28 Δεκέμβρη: Υποχώρηση του ΕΛΑΣ και χιλιάδων αμάχων από Καισαριανή και άλλες ανατολικές συνοικίες

Πέμπτη 28 Δεκέμβρη 1944

Από νωρίς το πρωί ξεκίνησε η επίθεση των Εγγλέζων και των Ριμινιτών σε όλες τις ανατολικές συνοικίες, ενώ στου Ψυρρή πέφτουν και τα ελάχιστα σπίτια όπου είχαν παραμείνει οι τελευταίοι ελασίτες. Ελάχιστοι κατάφεραν να ξεφύγουν και να ενωθούν με τα υπόλοιπα τμήματα του ΕΛΑΣ.

Αεροπλάνα, τανκς και πυροβολικό υποστηρίζουν τις επιθέσεις των Εγγλέζων και των κυβερνητικών δυνάμεων στις γειτονιές ανατολικά του Ιλισσού υποχρεώνοντας τους ελασίτες σε υποχώρηση. Το βράδυ δίνεται εντολή να περάσουν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ μαζί με τις πολιτικές οργανώσεις και χιλιάδες αμάχους από τις ανατολικές συνοικίες στον Υμηττό και να συγκεντρωθούν στο Κορωπί-Λιόπεσι.

Έκκληση του ΕΑΜ στο Δαμασκηνό για αμοιβαία απελευθέρωση ομήρων

Κι ενώ οι μάχες συνεχίζονται η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ μ’ επιστολή της στον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό απευθύνει έκκληση για αμοιβαία απελευθέρωση ομήρων που είχαν συλληφθεί από τις δυο πλευρές.

Μάλιστα σε ένδειξη καλής θέλησης η ΚΕ του ΕΛΑΣ διέταξε την απόλυση «των μη βαρυνομένων ατομικώς με εγκλήματα γυναικών, καθώς και εκείνων που είναι πιο εξασθενημένοι, ανεξάρτητα από φύλο και ηλικία». Η έκκληση έμεινε χωρίς απάντηση. Αντίθετα εκατοντάδες ήταν οι συλλήψεις στις συνοικίες που καταλάμβαναν οι Εγγλέζοι και οι κυβερνητικοί.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ

«Καισαριανή τα παιδιά σου σ’ αποχαιρετούν όπως σ’ αξίζει»

«… Έτσι έφτασε η 28η του Δεκέμβρη. Οι Ανατολικές συνοικίες έχουν μεταβληθεί πια σε σωστό ηφαίστειο. Η γη χοροπηδάει και κομματιάζεται σε κάθε μέτρο. Τα σπίτια σωριάζονται κατά δεκάδες. Η υπεροχή του εχθρού είναι αδύνατο πια να υπολογιστεί. Τα ξημερώματα εξαπολύεται γενική επίθεση προς τη γραμμή Άι-Γιάννη- Κατσιπόδι-Δουργούτι-Γούβα. Την επίθεση υποστηρίζουν 80 βαριά τανκς, δεκάδες ρουκετοβόλα και πυροβόλα κάθε διαμετρήματος. Από τις οβίδες, τις βόμβες και τα καπνογόνα οι συνοικίες Άι-Γιάννης, Γούβα, Δουργούτι και ο λόφος του Αρδηττού φλέγονται σκεπασμένα μ’ ένα αδιαπέραστο σύννεφο καπνού. Οι θέσεις του ΕΛΑΣ  δέχονται σωστό κατακλυσμό πυρός και οι δυνάμεις του Δεύτερου Συγκροτήματος αναγκάζονται να πάρουν νέες θέσεις κατά μήκος της οδού Ηλιουπόλεως.

Εκεί ο διμοιρίτης, Α.Π., του Λόχου Κατσιποδιού παίρνει διαταγή να ανακαταλάβει το λόφο του Άι-Γιάννη, για να ελαφρώσει η πίεση του εχθρού που απειλεί να κυκλώσει σοβαρές δυνάμεις. Διαλέγει…15 μαχητές, ανάμεσα στους οποίους και το γιό του, και ξεκινάει αμέσως. Το λόφο τον κατέχουν εκατό Σκόμπιδες που διαθέτουν 6 τανκς, 3 όλμους και άφθονο αυτόματο οπλισμό.

