Μετά τις ρωσικές κινήσεις στην Συρία στον ενεργειακό τομέα που περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό της Τουρκίας, μία νέα κίνηση που υλοποιείται ένα δεκαήμερο πριν από την επέμβαση της Μόσχας στον Καύκασο, εκπαραθυρώνει την Τουρκία και από το Ιράκ. Το θύμα αυτής της υπόθεσης, που εξελίσσεται παρασκηνιακά, είναι η κρατική Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων (TPAO), που μέχρι πρότινος ηγείτo κοινοπραξίας για την ανάπτυξη του τεράστιου κοιτάσματος φυσικού αερίου Mansuriya.
Η ακύρωση του συμβολαίου επαναφέρει την Μόσχα στο σημείο που είχε σταματήσει το 2017. Tης επιτρέπει να προχωρήσει στην εκμετάλλευση του κοιτάσματος, μέσω του γιγαντιαίου ενεργειακού ομίλου ROSNEFT, με πρώτιστο στόχο την επέκταση και σταδιακά τον έλεγχο και του νότου στο Ιράκ, όπως έχει ήδη πράξει στον βορρά.
Ο σχεδιασμός επικεντρώνεται στην μεγιστοποίηση των ροών αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου, την οποία επίσης πρόκειται να εντάξει σε έναν ευρύτερο ενεργειακό εξαγωγικό διάδρομο προς την Συρία, με τελικό προορισμό την Ευρώπη. Στα τέλη του 2017 η ROSNEFT ήδη είχε ολοκληρώσει τις κινήσεις της για τον έλεγχο του τομέα ενέργειας του ημιαυτόνομου Κουρδιστάν στο βόρειο Ιράκ.
Το προσεκτικό Κρεμλίνο
Η πρώτη αφορά την χρηματοδότηση της κυβέρνησης του ιρακινού Κουρδιστάν με 1,5 δισ. δολάρια που αποτελούν προκαταβολές για παραδόσεις αργού πετρελαίου με ορίζοντα τριετίας-πενταετίας. Η δεύτερη κίνηση επικεντρώνεται στην εξαγορά του 80% των δικαιωμάτων ερευνών και αξιοποίησης σε πέντε πολλά υποσχόμενες ενεργειακά περιοχές. Η τρίτη αφορά την εξαγορά του 60% του εκεί ζωτικού αγωγού με υποχρέωση την χρηματοδότηση επένδυσης 1,8 δισ. δολαρίων για την αύξηση της δυναμικότητας του σε ένα εκατομμύριο βαρέλια ανά ημέρα.
Μετά από τις κινήσεις αυτές η Μόσχα αντιλαμβάνεται πως ελέγχει μία στρατηγική θέση που της επιτρέπει να αξιοποιήσει έναν υψηλό συντελεστή μόχλευσης για να αποκτήσει ανάλογη θέση και νότιο Ιράκ, ειδικά στον τομέα εντοπισμού, ανάπτυξης και εκμετάλλευσης νέων κοιτασμάτων. Παράλληλα διαθέτει και την πολυτέλεια να εμφανίζεται με την ιδιότητα του διαμεσολαβητή-ειρηνοποιού στην διαχρονική αντιπαράθεση Κούρδων και Ιρακινών.
Με όπλο τις συμφωνίες για την ενέργεια και αιχμή του δόρατος τους ενεργειακούς ομίλους, το Κρεμλίνο σχεδιάζει προσεκτικά τις κινήσεις του, με εγκέφαλο τον επικεφαλής της ROSNEFT Igor Sechin. Ο Sechin θεωρείται από τα ΜΜΕ της Δύσης στενός σύμμαχος του Πούτιν και de facto αντιπρόεδρός του. Παράλληλα, ηγείται και της ομάδας Siloviki, που συγκροτείται από πρώην υψηλόβαθμα στελέχη των μυστικών υπηρεσιών, αποτελώντας ισχυρό μοχλό πίεσης.
Ο αιφνιδιασμός
Η πανουργία του ανθρώπου αυτού στοιχειοθετείται από το γεγονός ότι αναβάλλει τις κινήσεις στο νότιο Ιράκ, ώστε να αποστασιοποιήσει τη ROSNEFT από το εντεινόμενο αντιαμερικανικό κλίμα που υποκινείται από το Ιράν και εκδηλώνεται με θανατηφόρες επιδρομές εναντίον αμερικανικών εγκαταστάσεων. Μόνον στο πρώτο εξάμηνο του 2020 έχουν εκδηλωθεί 18 σημαντικές επιθέσεις σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Αμερικανών, αν και με την υπογραφή του 25ετούς μνημονίου Τεχεράνης-Πεκίνου ατονούν και διακόπτονται.
