Ποσό 13,5 δισ. ευρώ «έριξε» το Δημόσιο στην αγορά κατά τη διάρκεια του 18μήνου Ιανουαρίου 2020 – Ιουνίου 2021, μέσω των δημόσιων συμβάσεων που συνήψε για την αγορά υπηρεσιών, προμηθειών, την κατασκευή έργων και την εκπόνηση μελετών.
Η διάθεση αυτού του ποσού είναι το υψηλότερο από το 2010 και αφορά μια περίοδο που σημαδεύτηκε από τα περιοριστικά μέτρα στην οικονομία λόγω της πανδημίας. Για αυτό και αποτελεί ένα πολύ κρίσιμο μέγεθος για τη στήριξη των επιχειρήσεων και της οικονομίας εν γένει, που υποχώρησε δραματικά εξαιτίας των lockdowns.
Πάντως, μελανό σημείο κατά το εξεταζόμενο διάστημα αποτελεί ο πολύ μεγάλος αριθμός των απευθείας αναθέσεων, που αντιστοιχούν σε ποσοστό στο 65% του συνόλου των συμβάσεων.
Ευτυχώς, όμως, το ποσό που διατέθηκε για τη συγκεκριμένη μέθοδο ανάθεσης περιορίζεται στο περίπου 16% των 13,5 δισ. ευρώ.
305.656 συμβάσεις
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κεντρικού Ηλεκτρονικού Μητρώου Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ), από τον Ιανουάριο του 2020 έως τον Ιούνιο του 2021 επικυρώθηκαν -από τις περίπου 3.500 αναθέτουσες αρχές που λειτουργούν στη χώρα και έχουν το δικαίωμα να πραγματοποιούν δημόσιες συμβάσεις- συνολικά 305.656 δημόσιες συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 13,55 δισ. ευρώ.
Ανά κατηγορία συμβάσεων, οι περισσότερες ως προς τον αριθμό αφορούν τις προμήθειες, ωστόσο ως προς το ύψος, παρότι αρκετά λιγότερες, τα «σκήπτρα» κρατά η κατηγορία «έργα».
Συγκεκριμένα, το εξεταζόμενο 18μηνο, υπογράφτηκαν 175.886 συμβάσεις για προμήθειες, προϋπολογισμού 4,15 δισ. ευρώ, 111.096 συμβάσεις υπηρεσιών με προϋπολογισμό 3,6 δισ. ευρώ και 10.144 συμβάσεις έργων προϋπολογισμού 5,57 δισ. ευρώ.
Υπεγράφησαν επίσης και μια σειρά άλλων κατηγοριών συμβάσεις, όπως μελετών, τεχνικών, ή συναφών υπηρεσιών, που αριθμούν περίπου τις 8.500 με προϋπολογισμό σχεδόν 300 εκατ. ευρώ.
Απευθείας αναθέσεις
Ως προς το είδος της διαδικασίας που ακολουθήθηκε για τη σύναψη των δημοσίων συμβάσεων, σε αριθμό, επικρατούν συντριπτικά οι απευθείας αναθέσεις, είτε αυτές αφορούν κλασικές συμβάσεις (άρθρο 118), είτε συμβάσεις που υπεγράφησαν στο πλαίσιο προμηθειών και υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της Covid – 19 (συμβάσεις Covid – 19). Ωστόσο, στην κορυφή από πλευράς προϋπολογισμού βρίσκονται οι συμβάσεις που υπεγράφησαν με «ανοικτή διαδικασία».
Συγκεκριμένα, με «ανοικτή διαδικασία» κατακυρώθηκαν 41.143 συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 7,74 δισ. ευρώ. Έπονται σε ποσό οι συμβάσεις με «κλειστή διαδικασία» όπου υπεγράφησαν 1.668 συμβάσεις, ύψους 1,94 δισ. ευρώ.
