Ο ηγέτης της Σερβίας κερδίζει τη Δύση με υποσχέσεις για τον «λευκό χρυσό» — αλλά χάνει τον λαό
Η προσπάθεια του Σέρβου Προέδρου Aleksandar Vucic να γίνει ο αγαπημένος ηγέτης των Βαλκανίων των Βρυξελλών έχει γίνει μπούμερανγκ.
Ο Vucic πέτυχε να κλείσει μια συμφωνία για την προμήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το λίθιο που χρειάζεται για την τροφοδοσία του μελλοντικού στόλου ηλεκτρικών οχημάτων της.
Αλλά, κάνοντας αυτό, έχει ξαναξυπνήσει ένα μαζικό κίνημα ενάντια σε ένα μεγάλο εξορυκτικό έργο που έχει «ευλογηθεί» τόσο από τις Βρυξέλλες όσο και από το Βερολίνο.
Τρομαγμένος, κατηγόρησε τους διαδηλωτές που συγκεντρώθηκαν κατά δεκάδες χιλιάδες ότι σχεδίαζαν να τον ανατρέψουν.
«Αποτελεί μέρος μιας υβριδικής προσέγγισης διεξαγωγής «έγχρωμων» επαναστάσεων», είπε ο Vucic στους δημοσιογράφους, λέγοντας ότι η προειδοποίησή του για ένα πιθανό πραξικόπημα βασίστηκε σε πληροφορίες που έλαβε από τη Ρωσία – τον ιστορικό προστάτη του βαλκανικού έθνους.
Είναι ένα παράδοξο: Στρέφοντας τη χώρα προς τη Δύση για να επιτρέψει τη μετάβασή της σε ένα πράσινο μέλλον, ο Vucic, λένε οι επικριτές του, καταδίκασε τους 7 εκατομμύρια ανθρώπους της Σερβίας σε περαιτέρω οικονομική εκμετάλλευση και περιβαλλοντική ρύπανση που απλώς κάνει πιο απρόσιτα τα δυτικά πρότυπα δημοκρατίας και λογοδοσίας.
«Γινόμαστε αποικία όλων των μεγάλων δυνάμεων», είπε στο Politico ο Nebojša Petković, ένας ηγέτης των διαμαρτυριών από το Gornje Nedeljice, έναν οικισμό στη βορειοδυτική Σερβία που βρίσκεται στην κύρια τοποθεσία του σχεδιαζόμενου ορυχείου.
Για σχεδόν δύο δεκαετίες, ο Petković και οι γείτονές του παρακολουθούσαν τους γεωλόγους και τους ερευνητές να συρρέουν στις όχθες του ποταμού Jadar.
Εκεί, βρήκαν πλούσια κοιτάσματα «λευκού χρυσού» που, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, θα μπορούσαν να παρέχουν έως και το 90% του λιθίου που χρειάζεται η Ευρώπη για να τροφοδοτήσει τη μετάβασή της σε μεταφορές χωρίς εκπομπές.
Αν στην αρχή δεν τα καταφέρετε…
Ο αγγλοαυστραλιανός γίγαντας εξόρυξης Rio Tinto ήταν μεταξύ των πρώτων ερευνητικών.
Πήρε άδεια για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Jadar το 2017 — πέντε χρόνια μετά την πρώτη άνοδο του Vučić στην εξουσία — μόνο για να ανακληθεί μετά από ένα προηγούμενο κύμα διαμαρτυριών πριν από δύο χρόνια.
Ωστόσο, ο σκληροπυρηνικός εθνικιστής ηγέτης δεν εγκατέλειψε ποτέ το έργο.
Και, παρά τους ενδοιασμούς για τα δημοκρατικά του διαπιστευτήρια, η ΕΕ έχει βασιστεί πάνω του για να τα καταφέρει.
Οι ανάγκες για λίθιο
Το Jadar κατέχει μερικά από τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου της Ευρώπης.
Το Υπουργείο Εξόρυξης και Ενέργειας εκτιμά ότι το ορυχείο, που αναμένεται να ανοίξει το 2028, θα παράγει 58.000 μετρικούς τόνους έως το 2030 — αρκετά για να τοποθετήσει μπαταρίες σε 1,1 εκατομμύρια ηλεκτρικά οχήματα.
Το Rio Tinto έχει διαθέσει 2,55 δισεκατομμύρια δολάρια (2,23 δισεκατομμύρια ευρώ) για την υλοποίηση του έργου.
Οι άνθρωποι στη Σερβία δεν συμμερίζονται τον ενθουσιασμό της ΕΕ, οι οποίοι πιστεύουν ότι η εξάρτησή της από τον Vucic ενθάρρυνε μόνο τις αυταρχικές του τάσεις.