15 ΕΛΑΣίτες επιτίθενται και 100 Εγγλέζοι αμύνονται

Και αρχίζει τότε μια μάχη μοναδική στην ιστορία των πολέμων. Οι 15 ΕΛΑΣίτες…επιτίθενται και οι 100 Εγγλέζοι…αμύνονται απεγνωσμένα. Αρχίζουν μάλιστα να παραδίνονται ομαδικά. Τα πυρομαχικά, όμως, του ΕΛΑΣ σώνονται και η Διμοιρία αναγκάζεται ν’ αποσυρθεί. Για να χρησιμοποιήσουμε τη φρασεολογία του Τσόρτσιλ, «ποτέ εις την ιστορίαν τόσοι πολλοί δεν έπαθαν τέτοιο ρεζίλεμα από τόσον ολίγους».

Κατά το μεσημέρι ο ΕΛΑΣ αναγκάζεται να αφήσει τη γραμμή Ηλιουπόλεως, γιατί τα τανκς, μη βρίσκοντας κατοικημένες περιοχές, έχουν προχωρήσει μέσα στα χωράφια και απειλούν να κυκλώσουν ολόκληρο το Τάγμα. Στη φάση αυτή της μάχης έχουν αποκλειστεί μέσα στο Δουργούτι-Ν. Κόσμο ο 5ος και 6ος Λόχος του ΙΙ Τάγματος, καθώς και στο Στάδιο ο Λόχος Παγκρατίου. Η θέση τους είναι κρισιμότατη. Με ηρωική έφοδο κατορθώνουν να διασπάσουν τον κλοιό του εχθρού και να ενωθούν με τον κύριο όγκο του Τάγματος κοντά στο συνοικισμό Υμηττού. Η επιχείρηση αυτή ήταν σωστό θαύμα, που κατορθώθηκε χάρη στην ανδρεία του ΕΛΑΣ. Στην προσπάθεια να σπάσουν τον κλοιό πολεμάνε σα λιοντάρια ο Γιώργος Μουστάκας, Καπετάνιος του ΙΙ Τάγματος, που είναι βαριά τραυματισμένος, ο Χ. Κατσίλας από το Κατσιπόδι, που  γλυτώνει μια Διμοιρία περνώντας μπροστά από τα τανκς, και ο Καπετάνιος Παναγιώτης Φ., που περνάει ένα φορτηγό γεμάτο εκρηκτικές ύλες μέσα από το φραγμό πυροβολικού για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.

 Το σύνθημα της υποχώρησης

Έτσι στις 9.30 το βράδυ δίνεται το σύνθημα της υποχώρησης με κατεύθυνση τον Υμηττό. Με δάκρυα στα μάτια ΕΛΑΣ και λαός αφήνει τα άγια χώματα της Ανατολικής Αθήνας. Τα χώματα τα ποτισμένα με τόσο αίμα και δάκρυα. Οι στρατιωτικές μονάδες υποχωρούν σε πλήρη τάξη, χωρίς ν’ αφήνουν στα χέρια του εχθρού ούτε μια σφαίρα. Η μια μετά την άλλη εκκενώνονται οι συνοικίες μας. Έρχεται και η σειρά της Καισαριανής. Το ένδοξο Στάλινγκραντ του Αγώνα θα πέσει στα χέρια «συμμάχων» και προδοτών. Από τους δρόμους της , που γνώρισαν τόσες δόξες, ανάμεσα από τις ερειπωμένες καλύβες περνάει ο στρατός της, ο αθάνατος ΕΛΑΣ. Τα μάτια είναι στεγνά. Στην Καισαριανή δεν αξίζουν κλάματα. Σιγά- σιγά στην αρχή και βροντερά κατόπιν ανεβαίνει από τα στόματα το τραγούδι της μάχης και της νίκης: «Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα». Καισαριανή τα παιδιά σου σ’ αποχαιρετούν όπως σ’ αξίζει.

