5 Γενάρη 1945: Το τέλος της ηρωικής αλλά άνισης μάχης των 33 ημερών- Από τη συμφωνία ανακωχής στη Βάρκιζα

Παρασκευή 5 Γενάρη 1945

Στα 3 τα ξημερώματα, στις 5 του Γενάρη 1945 άρχισε η σύμπτυξη των τμημάτων του ΕΛΑΣ από την Αθήνα. Η σύμπτυξη έγινε με συνοχή και πειθαρχία με εξαίρεση ορισμένες συγχύσεις που προκάλεσε η ταυτόχρονη αποχώρηση και αόπλων πολιτών, μελών των λαϊκών οργανώσεων. Και το κυριώτερο,  η σύμπτυξη ολοκληρώθηκε χωρίς να γίνει αντιληπτή από τους Εγγλέζους και τις κυβερνητικές δυνάμεις.

Στις 4.15, πριν φέξει, έφυγαν από το Σταθμό Διοίκησης του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ στη Νέα Φιλαδέλφεια  το επιτελείο του μαζί με μια σειρά πολιτικά στελέχη που βρίσκονταν εκεί (Βασίλης  Μπαρτζιώτας, Γιάννης Ζεύγος, Μήτσος Παρτσαλίδης, Ζήσης Ζωγράφος κ.α.).

 

Σύμφωνα με τη διαταγή της ΚΕ του ΕΛΑΣ το Σώμα Στρατού  θα κρατούσε τη γραμμή από Λιόπεσι μέχρι το Μενίδι. Δεξιά του θα είχε την ΧΙΙΙ Μεραρχία και αριστερά την ΙΙ Μεραρχία.

Μέσα στην πόλη έμειναν μικρά τμήματα που, σύμφωνα με τις διαταγές που είχαν, συνέχισαν να πολεμούν για αντιπερισπασμό, ακόμη και μέχρι την Ομόνοια. Τελευταίο τμήμα του ΕΛΑΣ που έμεινε μέσα στην  Αθήνα ήταν ένα απόσπασμα του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Eύβοιας με διοικητή το μόνιμο ταγματάρχη πεζικού Γιάννη Σταματάκη (Λακκιώτη) που συμπτύχθηκε από την Καλογρέζα και τη Νέα Ιωνία όταν πια  είχε προχωρήσει αρκετά η μέρα.

Μόλις ξημέρωσε και οι Εγγλέζοι μαζί με τους κυβερνητικούς αντιλήφθηκαν τη σύμπτυξη του ΕΛΑΣ άρχισαν εκτεταμένες αεροπορικές επιδρομές στα υποχωρούντα τμήματα και επιχειρήσεις με άρματα μάχης. Σ’ αυτές τις επιθέσεις το 54οΣύνταγμα του ΕΛΑΣ Μαγνησίας που μόλις πριν από λίγο είχε φτάσει στην Αθήνα και κάλυπτε την υποχώρηση υπέστη βαρύτατες απώλειες.

Εκείνο το πρωί στις 5 του Γενάρη του ’45 τελείωσε η ηρωική, πλην όμως άνιση μάχη των 33 ημερών που έδωσαν ο ΕΛΑΣ και ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά.

Υποχώρηση προς τον ορεινό όγκο Στερεάς

Στις 6 και τις 7 του Γενάρη οι επιθέσεις των Εγγλέζων γίνονται κυρίως από τον αέρα και τη χρησιμοποίηση αρμάτων μάχης που προκαλούν απώλειες στα τμήματα του ΕΛΑΣ.