Η εμπιστοσύνη του κοινού στην ΕΕ έχει πέσει κατακόρυφα, σύμφωνα με αναλυτές, καθώς οι δεσμεύσεις των ηγετών του μπλοκ να προωθήσουν τις δημοκρατικές αξίες στο μακροχρόνιο δαχτυλίδι των υποψηφίων για ένταξη γίνονται όλο και πιο κούφιες.
«Η ΕΕ είναι υποκριτική, γιατί υποστηρίζει έναν δικτάτορα στη Σερβία που μπλόκαρε το δικαστικό σώμα, τα μέσα ενημέρωσης και οτιδήποτε άλλο, αλλά αυτό είναι αποδεκτό από αυτούς γιατί θα τους προσφέρει το λίθιο που τόσο έχουν ανάγκη», είπε ο Petković στο POLITICO.
Η εμπλοκή του Κρεμλίνου
Τον Ιούλιο, ο Vucic καλωσόρισε τον Γερμανό Καγκελάριο Olaf Scholz και τον επικεφαλής της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ Maroš Šefčovič με μεγαλοπρέπεια για να υπογράψουν μια συμφωνία που επισημοποιεί την υποστήριξη της ΕΕ για το ορυχείο, μαζί με πολλά μνημόνια με μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες όπως η Mercedes-Benz και η Stellantis.
Μόλις δύο μήνες νωρίτερα, έγινε ένα ακόμη πιο περίτεχνο καλωσόρισμα στον Κινέζο Πρόεδρο Xi Jinping, με εκατοντάδες Σέρβους να συγκεντρώνονται για να τον χαιρετήσουν, κυματίζοντας κινεζικές σημαίες και τραγουδώντας επαίνους για μια «σιδερένια φιλία» κατά το πρώτο του ταξίδι στην Ευρώπη μετά την πανδημία του κορωνοϊού.
Αν και θα μπορούσε να εκπλήξει τους μη μυημένους παρατηρητές, και τα δύο γεγονότα συνοψίζουν την προσέγγιση του Vucic στην εξωτερική πολιτική.
Αυτό συνοψίζεται στο να καλωσορίσουμε όλους τους ερχόμενους να επενδύσουν – όπως το εργοστάσιο Zijin Copper στο Bor ή η Ρωσία που κατέχει πάνω από το 50% των συμφερόντων πετρελαίου και φυσικού αερίου της Σερβίας – αρκεί να μείνουν μακριά από τις εσωτερικές της υποθέσεις.
Σύμφωνα με τον Aleksandar Đokić, ειδικό στις σχέσεις Σερβίας-Ρωσίας, η Μόσχα είναι στην ευχάριστη θέση να υποστηρίξει τους ισχυρισμούς του Vucic για πραξικόπημα ανεξάρτητα από τη συμφωνία που θα κάνει με τη Δύση — συμπεριλαμβανομένου του να του επιτρέψει να χρησιμοποιήσει την αγαπημένη της ετικέτα «έγχρωμη επανάσταση» για να απονομιμοποιήσει τις διαμαρτυρίες κατά του Jadar.
Εάν η Ρωσία ισχυριστεί ότι μια έγχρωμη επανάσταση βρίσκεται σε εξέλιξη στη Σερβία, ο Vucic «μπορεί να τοποθετηθεί ως γενναίος ή σχεδόν μυθικός μαχητής ενάντια στην κακή, παρεμβατική Δύση», εξήγησε ο Đokić.
«Αν γίνονται διαδηλώσεις στη Ρωσία, στη Μολδαβία ή στη Γεωργία, δεν μπορεί να οφείλεται στο ότι οι άνθρωποι αντιπαθούν οργανικά τις πολιτικές της κυβέρνησής τους, πρέπει να υποστηρίζεται και μάλιστα να χρηματοδοτείται από τη Δύση», ανέφερε ο Đokić.
Είναι ειρωνικό, αν σκεφτεί κανείς ότι οι διαδηλωτές ενάντια στο ορυχείο λιθίου συσπειρώνονται ενάντια σε ένα έργο που πραγματικά θέλει η Δύση.
«Το μήνυμα του Vucic για αυτό είναι περίπλοκο.
Όταν υπερασπίζεται το ορυχείο Rio Tinto, λέει ότι είναι απόδειξη για τα μεγάλα βήματα που έχει κάνει η Σερβία για να πλησιάσει τη Δύση», συνέχισε ο Đokić.
«Όμως όταν οι άνθρωποι διαμαρτύρονται για το ορυχείο, ισχυρίζεται ότι πρόκειται για πραξικόπημα που υποστηρίζεται από τη Δύση».
«Δεν υπάρχει πολιτικό κίνητρο»
Στη Σερβία του Vucic, ελάχιστα φτάνουν στα εθνικά ερτζιανά, εκτός αν εγκρίνει το μήνυμα.