Η ένδοξη στρατιά των λαϊκών αγωνιστών, περνώντας μπροστά από τις μπούκες των πολυβόλων και των πυροβόλων του εχθρού, αρχίζει ν’ ανεβαίνει τον Υμηττό μέσα σε πυκνή χιονοθύελλα. Μαχητές, με το όπλο στην πλάτη, βοηθάν τους γέρους και τις γριές να σκαρφαλώσουν τα κατσάβραχα. Νοσοκόμες και γιατροί μεταφέρουν μέσα από τα χιόνια τους τραυματίες, που σφίγγουν τα δόντια τους για να μην τους ξεφύγει ούτε ένα βογκητό. Αετόπουλα 10-15 χρονών φορτώνονται τις κάσες με τα πυρομαχικά κι αγκομαχάνε μέσα στη χιονοθύελλα. Σε κάθε φωτοβολίδα όλος αυτός ο λαός πέφτει πρηνηδόν απάνω στα χιόνια και τις λάσπες για να μην τον επισημάνει ο εχθρός. Έτσι αδελφωμένοι, σφιχτοδεμένοι λαός και στρατός προχωράνε αφήνοντας πίσω τους τα σπίτια τους , τις αδούλωτες Ανατολικές Συνοικίες της Αθήνας.

Στην Καισαριανή έχουν μείνει μικρά τμήματα για να καλύψουν την υποχώρηση. Παίρνουν τις θέσεις τους, στήνουν τα πολυβόλα και περιμένουν το θάνατο…».

( «Οι Ανατολικές Συνοικίες της Αθήνας το Δεκέμβρη του 1944», σ. 39-41,έκδοση της 6ης Αχτίδας της ΚΟΑ, Αθήνα 1945, ανατύπωση  Σύγχρονη Εποχή 2014).

Περιμένοντας την επίθεση στο Παγκράτι

Οι μαχητές του ΕΛΑΣ και οι άμαχοι στο Παγκράτι περιμένουν την επίθεση των Εγγλέζων. Από την εφημερίδα «Καισαριανή» 1.1.1946:

«28 του Δεκέμβρη βράδυ, μια ησυχία απλώνεται στις ανατολικές συνοικίες γεμάτη απειλή. Ένα αυτοκίνητο στην οδό Αρχιμήδους στο Παγκράτι καμένο από τον όλμο που το τίναξε ανάποδα τεντώνει τα γυμνά του σκέλια με πρόκληση προς τον ουρανό.

Οι πρόσφυγες έχουν κατακλύσει το Παγκράτι με την ευκαιρία της προσωρινής κάλμας. Γέροι με στρώματα στις πλάτες, γριές βασανισμένες που τα μάτια τους αντανακλούν ένα τραγικό παρελθόν… Τα γραφεία των οργανώσεων είναι γεμάτα παιχνίδια που θα μοιράζονταν την πρωτοχρονιά … μα η κάλμα δεν άργησε να φανερώσει τις ύπουλες διαθέσεις της.

Χαράματα άρχισε ο άγριος βομβαρδισμός από στεριά και θάλασσα. Μετς, Αρδηττός, Βρυσάκι, Καισαριανή, χτυπιούνται αλύπητα, αδιάκριτα, λυσσασμένα. Κι ύστερα από λίγο ξαμολάνε την επίθεση με πεζικό και τανκς…»

Οι επιχειρήσεις των Εγγλέζων  σε Δουργούτι και Δάφνη

Περιγραφή της επίθεσης των Εγγλέζων  από τη Νέα Σμύρνη προς Δουργούτι και Δάφνη (Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού «Η απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα (Ιούλιος 1944-Δεκέμβριος 1945)», σ.207. Έκδοση επί δικτατορίας 1973):