Στις 8 του Γενάρη σημειώνεται μια σημαντική μεταβολή. «Σπάει» το μέτωπο της Κάζας (σ.σ.: Το στενό από όπου περνάει ο παλιός δρόμος Αθηνών-Θηβών) και τα εγγλέζικα τανκς φτάνουν στη Θήβα. Η ΚΕ του ΕΛΑΣ διατάσσει το Α΄ Σώμα Στρατού να υποχωρήσει προς τον ορεινό όγκο της Στερεάς, φεύγοντας από τους δρόμους που τους πατάνε τα τεθωρακισμένα, και τις μετακινήσεις τη μέρα για να αποφεύγουν τα αεροπλάνα.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ

«Όταν τα τμήματα που κρατούσαν τη σφήνα μας μέχρι την Ομόνοια διατάχθηκαν ν’ αποσυρθούν δεν ήθελαν να το πιστέψουν…»

Ο Σπύρος  Κωτσάκης ( Νέστορας) Καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ περιγράφει τις πρώτες δραματικές ώρες της υποχώρησης το  διήμερο 5 και 6 του Γενάρη του 1945 ( «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», σ.283-284, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986):

«Παρασκευή 5 Γενάρη

Κοντά ξημερώματα φθάσαμε στο Μενίδι. Εκεί φρακάραμε, οι δρόμοι είχαν κλείσει. Δεν είχαμε τροχονόμους που χρειάζονταν. Ήταν βέβαια  και λάθος που μείναμε τελευταίοι. Έτσι δεν μπορούσαμε να ’χουμε εποπτική εικόνα. Μπλεχτήκαμε με τις Μονάδες και τις πολιτικές οργανώσεις, που έφευγαν από την Αθήνα ακολουθώντας τον ΕΛΑΣ.

Μόλις προφτάσαμε και μπήκαμε στο Τατόι, στ’ Ανάκτορα κι έφτασαν τα εγγλέζικα αεροπλάνα. Πολυβόλησαν αλλά δεν έριξαν ρουκέτες.

Ερχόμαστε σ’ επαφή με τον ασύρματο με την ΚΕ (σ.σ. Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ). Το ΣΣ θα κρατήσει τη γραμμή από Μετόχι μέχρι Λιόπεσι. Δεξιά του θα ’χει την ΧΙΙΙ Μεραρχία κι αριστερά του τη ΙΙ Μεραρχία. Σύμφωνα με τις εντολές της ΚΕ, εκδόσαμε την ΑΠ 28 Διαταγή επιχειρήσεων.

 

Οι Μεραρχίες ζητούν να γυρίσουν πίσω σ’ αυτές τα τμήματά τους που είναι ενταγμένα στο Μικτό και στο Ανεξάρτητο αποσπάσματα. Δεν μπορούμε όμως τώρα να το κάνουμε.  Αναφέραμε το μεσημέρι στην ΚΕ ότι η απαγκίστρωση των δυνάμεων μας από την Αθήνα έγινε με επιτυχία. Μέχρι το μεσημέρι κρατήθηκε η εικόνα της συνέχισης της μάχης.

Το πρωί έφυγαν και τα τελευταία τμήματά μας (Όταν τα τμήματα που κρατούσαν τη σφήνα μας μέχρι την Ομόνοια διατάχθηκαν ν’ αποσυρθούν δεν ήθελαν να το πιστέψουν…).

Φυσικά επικράτησε μια κάποια σύγχυση, ιδιαίτερα, λόγω της ταυτόχρονης σύμπτυξης μαζί με το στρατό και άοπλων πολιτών και κομματικών και μαζικών οργανώσεων. Η ΙΙ Μεραρχία παραπονιέται που μπλέκονται στα τμήματά της και δυσκολεύουν τις κινήσεις της. Προχωράμε δραστήρια στην ανασυγκρότηση και αναδιάταξη έτσι των δυνάμεων που να μπορέσουμε να κρατηθούμε στην Πάρνηθα στον άξονα Τατόι- Αγ. Μερκούριος- Κακοσάλεσι, όπου απ’ αύριο θα ’χουμε Σταθμό Διοίκησης του ΣΣ.

