Πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας δηλώσεις περί άμεσης εκκίνησης ερευνών ανοιχτά της Πελοποννήσου και δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης για κοιτάσματα φυσικού αερίου. Ηδη ανακοινώθηκε επίσπευση των ερευνών προκειμένου η κοινοπραξία ExxonMobil (70%) και Helleniq Energy (30%) να εκτελέσει πρώτη γεώτρηση σε ένα χρόνο, εντός του 2024. Επίσης, ανακοινώθηκε επανέναρξη των εργασιών της Energean στην παραχώρηση των Ιωαννίνων προκειμένου να ξεκινήσει γεώτρηση εντός του 2023. Ο στόχος είναι η εύρεση και άμεση εκμετάλλευση (εφόσον βρεθούν) εγχώριων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.
Αυτή η επενδυτική δραστηριότητα έρχεται βέβαια σε πλήρη αντίθεση, όντας ανταγωνιστική, στην άλλη σημαντική δραστηριοποίηση των ημερών που είναι η διαφαινόμενη προετοιμασία των επενδύσεων για την εγκατάσταση σε διάφορες περιοχές της χώρας των σταθμών FSRU. Των περιφερειακών πλωτών σταθμών αποθήκευσης, επαναεριοποίησης και τροφοδοσίας υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) στο εθνικό σύστημα φυσικού αερίου, που έχουν σαν στόχο την ελληνική, αλλά και την ευρωπαϊκή αγορά.
(στις έρευνες υδρογονανθράκων)
Όπως γνωρίζουν, όσοι ασχολούνται με το αντικείμενο, κανένα κοίτασμα δεν θεωρείται δεδομένο (δηλαδή υπαρκτό) αν δεν πραγματοποιηθεί πρώτα τουλάχιστον μία διερευνητική γεώτρηση. Οσα νούμερα και να βλέπουν το φως της δημοσιότητας για δισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικό αέριο κλπ, παραμένουν θεωρητικές εκτιμήσεις και ευσεβείς πόθοι μέχρι την διενέργεια γεωτρήσεων. Η γεώτρηση είναι αυτή, που θα αποδείξει αν πράγματι κάποιος σχηματισμός-«στόχος» του υπεδάφους, περιέχει ή όχι υδρογονάνθρακες και αν ναι, τότε θα δώσει και τις πρώτες ενδείξεις για την ποιότητα και την εκμεταλλευσιμότητά τους.
Γιατί δεν γίνονται γεωτρήσεις ; Είναι γνωστές οι δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών διαφόρων κυβερνήσεων του πρόσφατου παρελθόντος, από το 2011 και μετά, που προσδιόριζαν, κάθε φορά, την έναρξη γεωτρήσεων «εντός έτους». Είναι διεθνώς γνωστό ότι παρά τις σύγχρονες μεθόδους εντοπισμού κατάλληλων σχηματισμών (συμπεριλαμβανόμενων των οικονομικότερων δισδιάστατων «σεισμικών» – 2D, και των ακριβέστερων τρισδιάστατων – 3D), η πιθανότητα επιτυχίας στην ανακάλυψη κοιτάσματος κατά την γεώτρηση παραμένει αρκετά χαμηλός (γύρω στο 20%). Ξέρουμε ακόμη, ότι σε περίπτωση επιτυχίας χρειάζονται τουλάχιστον τρείς γεωτρήσεις προκειμένου να προσδιοριστεί το μέγεθος ενός κοιτάσματος. Δεδομένου του μεγάλου κόστους των γεωτρήσεων σε μεγάλα βάθη θαλάσσης, καθίσταται πολύ δύσκολη η απόφαση να ξοδέψει κάποιος μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια με σημαντικό ρίσκο αποτυχίας, χωρίς να συντρέχουν και μια σειρά από προϋποθέσεις. Τέτοιες προϋποθέσεις είναι η σαφής πολιτική βούληση, οι έγκαιρες αδειοδοτήσεις, οι γρήγορες δικαστικές αποφάσεις, η αποδοχή της ελληνικής κοινωνίας και των τοπικών κοινωνιών κλπ.