« Ολίγον προ της αυγής της 28ης Δεκεμβρίου το Τάγμα SURREYS της 10ης Ταξιαρχίας εξορμήσαν εκ της περιοχής Νέας Σμύρνης, επετέθη  άνευ προπαρασκευής πυροβολικού προς ανατολικήν κατεύθυνσιν. Άμα τη έως τα δύο έτερα τάγματα της ταξιαρχίας ηκολούθησαν, με το Τάγμα BEDFORDS εις το δεξιόν και το Τάγμα D.C.L.I. εις το αριστερόν και περί την εσπέραν , η ταξιαρχία είχεν εκκαθαρίσει , κατόπιν μικράς αντιστάσεως, δια μεν του δεξιά ενεργούντος τάγματος την συνοικίαν Κατσιπόδι (σ.σ.: Δάφνη), δια δε του αριστερά D.C.L.I. το Δουργούτι και κατείχε τους δεσπόζοντας της όλης περιοχής λοφίσκους Αγ. Γεωργίου  μεταξύ Δουργούτι και Κατσιπόδι. Την νύκτα της 28/29 Δεκεμβρίου τμήματα του ΕΛΑΣ αντεπιτεθέντα προσεπάθησαν να διασπάσωσι τας εις Κατσιπόδι θέσεις του βρεττανικού τάγματος και επέτυχαν να συλλάβωσι 17 αιχμαλώτους. Κατόπιν αγώνος διαρκέσαντος καθ’ όλην την νύκτα, οι Βρεττανοί επέτυχον να αποκρούσωσι τας επιθέσεις και την πρωίαν της 29ης Δεκεμβρίου, η ταξιαρχία συνεχίσασα την προχώρησίν της ωλοκλήρωσε την εκκαθάρισιν των συνοικιών Δουργούτι και Κατσιπόδι

O Θεοτοκάς για τον Αλέξανδρο Σβώλο και τον Ηλία Τσιριμώκο

Από τα «Τετράδια Ημερολογίου  1939-1953» ( σ.549, 550, Εστία) του ξεκάθαρα εχθρικού απέναντι στο ΕΑΜ συγγραφέα Γιώργου Θεοτοκά:

« 28 Δεκεμβρίου

Ο Σικελιανός έλεγε άλλοτε για το Σβώλο: «Είναι μία λάμπα επιτραπέζια που φωτίζει δύο τετραγωνικά μέτρα. όσο βρίσκεσαι μες στην αχτίνα της νομίζεις πως φωτίζει τον κόσμο, μα σαν απομακρυνθείς λιγάκι, καταλαβαίνεις».

Και για το Ζεύγο, όταν τον γνώρισε, στις εορτές της απελευθέρωσης, έλεγε: «Είναι ένα χαλίκι, που κάποιο ρέμα το πήρε και το ’φερε σε τούτη τη μεριά.  Μπορούσε να το είχε πάει οπουδήποτε». Λάμπα, χαλίκι: ο ποιητής κάνει χιούμορ με χειροπιαστές παραβολές.

Ειδικά για το Σβώλο και τον Η. Τ. (σιριμώκο) υπάρχει η εντύπωση πως, σ’ όλη αυτή την περιπέτεια, κυβέρνησε τη στάση τους η δειλία. Όταν ξέσπασε η κρίση, εκτελέσανε πειθήνια όλες τις προσταγές του Κ.Κ.Ε., με τις οποίες από μέσα τους διαφωνούσαν.

Όταν άρχισε το κίνημα, εγκαταστάθηκαν στην αγγλοκρατούμενη περιοχή εν πάση ανέσει και ασφαλεία. Δε συμμετέχουν στο κίνημα και το λένε προφορικά σ’ όποιον τους ρωτήσει, αποφεύγουν όμως και να κάμουν μια δημόσια δήλωση της διαφωνίας τους. Όλο το ζήτημα είναι να περάσουν τον κάβο με το κεφάλι τους στη θέση του και κατόπι, αφού σώσουν τη ζωή τους, να προσπαθήσουν να περισώσουν και κάτι από το πολιτικό τους γόητρο, με κατάλληλους ελιγμούς και καλοχτενισμένες φιλολαϊκές ανακοινώσεις. Ρωμαίικη πολιτική ολωσδιόλου δεύτερης ποιότητας.

Όπως ήταν επόμενο, η προσπάθεια πολιτικού συμβιβασμού ναυαγεί. Ο καθένας έχει την εντύπωση ότι η τύχη μας θα εξαρτηθεί από την αναμενόμενη συνάντηση των Αγγλοσαξώνων αρχηγών και του Στάλιν».