Όμως όλες μας οι δυνάμεις είναι κατάκοπες. Χρειάζεται να ’ρθουν φρέσκιες. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε ν’ ανασυντάξουμε πραγματικά και να κάνουμε αξιόμαχες τις μονάδες που διεξήγαγαν ένα τιτάνιο αγώνα επί 33 ημέρες τώρα. Όσο για τις αθηναϊκές και πειραιώτικες αυτές θα χρειαστεί ν’ ανασυγκροτηθούν αποξαρχής. Δεν ήταν για αγώνα υπαίθρου. Στελέχη και μαχητές  (εξόν βέβαια τα στρατιωτικά επαγγελματικά στελέχη ) και το μεγαλύτερο μέρος των μαχητών ήταν τώρα άοπλοι. Είχαμε πολύ μεγάλες απώλειες ενόπλων. Ιδιαίτερα στις μονάδες Αθήνας – Πειραιά λείπει ο αναγκαίος βαρύς οπλισμός και όλα όσα χρειάζονται για ένα στρατό σε εκστρατεία…

Σάββατο 6 Γενάρη

Κοιμηθήκαμε το βράδυ μέσα στ’ Ανάκτορα. Το πρωί μόλις φώτισε, ακούσαμε  πυρά κατά τον ανήφορο προς τον Άγιο Μερκούριο και είδαμε αεροπλάνα να πετάνε προς τα κει. Καταλάβαμε τι έγινε, εξάλλου μας ήρθε σε λίγο και αναφορά. Τ’ αυτοκίνητα που ξεκίνησαν τη νύχτα  όπως είχαν διαταχθεί ν’ ανέβουν προς Μαλακάσα και μόλις ξημερώσει να καμουφλαριστούν και να ξαναξεκινήσουν άμα βραδυάσει, δεν πρόφτασαν. Τα πρόλαβαν στην ανηφόρα τα εγγλέζικα αεροπλάνα και τα χτύπησαν. Απώλειες σε μαχητές δεν είχαμε. Σκόρπισαν μέσα στο δάσος…».

«Η σύμπτυξη αυτή δεν είναι νίκη του Σκόμπυ. Είναι κάτι χειρότερο από μια πύρρειο νίκη. Είναι ανεξίτηλο στίγμα και μια αιώνια καταισχύνη…»

Το  ανακοινωθέν της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ:

« Οι υπερασπιστές της Αθήνας της Αθήνας και του Πειραιά και ο αδούλωτος λαός της τους, πολεμώντας με ασύγκριτο ηρωισμό και ιερό πάθος που μπορεί να’ χουν μονάχα οι μαχητές της λευτεριάς, της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας, ξαναζωντάνεψαν και λάμπρυναν με νέα υπέροχα κατορθώματα τις ωραιότερες σελίδες της εθνικής μας ιστορίας, το Μεσολόγγι, το Αρκάδι, το έπος της Αλβανίας και της εθνικής αντίστασης.

Περισσότερο από ένα μήνα κράτησαν το αθάνατο μέτωπο της Αθήνας και του Πειραιά αντιμετωπίζοντας τα ασυγκρίτως ανώτερα μέσα του αντιπάλου. Αλλά ο εχθρός αδυνατώντας να πλήξει τις στρατιωτικές μας δυνάμεις, στράφηκε με εκδικητική μανία εναντίον του αμάχου. Ο στόλος, τα αεροπλάνα, τα κανόνια και τα τανκς του Τσώρτσιλ, με χιλιάδες βλήματα καθημερινά και ιδιαίτερα τις τελευταίες μέρες σπέρνουν το θάνατο σε γυναικόπαιδα και γέροντες και ισοπεδώνουν  τις λαϊκές συνοικίες. Πολλές χιλιάδες είναι τα θύματα των ανάνδρων αυτών επιδρομών, ολόκληρες συνοικίες, εργοστάσια, φτωχόσπιτα, νοσοκομεία κονιορτοποιήθηκαν. Σκοπός του Σκόμπυ είναι να μεταβάλει την Αθήνα, που σεβάστηκαν όλοι οι κατακτητές και επιδρομείς, σε σωρούς από ερείπια, σε ένα απέραντο νεκροταφείο.

