Ήταν στ’ αλήθεια ο μοχθηρός πολιτικός νους, που παρουσιάζεται στις μέρες μας;
Σαν σήμερα, πριν από 495 χρόνια, πέθανε ο Νικολό Μακιαβέλι. Ο ιταλός διπλωμάτης και πολιτικός φιλόσοφος που έγινε συνώνυμο του πολιτικού αμοραλισμού, του παρασκηνίου και των δολοπλοκιών. Το έργο του, «Ο Ηγεμόνας», μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες και επανατυπώθηκε σε αμέτρητες εκδόσεις σε όλο τον κόσμο, είναι από τα πιο επιδραστικά πολιτικά κείμενα παγκοσμίως.
Ποιος όμως ήταν ο Νικολό Μακιαβέλι. Ήταν στ’ αλήθεια ο μοχθηρός πολιτικός νους, που παρουσιάζεται στις μέρες μας;
Το ερώτημα αυτό απασχολεί τους μελετητές εδώ και αρκετά χρόνια.
Το 2003, «ΤΟ ΒΗΜΑ», σε συνεργασία με τους «TIMES» δημοσιεύει άρθρο του Ρίτσαρντ Όουεν.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.12.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
« “Κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε αιώνων συνεχείς παρερμηνείες από διάφορους μελετητές έχουν κατορθώσει να υποβιβάσουν τον πολιτικό και φιλόσοφο Νικολό Μακιαβέλι σε ένα απλό στερεότυπο”, τονίζει ο κ. Φερόνι, ο οποίος αναγνωρίζεται από τους συναδέλφους του ως αυθεντία στην Αναγέννηση.
Θύμα παρανόησης;
»Συνέπεια αυτής της παρανόησης, λέει, είναι να αποτελούν τα διαστρεβλωμένα διδάγματα του Μακιαβέλι πηγή έμπνευσης για τους πιο φαύλους πολιτικούς που εμφανίστηκαν στον κόσμο.
»Ο Μακιαβέλι έχει μείνει γνωστός κυρίως για το έργο του O Hγεμόνας, όπου διακηρύττει ότι οι πολιτικοί άρχοντες έχουν το δικαίωμα να ψεύδονται και να παραπλανούν, αν αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντα του κράτους.
»Παράλληλα όμως του αποδίδονται πολυάριθμες κυνικές ρήσεις, όπως μεταξύ άλλων οι εξής:
«Καλύτερα να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν»
“Οι άρχοντες πηγαίνουν όπου φυσά ο άνεμος”
“Πράξε ακόμη και το κακό, αν το υπαγορεύει η αναγκαιότητα”
»Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πασίγνωστη φράση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», η οποία δεν ειπώθηκε ποτέ από τον Μακιαβέλι. Αυτό που είπε κατά λέξιν ο πολιτικός φιλόσοφος ήταν:
«Στις ενέργειες όλων των ανθρώπων, και ιδίως των ηγεμόνων, πρέπει κανείς να κοιτάζει το τελικό αποτέλεσμα».
Ήταν «Μακιαβελικός»;
Με το ερώτημα αυτό ασχολήθηκε και ο Κώστας Σταματίου, το μακρινό – πλέον – 1989, στο περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ».
«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 19.10.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
«Το όνομα του Νικολό Μακιαβέλι θεωρείται συνώνυμο του διαβολικού ταχυδακτυλουργού της πολιτικής, του κυνικού, που μετέρχεται τα πάντα προκειμένου να καταστήσει τις σκοτεινές επιδιώξεις του πραγματικότητα και να επιβεί της Εξουσίας.
»Από μια άποψη, βέβαια, δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά: ο ουμανιστής της Αναγέννησης Φλωρεντίνος πολιτικός, στοχαστής, ιστορικός και…κωμωδιογράφος υπήρξε ο «πρώτος ρεαλιστής της πολιτικής σκέψης.
»Ο ρεαλισμός του, όμως δεν ήταν καθόλου κυνικός, όπως τον θέλει ο διαχρονικός μύθος. Το αντίθετο, ο Μακιαβέλι υπήρξε αγνός πατριώτης, θεωρητικός της πνευματικής ελευθερίας και «φωτισμένος εραστής της πολιτικής αρετής».
»Αυτός ήταν κι αν ήταν “υπηρέτης του δημοσίου συμφέροντος” και, όπως έγραψε ο ίδιος, “η φτώχεια του ήταν ο καλύτερος μάρτυρας για την πίστη του και την αφοσίωσή του στην υπηρεσία της πατρίδας”
Η ζωή του
Ο Νικολό Μακιαβέλι γεννήθηκε το 1469 στην αναγεννησιακή Φλωρεντία σε ταραχώδη όμως χρόνια. Είδε τη δυναστεία των Μεδίκων να καταρρέει και έζησε από κοντά τη συντριβή της επαναστατικής Δημοκρατίας της Φλωρεντίας.
Ανήλθε ψηλά στην ιεραρχία – όταν έκαιγαν τον μοναχό Σαβοναρόλα ως αιρετικό – και έγινε γραμματέας των «Δέκα», του φημισμένου και ιδιαίτερα μυστικοπαθούς κυβερνητικού συμβουλίου της πόλης.
Ο Καίσαρ Βοργίας, ο διαβόητος δούκας και ηγεμόνας στην Κεντρική και Βόρεια Ιταλία, αποτέλεσε «το πρότυπο του άρχοντα που περιγράφει ο Μακιαβέλι στο έργο του, Ο Ηγεμόνας».
Το 1512 οι Μέδικοι επιστρέφουν στην εξουσία και ο Μακιαβέλι φυλακίζεται με την κατηγορία της εναντίον τους συνωμοσίας. Μετά την αποφυλάκισή του «αποσύρθηκε στο κτήμα του στην ύπαιθρο όπου έγραψε τα περισσότερα και σημαντικότερα έργα του».
Η σιωπή του Μακιαβέλι
Το 1994, ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Γεράσιμος Βώκος, επιχειρεί να εντοπίσει τις ρίζες της «κακής φήμης» του Μακιαβέλι.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.4.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
« [Ο Μακιαβέλι] αρνείται να εξετάσει την προέλευση και τη σκοπιμότητα του κράτους, όπως αρνείται να συγκρίνει τα διάφορα πολιτεύματα για να προκρίνει το καλύτερο ή να προτείνει ένα καινούργιο.
»Αδιαφορεί προκλητικά, τέλος, για τη νομιμότητα ή την παρανομία ορισμένων μορφών άσκηση της εξουσίας.
»Η σιωπή του Μακιαβέλι ως προς τα προβλήματα που πραγματεύονται συνήθως οι πολιτικές θεωρίες είναι, κατά πάσα πιθανότητα, η αιτία στην οποία πρέπει να χρεωθεί η κακή φήμη που συνοδεύει το όνομά του.
»Ας είναι. Γιατί η ίδια αυτή σιωπή, καθώς βυθίζει στο σκοτάδι το ειδυλλιακό τοπίο της παραδοσιακής πολιτικής θεωρίας, σχεδιάζει με αδρές γραμμές την πραγματικότητα της πολιτικής»