Στην τρίτη θέση σε ποσό οι συμβάσεις με «απευθείας ανάθεση» που αριθμούν τις 187.706, προϋπολογισμού 1,88 δισ. ευρώ. Σε αυτό το είδος διαδικασίας θα πρέπει να προστεθούν και οι συμβάσεις «απευθείας ανάθεση Covid – 19» που το εξεταζόμενο διάστημα ανέρχονται στις 10.263, με προϋπολογισμό σχεδόν 290 εκατ. ευρώ.
Αν αθροιστούν οι συμβάσεις με τη διαδικασία της «απευθείας ανάθεσης» τότε ο αριθμός τους ανέρχεται στις 197.969 και το ποσό στα 2,17 δισ. ευρώ.
Με τη διαδικασία της «διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη γνωστοποίηση» υπογράφηκαν 10.739 συμβάσεις προϋπολογισμού 782 εκατ. ευρώ, με «συνοπτικό διαγωνισμό» 31.070 συμβάσεις ύψους 648 εκατ. ευρώ, με «διαπραγμάτευση με προηγούμενη προκήρυξη διαγωνισμού» 2.983 συμβάσεις ύψους 90,5 εκατ. ευρώ, με «ανταγωνιστική διαδικασία» 8.929 συμβάσεις με προϋπολογισμό 89 εκατ. ευρώ και με «ανταγωνιστικό διάλογο» 8.740 συμβάσεις ύψους 46,5 εκατ. ευρώ.
Οι top φορείς
Σε ό,τι αφορά τους φορείς με το μεγαλύτερο ύψος συμβάσεων, από τα στοιχεία του ΚΗΜΔΗΣ προκύπτει ότι στην κορυφή βρίσκεται η «Αττικό Μετρό» με συμβάσεις συνολικού ύψους σχεδόν 1,4 δισ. ευρώ (λόγω της γραμμής 4 Άλσος Βεΐκου – Γουδή), ακολουθεί το υπουργείο Εθνικής Άμυνας με συμβάσεις ύψους σχεδόν 1,17 δισ. ευρώ, το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης Αττικής – Κρήτης με 975 εκατ. ευρώ, η «Κοινωνία της Πληροφορίας» με 447 εκατ. ευρώ, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών με 429 εκατ. ευρώ και η Περιφέρεια Αττικής με 267 εκατ. ευρώ, το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη με 205 εκατ. ευρώ, το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής με 186 εκατ. ευρώ και η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας με 170,5 εκατ. ευρώ.
Δεκέμβριος του 2020
Από τα στοιχεία του ΚΗΜΔΗΣ σχετικά με την εξέλιξη του αριθμού των συμβάσεων, είναι ενδιαφέρον το στοιχείο που δείχνει ότι οι περισσότερες συμβάσεις σε αριθμό και ποσό (μεταξύ των μηνών που εξετάζονται) καταγράφονται τον Δεκέμβριο του 2020.
Ειδικότερα, τον Δεκέμβριο του 2020, όπως φαίνεται και στον σχετικό πίνακα, υπεγράφησαν 10.378 συμβάσεις υπηρεσιών ύψους 309,7 εκατ. ευρώ, 16.187 συμβάσεις προμηθειών ύψους 523,4 εκατ. ευρώ και 787 συμβάσεις έργων ύψους 345 εκατ. ευρώ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για τις συμβάσεις έργων το ποσό τον συγκεκριμένο μήνα δεν είναι το υψηλότερο στο εξεταζόμενο 18μηνο.
Πάντως, από τις 27.352 συνολικά συμβάσεις που υπεγράφησαν τον Δεκέμβριο του 2020, οι 19.836 ήταν με τη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης και ο προϋπολογισμός τους ανήλθε στα 238 εκατ. ευρώ.
Το εύρημα αυτό κάθε άλλο παρά ως συγκυριακό μπορεί να εκληφθεί, καθώς σχετίζεται με την «αγωνία» πολλών αναθετουσών αρχών να αναθέσουν απευθείας συμβάσεις πριν από την εκπνοή του έτους. Για ευνόητους, προφανώς, λόγους.