 

Μπροστά στη θηριώδικη επιδρομική μανία του Σκόμπυ, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ για να γλυτώσει τους άμαχους από το βέβαιο θάνατο των βομβών και των μυδραλλιοβόλων, για να περισώσει την Αθήνα και τον Πειραιά από οριστική καταστροφή, αποφάσισε και διέταξε την σύμπτυξη των ηρωικών υπερασπιστών της πρωτεύουσας και του Πειραιά. Η σύμπτυξη αυτή δεν είναι νίκη του Σκόμπυ. Είναι κάτι χειρότερο από μια πύρρειο νίκη. Είναι ανεξίτηλο στίγμα και μια αιώνια καταισχύνη, γιατί μόνο ο Σκόμπυ χρησιμοποίησε τον ιερό βράχο της Ακρόπολης σαν ασπίδα ενός εξοντωτικού πολέμου.

Πολίτες στα όπλα: Ο αγώνας συνεχίζεται. Θα διεξαχθεί με μεγαλύτερο ακόμα πάθος. Η Αθήνα και ο Πειραιάς είναι αδούλωτοι. Η Ελλάδα θα μείνει ελεύθερη. Η νίκη είναι δική μας. Όλοι και όλα για τη συντριβή του ελληνικού φασισμού. Για τη λευτεριά. Για τη δημοκρατία. Για την ανεξαρτησία της χώρας. Για τον πολιτισμό και για το μέλλον της Ελλάδας.

Αθήνα 5 του Γενάρη 1945

Η ΚΕ του ΕΛΑΣ

Στρατηγός ΜΑΝΤΑΚΑΣ

Στρατηγός ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΣ

ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΙΑΝΤΟΣ»

H ANAKΩΧΗ

Τη νύχτα στις 7/8 του Γενάρη σε σύσκεψη στη Γραβιά  αποφασίζεται η αποστολή αντιπροσωπείας για τη σύναψη ανακωχής. Έτσι στις 8 του  Γενάρη παρουσιάστηκε στο Βρετανικό Στρατηγείο εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ και παρέδωσε σημείωμα του Γιάννη Ζεύγου στο οποίο αναφερόταν ότι η ΚΕ του ΕΛΑΣ πρότεινε κατάπαυση των εχθροπραξιών και συνάντηση για να καθορισθούν οι λεπτομέρειες. Οι Βρετανοί απάντησαν ότι είναι έτοιμοι να δεχθούν τους εκπροσώπους του ΕΛΑΣ για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων. Πράγματι οι διαπραγματεύσεις άρχισαν στις 10 του Γενάρη. Εκπρόσωποι του ΕΛΑΣ ήταν  ο Γιάννης Ζεύγος, ο Μήτσος Παρτσαλίδης, και οι ταγματάρχες Θόδωρος Μακρίδης (Έκτορας) και Θανάσης Αθηνέλλης (Θάνος). Από την άλλη πλευρά ήταν μόνο ο Σκόμπυ και κανένας εκπρόσωπος της κυβέρνησης, έστω και για να τηρηθούν τα προσχήματα.

Η συμφωνία υπογράφηκε στις 11 του Γενάρη και οι όροι της ήταν επαχθείς για τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν ακόμη και πίσω από τις γραμμές που είχαν κερδίσει οι Εγγλέζοι με τη δύναμη των όπλων και ασφαλώς δεν ανταποκρίνονταν στον πραγματικό συσχετισμό δυνάμεων, αφού ο ΕΛΑΣ διατηρούσε ακέραιες ισχυρές δυνάμεις.

Βέβαια  για τον ΕΛΑΣ ήταν αναγκαία μια περίοδος ανασυγκρότησης, για τη συνέχιση του αγώνα, αλλά οι όροι της συμφωνίας ήταν δυσμενέστατοι και ουσιαστικά παραδίνονταν στους Εγγλέζους η μισή ηπειρωτική Ελλάδα. Με βάση τη συμφωνία οι εχθροπραξίες θα σταματούσαν την 1η πρωϊνή της 15  του Γενάρη και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ θα υποχρεώνονταν  να εκκενώσουν τις περιοχές:

-Της Αττικοβοιωτίας – Εύβοιας.