Πρόκειται για την ευκαιρία του Sechin να ασκήσει παρασκηνιακά πιέσεις στην Βαγδάτη, εκδιώκοντας τελικά την TPAO από το Ιράκ. Πάντως ο Ρώσος πρέσβυς στην Βαγδάτη Maxim Maksimov είχε έμμεσα προειδοποιήσει τους Τούρκους πως το κοίτασμα της Mansuriya αποτελεί κομβικό στοιχείο του ρωσικού σχεδιασμού. Κατά τον Maksimov οι ρωσικοί ενεργειακοί όμιλοι εμφανίζονται πρόθυμοι να κινητοποιήσουν σημαντικές επενδύσεις και μεταξύ αυτών έχουν συμπεριλάβει και την Mansuriya.
Τελικά με πρόφαση καθυστερήσεις και ανακολουθίες στα τόσο σημαντικά έργα, οι Ιρακινοί ακυρώνουν τα συμβόλαια των Τούρκων, για να τα παραδώσουν στη ROSNEFT. Το κοίτασμα εντοπίζεται σε μικρή απόσταση από τα σύνορα με το Ιράν, λίγο βορειότερα της Βαγδάτης. Εκτιμάται πως τα αποθέματά του ανέρχονται σε 4,5-4,6 τρισ. κυβικά πόδια φυσικού αερίου με σχεδιασμό να αποδίδει ημερησίως 320 εκατ. κυβικά πόδια.
Το κοίτασμα της Mansuriya
Όταν οι τιμές του φυσικού αερίου ανακάμψουν σε φυσιολογικά επίπεδα και διαμορφωθούν στα επίπεδα του ισοδύναμου των 7 δολαρίων ανά βαρέλι, το κοίτασμα θα αποφέρει δώσει πολλά έσοδα. Όμως η σπουδαιότητά του είναι πολύ ανώτερη από τα προσδοκόμενα οικονομικά οφέλη για δύο σημαντικότατους λόγους. Ο πρώτος αφορά το γεγονός ότι το Ιράκ επιθυμεί διακαώς να συνδυάσει τρία κοιτάσματα φυσικού αερίου (Mansuriya, Akkas και Siba) σε ένα ενιαίο συμβόλαιο ανάπτυξης, όρο που αποδέχεται ο Sechin. Οι τρείς περιοχές σχηματίζουν ένα σκαληνό τρίγωνο στο νότιο Ιράκ (η Siba είναι σε μικρή απόσταση από το λιμάνι της Βασόρας και η Akkas σχεδόν στην μεθόριο με την Συρία.
Ο δεύτερος λόγος αποκαλύπτεται τον Σεπτέμβριο 2019 όταν το ιρακινό υπουργείο Πετρελαίων υπογράφει με τη ρωσική STROYTRANSGAZ συμβόλαιο για την ανάπτυξη του άγνωστου Block 17 σε μία περιοχή στην επαρχία Anbar. Πρόκειται για ζώνη βυθισμένη στην βία και την αβεβαιότητα που την έχει αποφύγει ακόμα και ο ISIS. Για τους Ρώσους, όμως, η περιοχή κείται στο μέσον αυτού που οι Αμερικανοί αποκαλούν σπονδυλική στήλη του άλλοτε Ισλαμικού Κράτους στην ζώνη όπου ο Ευφράτης ρέει δυτικά προς την Συρία, για να συνεχίσει αλλάζοντας κατεύθυνση προς τα ανατολικά.
Τα οφέλη για τους Ρώσους
Κατά μήκος της “σπονδυλικής στήλης” και από ανατολικά προς δυτικά υπάρχουν οι ιστορικά φανατικά αντιδυτικές πόλεις Φαλούτζα, Ραμάντι, Χιτ και Χαντίθα. Μετά είναι η Συρία και οι στρατηγικές για τους Ρώσους λιμενικές εγκαταστάσεις του Μπανιάς και της Ταρσού στην Μεσόγειο. Η κίνηση της STROYTRANSGAZ αποτελεί μέρος του σχεδίου ενοποίησης των συστημάτων αγωγών του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας σε ένα ενιαίο δίκτυο. Αυτό, όμως, απαιτεί χρόνο για να ολοκληρωθεί.