«Ο αρχιεπίσκοπος αναλαμβάνει από αύριον καθήκοντα αντιβασιλέως»

Από την πρώτη σελίδα της εφημερίδας «ΠΡΩΙΝΗ ΩΡΑ» ( 28.12.44):

« Αργά τη νύκτα υπήρχε εξ ασφαλούς πηγής η πληροφορία ότι το ζήτημα της αντιβασιλείας λύεται, και τυπικώς εντός της ημέρας, ούτως ώστε να καταστή δυνατόν και αναλάβει ο Μ. Αρχιεπίσκοπος τα καθήκοντα αντιβασιλείας από της αύριον Παρασκευής.

Ενισχυτικόν των ανωτέρω πληροφοριών είναι και το τηλεγράφημα του ενταύθα ανταποκριτού του Ραδιοφωνικού Σταθμού του Λονδίνου κ. Ντίξον, όστις αναφέρει ότι όλοι οι πολιτικοί ηγέται κατά την σύσκεψιν ανεγνώρισαν την ανάγκην της εγκαθιδρύσεως της αντιβασιλείας, τινές δε μόνον εξ αυτών είχον αντιρρήσεις δια τον χρόνον της εφαρμογής της».

«Τάγμα Ψυρρή κατόπιν ηρωικής αντιστάσεως υπέκυψεν»

Αναφορά του Α΄ Σώματος Στρατού προς την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ:

«Τάγμα Ψυρρή κατόπιν ηρωικής αντιστάσεως υπέκυψεν ΣΤΟΠ. Διέφυγαν ολίγοι ΣΤΟΠ. Νύκτα εξεδηλώθη αντεπίθεσίς μας ΣΤΟΠ. Εσταματήθη από πυκνόν δίκτυον πυρός ΣΤΟΠ. Σήμερον εχθρός εκδηλώνει προσπάθειάν του προς Μεταξουργείον ΣΤΟΠ. Προωθούμε τμήμα 7ου περιοχήν Σ. Λαρίσης.

ΣΔ 28.12.44, ΏΡΑ 13

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

ΠΥΡΙΟΧΟΣ-ΝΕΣΤΟΡΑΣ»

Και μια σύντομη περιγραφή της μάχης στου Ψυρρή , από τον «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» (29.12.44):

« Από  εφτά μέρες κάναν συγκεντρωτική επίθεση στου Ψυρρή. Η άγρια άμυνα των μαχητών της συνοικίας τους υποχρέωσε να ρίχνουν στη μάχη νέες δυνάμεις. Από προχθές η επίθεσή τους γινόταν με 1.000 άνδρες. Τριάντα τανκς χτυπούσαν αδιάκοπα τη συνοικία απ’ όλες τις πλευρές. Φοβερή, άνιση μάχη συνεχιζόταν όλη τη νύχτα. Σήμερα  πρωί οι κυκλωμένοι από τα τανκς μαχητές μας είχαν εξαντλήσει και την τελευταία σφαίρα. Ο λαός υπερασπίστηκε τη συνοικία στο πλευρό του ΕΛΑΣ. Ο εχθρός δε συγκινήθηκε από το μεγαλείο του αντιπάλου. Εκδικήθηκε βάρβαρα τους ήρωες που έπεσαν στα χέρια του. Οι Άγγλοι εκτέλεσαν επί τόπου μια ομάδα ΕΛΑΣίτες με λογχισμούς. Μπροστά σ’ αυτή τη θηριωδία, εθνοφύλακες ελευθέρωσαν μιαν άλλη ομάδα από αιχμαλώτους του ΕΛΑΣ».

«Πας συλλαμβανόμενος λαφυραγωγός να παραπέμπεται αμέσως εις Στρατοδικείον»

Διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού  του ΕΛΑΣ :

« Επανερχόμεθα εις προγενεστέρας διαταγάς μας περί σεβασμού ιδιωτικής περιουσίας.

Πας συλλαμβανόμενος λαφυραγωγός να παραπέμπεται αμέσως εις Στρατοδικείον.

Συνυπεύθυνοι δια την τήρησιν της παρούσης είναι και αι Διοικήσεις εις όλην την κλίμακα της ιεραρχίας μέχρι και της Διοικήσεως των λόχων συμπεριλαμβανομένης και φερούσης την βαρυτέραν ευθύνην

ΣΔ 28-12-44

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ

ΠΥΡΙΟΧΟΣ-ΝΕΣΤΟΡΑΣ».

*Πηγή: imerodromos.gr