-Ένα μεγάλο τμήμα του νομού Φθιωτιδοφωκίδας και το μεγαλύτερο μέρος του νομού Μαγνησίας.

-Την πόλη της Θεσσαλονίκης και τμήμα του νομού Θεσσαλονίκης.

-Τα νησιά Ζάκυνθο, Κύθηρα και Σποράδες

-Ολόκληρη τη βόρεια Πελοπόννησο πάνω από τη γραμμή Άργος –Πύργος.

Για το θέμα των αιχμαλώτων ορίζονταν τα εξής:

« Όλοι οι στρατιωτικοί οιασδήποτε εθνικότητος, συμπεριλαμβανομένων των ανηκόντων εις την ελληνικήν αστυνομίαν και χωροφυλακήν, οι συλληφθέντες υπό του ΕΛΑΣ θέλουν επιστραφή. Ίσος αριθμός αιχμαλώτων ανηκόντων εις τον ΕΛΑΣ θα αποδοθή παρά των βρετανικών αρχών εις αντάλλαγμα…».

Στη συμφωνία της ανακωχής δεν γινόταν καμία αναφορά στους χιλιάδες δημοκρατικούς πολίτες που είχαν συλληφθεί από τους εγγλέζους και είχαν μεταφερθεί στα στρατόπεδα της Βόρειας Αφρικής. Το ίδιο έγινε και με τους μεσανατολίτες στρατιώτες και αξιωματικούς που κρατούνταν κι αυτοί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης μετά τον ξεσηκωμό τους τον Απρίλη – Μάη του 1944.

« Αυτοί οι πούστηδες οι Εγγλέζοι…»

Ο Γιάννης Ιωαννίδης μέλος της Γραμματείας του Πολιτικού Γραφείου  και ουσιαστικά το δεύτερο πρόσωπο στο ΚΚΕ μετά το Σιάντο περιγράφει  συνομιλία του με τον Θόδωρο Μακρίδη σε ένα χωριό έξω από τη Λαμία και την  αντίδραση του ταγματάρχη , όταν του ανακοινώθηκε ότι πρέπει να πάει να διαπραγματευθεί την ανακωχή με τους Εγγλέζους (σ.σ.: Ο ταγματάρχης Μακρίδης, ένας κορυφαίος  επιτελικός αξιωματικός προερχόμενος από τον τακτικό στρατό, ήταν αυτός που είχε επεξεργασθεί από το 1943 το σχέδιο για την κατάληψη της Αθήνας από τον ΕΛΑΣ, το οποίο ποτέ δεν εφαρμόστηκε. Ακόμη βεβαίωνε με στοιχεία, πως μετά το Δεκέμβρη ο ΕΛΑΣ σε ένα μήνα θα ήταν έτοιμος να συνεχίσει με επιτυχία τη μάχη):

 

«… Πάντως τώρα εσύ ετοιμάσου να πας μαζί με τον Ζεύγο ή τον Παρτσαλίδη και να κάνετε ανακωχή. Να πας να κάνετε ανακωχή.

Ο Θόδωρος δεν ήθελε σε καμία περίπτωση…

-Θα πάω εγώ να μιλήσω με τους εγγλέζους; Και ύστερα από τέτοια κατάσταση; Και τι να τους πω;

-Θα κάνετε ανακωχή υπό τον όρο ότι δε θα ζητήσουνε να παραδώσουμε τα όπλα. Κατά τα άλλα εσείς θα σκεφτείτε, θα δείτε που θα σταθούμε τι θα κάνουμε κ.λπ. Από στρατιωτικής απόψεως δηλαδή να μπορέσουμε να αναδιοργανώσουμε τις δυνάμεις μας, να μη μας αφαιρέσουν κάθε δυνατότητα για ένα νέο ξεκίνημα και προς την Αθήνα, γιατί περιμένουμε να έρθουν και αυτοί από την Ήπειρο…