Το νομικό πλαίσιο
Θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι ο πολύ μεγάλος αριθμός των απευθείας αναθέσεων, παρότι είναι ένα προβληματικό στοιχείο από μόνο του, δεν αποδεικνύει ότι υπάρχουν αδιαφανείς διαδικασίες στη διανομή δημοσίου χρήματος, καθώς το νομικό πλαίσιο επέτρεπε στους 3.500 και πλέον αναθέτοντες φορείς την υπογραφή δημοσίων συμβάσεων με απευθείας ανάθεση για ποσά έως 20.000 ευρώ.
Παράλληλα, πλείστες είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αναθέτοντας φορείς, είτε για λόγους συντομίας είτε για άλλους λόγους, «κατακερματίζουν» τις συμβάσεις και να μην υπερβαίνουν τις 20.000 ευρώ ώστε να τις μετατρέπουν σε «απευθείας ανάθεση».
Ωστόσο, με την έναρξη ισχύος από τις 9 Μαρτίου 2021 του νέου νόμου 4782/2021 τα ποσά για τις απευθείας αναθέσεις αυξάνονται κατά 50% για τις συμβάσεις αγαθών, υπηρεσιών και μελετών και κατά 200% για τα έργα.
Ειδικότερα, το ανώτατο όριο για μια απευθείας ανάθεση διαμορφώνεται στις 30.000 ευρώ όταν πρόκειται για συμβάσεις προμηθειών υπηρεσιών και μελετών (από 20.000 ευρώ που ίσχυε με τον νόμο 4412/2016) και στις 60.000 ευρώ για έργα (από 20.000 ευρώ που ήταν πριν).
Επισημαίνεται ότι η αύξηση των ορίων αυτών έγινε στο πλαίσιο των κατευθύνσεων της Ε.Ε.
Ανάρτηση για διάστημα πέντε ημερών
Για την εξασφάλιση της διαφάνειας, το νέο πλαίσιο ορίζει ότι πριν από την κατακύρωση – ανάθεση της σύμβασης, αυτή (η σύμβαση) θα πρέπει να αναρτηθεί για διάστημα πέντε ημερών στο ΚΗΜΔΗΣ, ώστε ο κάθε ενδιαφερόμενος να μπορεί να λάβει γνώση ποιος θα την αναλάβει και το ύψος του τιμήματος.
Συνεπώς, αν κάποιος οικονομικός φορέας μπορεί να προσφέρει καλύτερο τίμημα για την ίδια ποιότητα προϊόντων ή υπηρεσιών έχει τη δυνατότητα να ενημερώσει την αναθέτουσα αρχή.
Στη συνέχεια, αν η αναθέτουσα αρχή κρίνει ότι η προσφορά είναι καλύτερη, τότε μπορεί να τον προσκαλέσει να υποβάλει προσφορά και να του αναθέσει τη σύμβαση. Επισημαίνεται ότι για να κατατεθεί νέα προσφορά θα πρέπει να υπάρξει πρόσκληση από την αναθέτουσα αρχή στον συγκεκριμένο οικονομικό φορέα.
Βέλτιστη προσφορά
Σχετικά με τις απευθείας αναθέσεις συμβάσεων έργων και για ποσά μεταξύ 30.000 έως 60.000 ευρώ, η αναθέτουσα αρχή θα πρέπει να απευθύνεται σε τρεις τουλάχιστον οικονομικούς φορείς και να επιλέγει τη βέλτιστη προσφορά. Και σε αυτή την περίπτωση ισχύει η δημοσιότητα των πέντε ημερών.
Πάντως, παρά το γεγονός ότι τα ποσά για τις απευθείας αναθέσεις αυξήθηκαν, από τον περασμένο Μάρτιο που τέθηκε σε ισχύ το νέο πλαίσιο έως τον Ιούνιο του 2021 που είναι το τέλος του εξεταζόμενου 18μήνου δεν καταγράφηκε κάποια αύξηση των απευθείας αναθέσεων σε σχέση με το αντίστοιχο τετράμηνο του 2020.
Μένει, ωστόσο, να αποδειχτεί στο επόμενο διάστημα αν με το νέο πλαίσιο υπάρξει αύξηση των απευθείας αναθέσεων.