτο για πιστοποιημένους ή πολίτες που ρισκάρουν τη ζωή τους. Την πραγματική και ουσιαστική βοήθεια τη λαμβάνουμε από εθελοντές που είναι πιστοποιημένοι και δρουν σε συνεργασία με το επαγγελματικό πυροσβεστικό προσωπικό. Πολίτες που έρχονται εθελοντικά, αν δεν φέρουν κατάλληλο/προβλεπόμενο εξοπλισμό σε συνδυασμό με το ότι δρουν και ανεξάρτητα πολλές φορές, δυσχεραίνουν το έργο της πυρόσβεσης».
«Πραγματική λύση η στήριξη της πυροσβεστικής»
Ο εθελοντισμός δεν είναι πανάκεια για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κρατικής ανεπάρκειας στο θέμα της πυροπροστασίας που αναγκαστικά γιγαντώνει τον εθελοντισμό αποτελεί η βόρεια Εύβοια, όπου η φωτιά πέρασε από ολόκληρα χωριά, τα οποία σώθηκαν χάρη στους πυροσβέστες και τους νέους εθελοντές που έμειναν πίσω και δεν υπάκουσαν στο 112. Οπως υπογραμμίζει ο Ανδρ. Γκουρμπάτσης: «Στην Εύβοια οι δυνάμεις δεν επαρκούν να βοηθήσουν όλα τα χωριά. Ετσι έμειναν πίσω οι αυτόκλητοι εθελοντές που έδωσαν τη μάχη με τους πυροσβέστες».
Το πλαίσιο
Από την άλλη, όμως, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για την ασφάλεια των εθελοντών είναι μεγάλοι. «Το κανονιστικό πλαίσιο» επισημαίνει ο κ. Γκουρμπάτσης «ορίζει ότι ο επικεφαλής των πυροσβεστικών δυνάμεων στον τόπο του εκάστοτε συμβάντος έχει την ευθύνη του συντονισμού όλων των εμπλεκόμενων δυνάμεων και μέσων πολιτικής προστασίας. Συνεπώς έχει την ευθύνη και των εθελοντών. Στην πράξη όμως δεν τους συντονίζει κανείς. Στη μεγάλη φωτιά της Ρόδου πέρυσι οι εθελοντές κατήγγειλαν την παντελή έλλειψη συντονισμού».
Για τις εκκενώσεις
Και για την εθελόντρια Μ. Αρβανίτη ο πανικός και οι εκκενώσεις, σε συνδυασμό με την τραγική υποστελέχωση της πυροσβεστικής δεν αποτελούν σοβαρό σχέδιο αντιμετώπισης. «Κάθε φωτιά» εξηγεί «είναι διαφορετικό περιστατικό, που μπορεί να υποτιμηθεί ή να υπερεκτιμηθεί από τον απλό πολίτη, τους πυροσβέστες ή τους εθελοντές και από το κράτος και να πάνε πολύ στραβά τα πράγματα. Αυτό το δόγμα των εκκενώσεων υπό περιπτώσεις βοηθάει, αν όλοι εκκενώσουν. Υπό άλλες περιπτώσεις, όμως, μπορεί να μη βοηθάει, γιατί ενδέχεται να χρειαστείς χέρια και ανθρώπους που να ξέρουν τις ιδιαιτερότητες μιας περιοχής που φλέγεται και να σου λύσουν τα χέρια εκείνη τη στιγμή. Οι πιστοποιημένοι εθελοντές περνάμε ολόκληρες διαδικασίες για να μπορέσουμε να συνδράμουμε σε πυρκαγιές… Προφανώς κι αυτό δεν είναι αρκετό. Οσο περισσότερα χέρια εκπαιδευμένα και πιστοποιημένα υπάρχουν τόσο μπορούν να βοηθήσουν καλύτερα και να προλάβουν μια πυρκαγιά από την έναρξή της. Δεν είναι πανάκεια ο εθελοντισμός. Δεν γίνεται να στηρίζεται μόνο η ΕΜΟΔΕ (δασοκομάντος) ή άλλα σώματα και να μην υπάρχει συνολικότερη στήριξη στους πυροσβεστικούς σταθμούς. Το νέο δόγμα λέει πως σηκώνονται πιο άμεσα τα εναέρια, πηγαίνουν περισσότεροι αξιωματικοί στο συμβάν… δεν έχει κάποια πρακτική διαφορά, πλην της αμεσότητας των εναέριων. Οσες αρμοδιότητες κι αν αναλάβουμε οι εθελοντικές ομάδες, πρέπει σίγουρα να υπάρξει ουσιώδης στήριξη στο Πυροσβεστικό Σώμα. Πρέπει να δοθεί επιτέλους λύση σε αυτό το θέμα».