Αυτοί τώρα οι καυμένοι, τσακισμένοι μέσα στα βουνά, μέσα στα χιόνια. Δεν υπήρχαν μηχανοκίνητα για να τους φέρεις γρήγορα. Τσακισμένοι από τις πορείες, άλλος πήγαινε από δω, άλλος από κει… Τσακισμένοι όχι ηθικά, αλλά σωματικά. Κατακουρασμένοι άνθρωποι…

Προτού φύγει Ο Μακρίδης τον ρωτώ:

-Πόσον καιρό χρειαζόμαστε για να αναδιοργανώσουμε τις δυνάμεις μας;

-Τουλάχιστον ένα μήνα. Χρειαζόμαστε ένα μήνα για να αναδιοργανώσουμε τον ΕΛΑΣ, μου λέει.

Λοιπόν, πήγανε εκεί πέρα, κάνανε την ανακωχή και μας φέρανε τους όρους. Τι τον κάναν εκεί τον Θόδωρο. Τον εξευτελίσανε.

Εμένα, κανένας δε βρέθηκε ως τώρα, φώναζε ο Θόδωρος. Αυτοί οι πούστηδες οι εγγλέζοι… Εγώ τους ήξερα. Τι με έστειλες εσύ σ’ αυτούς;

Κατάλαβες; Οι εγγλέζοι τον βάλαν σε μια παράγκα και του πέταξαν και μια κουβέρτα για να κοιμηθεί. Ε, τώρα ο Θόδωρος ήταν προσωπικότητα και μπροστά σ’ αυτούς και τα ρέστα… Και αυτό τον πείραζε…».

( Γιάννης Ιωαννίδης «Αναμνήσεις» το πρακτικό μιας συζήτησης με τον Α. Παπαπαναγιώτου, σ. 366, Θεμέλιο, Αθήνα 1979).

« Λαβωμένη πολιτεία»

Ο Γιώργος Σεφέρης που έζησε τα Δεκεμβριανά στο κέντρο της σύγκρουσης, στην οδό Κυδαθηναίων 9, απέναντι από την εκκλησία της Σωτείρας του Κοττάκη,  σ’ ένα μικρό διαμέρισμα στο σπίτι, ιδιοκτησίας της οικογένειας Σεφεριάδη, ήταν εκείνες τις μέρες υπεύθυνος της υπηρεσίας Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών. Το Μάιο του 1945 ανέλαβε τη θέση του γραμματέα στο  Πολιτικού Γραφείου του αντιβασιλιά αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού. Στις «Μέρες Ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951» ( σ. 11,12, Ίκαρος, Αθήνα 1986), δίνει μια εικόνα της Αθήνας, μία μέρα μετά την υπογραφή της ανακωχής:

 «Παρασκευή, 12 Γενάρη

Όταν δεν μπορείς να γράψεις ολόκληρο το αίσθημα σου και ολόκληρη τη σκέψη σου, όλα τούτα γίνουνται γρήγορα βαρετά. Τι ολόκληρο μας έχει μείνει;

Όλες αυτές τις μέρες, η ελεεινή μονοτονία της ωμότητας, του σαδιστικού πείσματος της καταστροφής. Χτες, έκανα ένα γύρω στη λαβωμένη πολιτεία: Αθηνάς, Πειραιώς, Γ΄ Σεπτεμβρίου, Αγίου Κωνσταντίνου, Πλατεία Κάνιγγος. Χαλάσματα, χαλάσματα. .                         

Σπίτια τιναγμένα, σμπαραλιασμένα, μ’ αυτό το αλλόκοτο και φοβερό χιούμορ που παίρνουν τα έργα των ανθρώπων όταν ξεχαρβαλωθούν και αχρηστευτούν. Κατοικίες ανοιγμένες σαν τα σπασμένα καρύδια, αφήνοντας να φαίνουνται από μέσα τα ίχνη της ζωής που γύρεψε να προστατευτεί, να φτιάξει μιαν ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Στην προθήκη του Προμπονά (οδός Πειραιώς, το κατάστημα των κηλεπιδέσμων), μια κούκλα φυσικό μέγεθος πίσω από τα σπασμένα τζάμια.