Ο χρονικός ορίζοντας των έργων επιβάλλει την ενδιάμεση αξιοποίηση του τριγώνου Mansuriya-Akkas-Siba για την μεταφορά ιρανικού αργού πετρελαίου ή προς νότο με προορισμό τις αγορές της Ασίας, ή προς δυσμάς για τις αντίστοιχες της Ευρώπης. Για τους Ρώσους αυτή η διευθέτηση έχει να αποδώσει μόνον οφέλη. Εξασφαλίζει τον έλεγχο των ιρανικών ροών –σε αγαστή συνεργασία με τους Κινέζους– οπουδήποτε απαιτηθεί.
Παράλληλα προωθείται και η συνεργασία Βαγδάτης-Τεχεράνης, ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία αποφασιστικής επιρροής στη σιιτική ημισέληνο. Επιπλέον ο έλεγχος των ροών επιτρέπει στην Μόσχα να αποφύγει ανταγωνιστικές κινήσεις κατά των ρωσικών εξαγωγών και των σχεδιασμών της για την αύξηση της επιρροής της με μοχλό τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Με το Πεκίνο στο βάθος
Η γεωγραφία της κεντρικής Μέσης Ανατολής επιτρέπει την δημιουργία στρατηγικής γέφυρας, η οποία από το Ιράν διασχίζει το Ιράκ, καταλήγοντας στην Συρία. Αν και το καθεστώς Ερντογάν προσπάθησε να εμπλακεί, υπολογίζοντας σε γενναία ανταλλάγματα του Κρεμλίνου, οι εξελίξεις προδίδουν πως οι τουρκικές προσπάθειες έχουν μέχρι στιγμής μηδενικό αποτέλεσμα.
Πριν περάσει ένας μήνας από την εκδίωξη της TPAO, η γιγαντιαία κρατική China National Petroleum Corporation (CNPC) σε συνεργασία με την China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) καταθέτουν από κοινού εκδήλωση ενδιαφέροντος για την εξαγορά του μεριδίου της αμερικανικής EXXON-MOBIL σε ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα του Ιράκ, το West Qurna 1. Η αξία του μεριδίου (32,7%) εκτιμάται στα 500 εκατ. δολάρια, αν και δεν έχουν ληφθεί οι τελικές αποφάσεις, επειδή παρεμποδίζονται από την γεωπολιτική αβεβαιότητα στη δεύτερη σε όγκο χώρα-παραγωγό του OPEC.
Η EXXON-MOBIL είχε υπογράψει το 2010 συμφωνία με την κρατική εταιρεία του Ιράκ, South Oil Company, για την αναβάθμιση και μεγιστοποίηση της ανάπτυξης του κοιτάσματος West Qurna I στο νότο. Ο αμερικανικός όμιλος ηγείτο κοινοπραξίας, στην οποία συμμετέχει και θυγατρική του ομίλου ROYAL DUTCH με μερίδιο 19,6%, που το 2018 μεταβιβάζει στον ιαπωνικό όμιλο ITOCHU. Στο σχήμα συμμετέχει επίσης η ινδονησιακή PERTAMINA με 10% και η Oil Exploration Company με 5%. Το κοίτασμα στην West Qurna I παράγει κάτι λιγότερο από 500.000 βαρέλια ημερησίως.
Την άνοιξη 2019 η EXXON-MOBIL εκκενώνει επί μερικές εβδομάδες τις εγκαταστάσεις, διακόπτοντας την λειτουργία τους, επικαλούμενη λόγους ασφαλείας με αφορμή την αντιπαράθεση του Ιράν με ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία. Το πρόβλημα προέκυψε μετά την απόφαση των Αμερικανών να αποσύρουν το μη απαραίτητο στρατιωτικό προσωπικό από το Ιράκ με την δικαιολογία ότι προβλέπονται επιθέσεις των σιιτικών πολιτοφυλακών μετά από υποδείξεις της Τεχεράνης. Όμως, ο τότε Ιρακινός υπουργός Πετρελαίου Thamer Ghadhban καταγγέλλει την στάση της EXXON-MOBIL ως αδικαιολόγητη και από τότε η Βαγδάτη τηρεί σχεδόν εχθρική στάση έναντι της αμερικανικής εταιρείας.
Η άποψη της ιρακινής κυβέρνησης ότι η διακοπή λειτουργίας των εγκαταστάσεων της EXXON-MOBIL έγινε όχι για λόγους ασφαλείας, αλλά με πολιτικά κίνητρα, ευνοεί την απόπειρα ελέγχου της συγκεκριμένης κοινοπραξίας από το Πεκίνο. Αναμφίβολα, μάλιστα, οι Κινέζοι δρουν στο Ιράκ σε συντονισμό με τους Ρώσους.