Είναι βέβαια αυτονόητο ότι καμία κοινωνική, εθνική, ή ευρύτερη ανάγκη δεν θα πείσει εταιρείες σαν την ExxonMobil, την Helleniq Energy και την Energean, που παραμένουν ακόμη σήμερα παραχωρησιούχοι του ελληνικού Δημοσίου σε περιοχές έρευνας Υδρογονανθράκων, να ξοδέψουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Αφ’ ενός χωρίς να έχουν (οι ίδιες φυσικά) σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξη, την ποιότητα και την ποσότητα των υδρογονανθράκων σε συγκεκριμένους στόχους και αφ’ ετέρου χωρίς να έχουν την πολιτική στήριξη και την αποδοχή των τοπικών κοινωνιών. Είναι γνωστές οι δημόσιες αρνητικές τοποθετήσεις κυβερνητικών στελεχών, η αρνητική θέση κομμάτων της αντιπολίτευσης, οι αντιδράσεις ομάδων πολιτών και οργανώσεων και φυσικά η στροφή (του πολιτικού και οικονομικού ενδιαφέροντος) της ΕΕ σε άλλες μορφές ενέργειας στα πλαίσια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη δήλωση στην Πάτρα που τίναξε στον αέρα το κλίμα εφορίας που προσπαθούσε να εμφυσήσει η κυβέρνηση τους τελευταίους μήνες στο θέμα των υδρογονανθράκων. Τι ειπώθηκε; Οτι αν κατά τις έρευνες για υδρογονάνθρακες εντοπιστούν κοιτάσματα αργού πετρελαίου αντί φυσικού αερίου, (παρά τις δεκάδες ή και εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια που θα έχουν ήδη επενδυθεί από τους παραχωρησιούχους), δεν θα επιτραπούν οι εξορύξεις, για να μην διακινδυνεύσει, όπως ειπώθηκε, το περιβάλλον και ο τουρισμός (!).
Εταιρείες όπως η Total και η Repsol εισπράττοντας το παραπάνω αρνητικό κλίμα αποφάσισαν να στρέψουν αλλού τα επενδυτικά σχέδιά τους. Αποχώρησαν ως γνωστόν από τις παραχωρήσεις, εκχωρώντας σε άλλους δικαιώματα και συμβατικές υποχρεώσεις, ή χρηματοδοτώντας γεωφυσικές έρευνες, αντί να πληρώσουν την ρήτρα αθέτησης των συμβατικών τους υποχρεώσεων. Εταιρείες όπως η ExxonMobil, η Helleniq Energy (μέχρι πρότινος Ελληνικά Πετρέλαια) και η Energean φαίνεται ότι προτίμησαν, αντί να πληρώσουν ρήτρα αποχώρησης, να προχωρήσουν σύμφωνα με τις συμβατικές τους υποχρεώσεις στο κομμάτι των γεωφυσικών ερευνών (που άλλωστε έχει πολύ μικρότερο κόστος συγκριτικά με το επόμενο στάδιο, που είναι η γεώτρηση). Ετσι, σπρώχνουν χρονικά για αργότερα το κρίσιμο σημείο των αποφάσεων: της γεώτρησης και ουσιαστικά της επένδυσης και του οικονομικού ρίσκου, ή της αποχώρησης, σε συνθήκες που θα ισχύουν τότε, σε συνδυασμό με τα ακριβέστερα στοιχεία που θα έχουν συλλέξει από τις γεωφυσικές έρευνες.
Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Κύπρου. Από το 2011 έχει ανακαλυφθεί το κοίτασμα της «Αφροδίτης» και από τότε τουλάχιστον τέσσερα (4) ακόμη σημαντικού ενδιαφέροντος κοιτάσματα («Καλυψώ», «Γλαύκος», «Κρόνος», «Ζεύς»). Η δυναμικότητά της Αφροδίτης κατέληξε με τελευταίες εκτιμήσεις σε περίπου 4,5 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (Tcf), 25% περίπου της αρχικά ανακοινωμένης εκτίμησης! Σε 14 με 21 Tcf εκτιμάται η συνολική δυναμικότητα (εδώ υπεισέρχονται και τα επιχειρηματικά μυστικά) των αποθεμάτων μόνο του ΦΑ που έχουν ήδη ανακαλυφθεί στην Κύπρο. Παρ’ όλα αυτά έχουν περάσει 12 χρόνια από την ανακάλυψη της Αφροδίτης και τα οικονομικά στοιχεία δεν έχουν επιτρέψει, όχι μόνο την εκμετάλλευσή της, αλλά ούτε καν την διενέργεια των απαιτούμενων συμπληρωματικών γεωτρήσεων για την τελική εκτίμηση της δυναμικότητας και της ποιότητάς του κοιτάσματος !
Εδώ πρέπει να σημειωθεί και η παρατηρούμενη διεθνώς στροφή των πετρελαϊκών κολοσσών σε «πράσινες» επενδύσεις, εγκαταλείποντας ενεργά
επενδυτικά τους προγράμματα στην έρευνα κι εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, με προτεραιότητα στα πλέον ανώριμα ή εν γένει προβληματικά.
Ποια είναι η πραγματικότητα σήμερα -2
Υπάρχει πιθανότητα να έχουμε σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων.
Είναι σίγουρο, ότι παρά τις 180 περίπου χερσαίες κυρίως και μερικές θαλάσσιες γεωτρήσεις, που έχουν γίνει έως σήμερα στην Ελλάδα, δεν έχουμε βρει ακόμη κάποιο σημαντικό κοίτασμα.
Τα κοιτάσματα του Πρίνου, της Νοτίου Καβάλας και του Κατάκολου, που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα, είναι μικρά. Τα κοιτάσματα της Επανομής, της Ζακύνθου κ.ά. είναι ακόμη πιο μικρά και χαμηλής ποιότητας και ως εκ τούτου μη εκμεταλλεύσιμα.
Χωρίς την διενέργεια γεωτρήσεων σε κατάλληλα επιλεγμένους γεωλογικούς στόχους (δηλαδή χωρίς σημαντικό οικονομικό ρίσκο) κοιτάσματα δεν βρίσκονται.
Οι γεωτρήσεις και ιδιαίτερα αυτές σε βαθύτερα νερά θαλάσσης, όπου επικεντρώνεται το ενδιαφέρον σήμερα, έχουν μεγάλο οικονομικό κόστος, άρα και μεγάλο οικονομικό ρίσκο.
Το ελληνικό δημόσιο των μνημονίων και της οικονομικής κρίσης δεν είναι διατεθειμένο να αναλάβει το μεγάλο κόστος, με δεδομένο το ρίσκο. Γι’ αυτό έκλεισε άλλωστε την Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων – Ερευνας Κοιτασμάτων Υδρογονανθράκων (ΔΕΠ-ΕΚΥ) πριν από τρείς δεκαετίες.
Οι πολυεθνικές πετρελαϊκές εταιρείες φαίνεται, να μην είναι διατεθειμένες, να αναλάβουν το μεγάλο οικονομικό ρίσκο χωρίς ικανοποιητικά ερευνητικά στοιχεία και κυρίως χωρίς σαφή πολιτική τουλάχιστον βούληση.
Το μέλλον των γεωτρήσεων για την ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, όπως άλλωστε και το παρόν, διαγράφεται σκοτεινό !