γυμνή, στηθόδεσμος, και μια ζώνη για την κήλη. Ένα βόλι της έχει καρφώσει το δεξί βυζί κι ένα άλλο το μηρό κάτω από τον κορσέ.

Μου διηγούνται: Ο Σικελιανός: «Κι εγώ που νόμιζα πως οι Έλληνες είναι ώριμος λαός». Καζαντζάκης: Μήπως είναι υπερώριμος;».

Αισθάνομαι κάποιο κενό καθώς ακούω τέτοιες κουβέντες.

Οι εφημερίδες δημοσιεύουν σήμερα τη χτεσινή ανακωχή Scobie- ΕΛΑΣ».

Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ

Η συμφωνία της ανακωχής και ο τρόπος που εφαρμόστηκε αποτέλεσαν ένα είδος προλόγου της συμφωνίας της Βάρκιζας και των όσων τραγικών συνεπειών για το αντιστασιακό  κίνημα την ακολούθησαν.

Στην Αθήνα και τον Πειραιά εξαπολύθηκε ένα κύμα αιματηρής τρομοκρατίας με τους μέχρι χθες συνεργάτες των ναζί με τη βοήθεια των Εγγλέζων να εκδικούνται τους αγωνιστές της ελευθερίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη μέρα που άρχιζαν οι συζητήσεις στη Βάρκιζα εκδίδονταν και οι πρώτες δύο  καταδίκες σε θάνατο αγωνιστών της αντίστασης για «εσχάτη προδοσία και συμμετοχή στο τελευταίον στασιαστικόν κίνημα».

Η έναρξη της διάσκεψης καθυστέρησε γιατί ο Δαμασκηνός και οι Εγγλέζοι επέμεναν η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ να αποτελείται μόνον από στελέχη  του ΚΚΕ. Καλογερίστικες και εγγλέζικες πονηριές για να υπονομεύσουν την ενότητα του ΕΑΜ και να το διασπάσουν, χωρίς να το πετύχουν, τουλάχιστον εκείνη τη στιγμή.

Στις 31 του Γενάρη έφτασε στην Αθήνα η ΕΑΜική αντιπροσωπεία και στις 11 το βράδυ στις 2 του Φλεβάρη έγινε η πρώτη συνάντηση στη  βίλα του Πέτρου Κανελλόπουλου, γιού του μεγαλοβιομήχανου Ν. Κανελλόπουλου (ο δεύτερος γιός Αλέξανδρος Κανελλόπουλος επί δικτατορίας της 4ης Αυγούστου ήταν αρχηγός της ΕΟΝ , της νεολαίας του Μεταξά).

Την ΕΑΜική αντιπροσωπεία αποτελούσαν ο γραμματέας του ΚΚΕ Γιώργης Σιάντος, ο γραμματέας του ΕΑΜ και μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ Μήτσος Παρτσαλίδης και ο γραμματέας της ΕΛΔ και μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ Ηλία Τσιριμώκος και ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ (μαζί τους ήταν ο συνταγματάρχης  Μιχ. Μπαρούτσος και ο ανθυπολοχαγός Λευτέρης Σκαμπαρίνας, υπασπιστής του Σαράφη).

Από την άλλη πλευρά ήταν ο υπουργοί της κυβέρνησης Πλαστήρα Ιωάννης Σοφιανόπουλος Εξωτερικών, Περικλής Ράλλης Εσωτερικών και Ιωάννης  Μακρόπουλος Γεωργίας. Την τριμελή αντιπροσωπεία των στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων της κυβέρνησης αποτελούσαν ο ταξίαρχος Παυσανίας Κατσώτας (επικεφαλής,  στρατιωτικός διοικητής Αθηνών στα Δεκεμβριανά) ο αντισυνταγματάρχης Παυλόπουλος και ο ταγματάρχης Παπαθανασιάδης.