Η διαδήλωση του Σαββατοκύριακου έλαβε αναφορά διάρκειας 24 δευτερολέπτων στις βραδινές ειδήσεις του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα — η οποία συνήθως αγνοεί τις αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες.
Εάν τα αιτήματα των διαδηλωτών λάμβαναν πράγματι κάλυψη, το κοινό θα καταλάβαινε ότι οι ανησυχίες τους είναι σε μεγάλο βαθμό περιβαλλοντικές.
«Αυτές οι διαμαρτυρίες είναι πολιτικές, με την έννοια ότι το περιβάλλον είναι επίσης ένα πολιτικό ζήτημα.
Αλλά εκτός από αυτό, δεν υπάρχει κανένα πολιτικό κίνητρο», είπε η Žaklina Živković, ακτιβίστρια του Pravo na vodu (Δικαίωμα στο νερό), μια ομάδα που κάνει εκστρατείες για καθαρό νερό ποταμών.
«Ανησυχούμε για το περιβάλλον και το μέλλον της Σερβίας, γιατί δεν θέλουμε να γίνουμε χώρα εξόρυξης», πρόσθεσε, επισημαίνοντας τη μεγάλη ρύπανση από τις κινεζικές επιχειρήσεις εξόρυξης και, νωρίτερα, από την εποχή της Γιουγκοσλαβίας βαριά βιομηχανία.
Προκειμένου να παρακάμψουν το μπλοκ των μέσων ενημέρωσης, οι διαδηλωτές έχουν καταφύγει σε αποκλεισμό αυτοκινητοδρόμων και αρτηριών.
Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες που ενδέχεται να μην βλέπουν τι συμβαίνει στις ειδήσεις θα αναγκαστούν να σταματήσουν και να μάθουν για τις επιπτώσεις του ορυχείου.
Ανησυχώντας για τη δυνατότητα του ορυχείου να μολύνει το έδαφος και το νερό σε μια περιοχή που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη γεωργία, ένας φόβος είναι ότι τα διαβρωτικά οξέα που απαιτούνται για τον διαχωρισμό του λιθίου από άλλες ενώσεις θα μπορούσαν να διαρρεύσουν, αναστέλλοντας την ανάπτυξη των φυτών και βλάπτοντας τα οικοσυστήματα.
«Θέλουμε να διατηρήσουμε ό,τι έχουμε και θέλουμε να έχουμε θεσμούς που μπορούν να εγγυηθούν καθαρό αέρα, καθαρό νερό και καθαρό περιβάλλον», συνέχισε ο Živković, τονίζοντας ότι «περίπου 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι στη Σερβία δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό».
Εκστρατεία φόβου
Η Rio Tinto ηγήθηκε μιας εκτεταμένης εκστρατείας του για να κατευνάσει αυτές τις περιβαλλοντικές ανησυχίες.
«Σεβόμαστε το δικαίωμα στη διαμαρτυρία, αλλά αυτό που βλέπουμε εδώ είναι μια εκστρατεία φόβου — εσκεμμένη και εσκεμμένη παραπληροφόρηση που λέει ότι είμαστε ανοιχτό ορυχείο, ότι πρόκειται να δηλητηριάσουμε τα αποθέματα νερού, ότι η γεωργία δεν θα συνεχιστεί… οτιδήποτε μπορεί να δημιουργήσει φόβο», δήλωσε ο Chad Blewitt, διευθύνων σύμβουλος του έργου Jadar, σε συνέντευξή του στο POLITICO.
Αρνούμενος τους ισχυρισμούς των ακτιβιστών, ο Rio Tinto ισχυρίζεται ότι το υπόγειο ορυχείο θα συμμορφώνεται πλήρως με τους περιβαλλοντικούς νόμους της ΕΕ και της Σερβίας.
Τον Ιούνιο, η εταιρεία δημοσίευσε προκαταρκτικά προσχέδια μελετών εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων που καλύπτουν το ορυχείο, μια μονάδα επεξεργασίας επιφανειών και μια χωματερή βιομηχανικών αποβλήτων.
«Είμαστε σε αυτό το έργο για 20 χρόνια και ξοδέψαμε 600 εκατομμύρια ευρώ για αυτό.
Αυτό είναι το πιο μελετημένο έργο λιθίου στον κόσμο», υποστήριξε ο Blewitt.
Ο Blewitt επανέλαβε ορισμένες από τις δηλώσεις που έκαναν οι Scholz και Šefčovič, δηλαδή ότι το ορυχείο θα κατασκευαστεί και θα λειτουργήσει όχι μόνο σύμφωνα με τα πρότυπα της ΕΕ, αλλά και «τα υψηλότερα πρότυπα στον κόσμο».
Αλλά οι ακτιβιστές είναι αποφασισμένοι να αυξήσουν την πίεση.
«Λένε ότι αξίζει τον κόπο η θυσία και δεν συμφωνούμε», είπε ο Živković.