Τι πρέπει να γίνει ;
1. Πρέπει να ξεπεραστεί πλέον το (ψευτο)δίλλημα :
Με την ανάπτυξη ή με την προστασία του περιβάλλοντος ;
Να διατυπωθεί σαφής πολιτική θέση
υπέρ της έρευνας και έγκαιρης εκμετάλλευσης των πιθανών κοιτασμάτων, με αυστηρή τήρηση των πρωτοκόλλων ασφαλείας και περιβαλλοντικής προστασίας, όπως ακριβώς γίνεται σήμερα σε όλο τον προηγμένο τεχνολογικά κόσμο.
Η εγχώρια παραγωγή υδρογονανθράκων (αν βρεθούν σε σημαντικές ποσότητες) μπορεί να δώσει λύσεις σε σοβαρά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, της κοινωνίας, της ενεργειακής επάρκειας, της εθνικής ανεξαρτησίας κλπ. Η πολεμική με σημαία την ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντος φαντάζει υποκριτική, όταν διακινούνται και διυλίζονται σήμερα εκατομμύρια τόνοι υδρογονανθράκων στη χώρα μας, για την παραγωγή των καυσίμων που όλοι μαζί χρησιμοποιούμε. Η μόνη ουσιαστική επιβάρυνση του περιβάλλοντος, οφείλεται στην επεξεργασία (στα διυλιστήρια και τα πετροχημικά εργοστάσια) και στη χρήση των υδρογονανθράκων (στις μεταφορές, στην βιομηχανία κλπ) ανεξάρτητα αν είναι εισαγόμενοι ή εγχώριοι.
Οι εφαρμοζόμενες γεωφυσικές μέθοδοι είναι απόλυτα ήπιες, επιστημονικά τεκμηριωμένης ασφάλειας, χρονικά σύντομες και δεν αφήνουν οικολογικό αποτύπωμα. Αναδεικνύουν τους γεωλογικούς σχηματισμούς που θα μπορούσαν να περιέχουν υδρογονάνθρακες. Ακόμη και οι ερευνητικές γεωτρήσεις μπορούν να γίνουν με απόλυτα φιλική προς το περιβάλλον τεχνολογία και ασφάλεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι 180 περίπου γεωτρήσεις που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες στην χώρα μας χωρίς κανένα περιβαλλοντικό πρόβλημα.
Η έρευνα υδρογονανθράκων δεν έρχεται σε αντίθεση με την προστασία του περιβάλλοντος όταν λαμβάνονται όλα τα σύγχρονα μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας και ασφαλούς εκτέλεσης. Ούτε η παραγωγή και η μεταφορά των υδρογονανθράκων με αγωγούς παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα περιβάλλοντος και ασφάλειας, με την προϋπόθεση ότι θα τηρηθεί η υπάρχουσα ελληνική νομοθεσία, που είναι από τις αυστηρότερες διεθνώς. Ηδη την χώρα διασχίζουν αγωγοί αργού πετρελαίου, υγρών καυσίμων και φυσικού αερίου, χωρίς ποτέ να έχει τεθεί πρόβλημα περιβάλλοντος ή ασφάλειας, ενώ νέοι αγωγοί σχεδιάζονται ήδη (EastMed, Poseidon, Διασυνδετήριος προς Βόρεια Μακεδονία κ.α.). Επίσης, εγκαταστάσεις αποθήκευσης και επανααεριοποίησης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου προγραμματίζεται να εγκατασταθούν σε διάφορα σημεία της επικράτειας (Αλεξανδρούπολη, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Βόλος, Κόρινθος, αλλά και Πάτρα, Ηράκλειο, Ηγουμενίτσα και αλλού) χωρίς γνωστές αντιδράσεις. Έντονη δραστηριότητα στην αγορά του LNG έχουν αναπτύξει τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες και άλλοι πλοιοκτήτες (104 νέα LNG carriers άνω των 100.000 κυβικών μέτρων για τα τελευταία 2-3 χρόνια). Θα μεταφέρουν LNG και στους δικούς μας παράκτιους σταθμούς, που προβλέπεται να εγκατασταθούν, με ρίσκο ασφαλείας που ούτε καν μπορεί να συγκριθεί με την μεταφορά μέσω αγωγών.
2. Πρέπει να υποστηριχθεί η έρευνα υδρογονανθράκων στα πλαίσια της οικονομικής και τεχνολογικής ανάκαμψης της χώρας, εντασσόμενης εγκαίρως, με λογική, στο χρονοδιάγραμμα της προβλεπόμενης στα πλαίσια της ΕΕ (όπου ανήκουμε) απανθρακοποίησης του ενεργειακού μας συστήματος ως το 2050.
3. Δεν αρνούμαστε το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και την ανάγκη της ενεργειακής μετάβασης, γρήγορα και με στόχο την ει δυνατόν πλήρη απανθρακοποίηση στην παραγωγή ενέργειας. Πρέπει να ακολουθηθεί ο οδικός χάρτη της ΕΕ για πλήρη απανθρακοποίηση έως το 2050 και να μην προτρέχουμε, στηρίζοντας ουσιαστικά τα διάφορα lobbies και συμφέροντα.
Οι υδρογονάνθρακες θα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται και μετά το 2050 σε ποσότητες ανάλογες του 50% των σημερινών (στις άλλες χρήσεις τους πλην της παραγωγής ενέργειας). Είναι ανεπίτρεπτο να αποκλείουμε εκ των προτέρων την περίπτωση να ανακαλυφθούν στη χώρα μας ικανές ποσότητες υδρογονανθράκων, υποχρεώνοντας τις μελλοντικές γενεές να τους εισάγουν.
4. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η στελέχωση και ενίσχυση του ρόλου της ΕΔΕΥΕΠ, της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων, ώστε να ασκεί ουσιαστική διαχείριση και πλήρη έλεγχο σε όλα τα στάδια της έρευνας και ενδεχόμενης εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα. (Από την προκήρυξη των παραχωρήσεων, την παρακολούθηση των ερευνών, τον έλεγχο υλοποίησης των συμβάσεων, τον οικονομικό έλεγχο των κοινοπραξιών και των εταιρειών, την παρακολούθηση των γεωτρήσεων, τον έλεγχο της ασφάλειας και της προστασίας του περιβάλλοντος, έως και τον έλεγχο των μεθόδων παραγωγής, σε περίπτωση εύρεσης εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος).
5. Πρέπει να διασφαλιστεί ο ενισχυμένος ρόλος του Δημοσίου στον έλεγχο των παραχωρήσεων. Να αναπτυχθεί σχέδιο συντεταγμένων δράσεων στήριξης εκ μέρους των αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών στον τομέα έρευνας και ενδεχόμενης εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Θα πρέπει να αποφευχθούν άσκοπες καθυστερήσεις, χωρίς να γίνουν εκπτώσεις στις προβλεπόμενες διαδικασίες και τους απαιτούμενους ελέγχους.
Εθνικός έλεγχος των παραχωρήσεων μπορεί να επιτευχθεί και από την αυξημένη συμμετοχή του Δημοσίου στις έρευνες.
Συμμετοχή του Δημοσίου στην έρευνα και ενδεχόμενη εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, θα μπορούσε να επιτευχθεί ακόμα και με χρηματοδότηση των ερευνών μέσω έκδοσης Ομολόγου Υδρογονανθράκων λαϊκής βάσης.
Σπύρος Λάττας, Δρ. Χημικός Μηχανικός Πετρελαίων, MSc, PhD.
πρώην Μέλος ΔΣ της ΕΛΠΕ – Ερευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων και
πρώην Εκτελεστικό Μέλος ΔΣ της Ασπροφός (Ομιλος ΕΛΠΕ),
όπου ήταν Διευθυντής Στρατηγικού Σχεδιασμού