Ως παρατηρητής του αντιβασιλιά Δαμασκηνού βρισκόταν εκεί ο διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Ιωάννης Γεωργάκης (αργότερα καθηγητής της Παντείου, πρέσβης επί τιμή και εξ απορρήτων του Αριστοτέλη Ωνάση).

Η διάσκεψη ολοκληρώθηκε με την υπογραφή στις 12 του Φλεβάρη στο υπουργείο Εξωτερικών, του ταπεινωτικού για το αντιστασιακό κίνημα κειμένου που έμεινε στην ιστορία ως «Συμφωνία της Βάρκιζας».

 

Η συμφωνία πρόβλεπε στα κύρια σημεία της:

-Την υποχρέωση της κυβέρνησης να εξασφαλίσει την ελεύθερη εκδήλωση των φρονημάτων όλων των πολιτών, το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων και την κατάργηση κάθε ανελεύθερου νόμου.

-Την αποστράτευση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και τη συγκρότηση Εθνικού Στρατού με κανονική στρατολογία.

-Την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους συνεργάτες των κατακτητών και τα υπολείμματα της  δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.

-Τη διενέργεια μέσα στο 1945 δημοψηφίσματος και στη συνέχεια την εκλογή Συντακτικής Συνέλευσης.

Όσο για το θέμα των συλληφθέντων και από τις δυο πλευρές το άρθρο 4  όριζε με κατηγορηματικότητα ότι όλοι οι συλληφθέντες από τον ΕΛΑΣ ή την Πολιτοφυλακή θα έπρεπε να αφεθούν αμέσως ελεύθεροι., δεν έκανε όμως καμία αναφορά στους συλληφθέντες από τους Εγγλέζους και τους κυβερνητικούς.

Το ζήτημα της αμνηστίας και το «παράθυρο» που άνοιξε το δρόμο στην κατοπινή τρομοκρατία

Με τη συμφωνία της Βάρκιζας δεν προβλεπόταν χορήγηση γενικής αμνηστίας, όπως ζητούσαν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ. Αμνηστεύονταν μόνο τα «πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από τις 3 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής της συμφωνίας».

 

Ακόμη εξαιρούνταν από τη συμφωνία τα  «συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήταν απαραιτήτως αναγκαία δια την επιτυχίαν του πολιτικού σκοπού». Αυτό το «παράθυρο» έδωσε την ευκαιρία στις αντιδραστικές δυνάμεις να εξαπολύσουν το φοβερό διωγμό κατά των αγωνιστών της Αντίστασης στήνοντας κατηγορίες για διάπραξη κοινών αδικημάτων στην περίοδο της κατοχής.

Ο ρόλος του Τσιριμώκου

Η μη αποδοχή της θέσης της Αριστεράς για γενική αμνηστία οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στη στάση του Ηλία Τσιριμώκου, ο οποίος στη διάρκεια των συνομιλιών πέρασε στην «από ’κει πλευρά». Ο καθηγητής Γεωργάκης το είπε καθαρά σε συνέντευξή του, αρκετά χρόνια μετά , στη «Μεσημβρινή» το 1983:

« …Τελικά υποχώρησαν οι κομμουνιστές. Και υποχώρησαν όταν ο Ηλίας Τσιριμώκος πείστηκε από μένα την κρίσιμη εκείνη νύχτα να έρθει «από ’δω». Δηλαδή να υποστηρίξει τη θέση της κυβερνητικής πλευράς στο θέμα της αμνηστίας. Ήθελε να έχει ορισμένες εγγυήσεις ότι πράγματι αυτά που λέμε εμείς εκεί θα έχουν την υποστήριξη και της συμμαχικής πλευράς. Και ότι δεν ήταν ένα είδος τρικλοποδιάς. Και τον πήρα και κατεβήκαμε στην Αθήνα στις 2 το πρωί. Και τον πήγα στην αγγλική πρεσβεία, όπου ο Μακμίλλαν (σ.σ: Ο Εγγλέζος υπουργός για θέματα Μεσογείου λειτουργούσε ως υπερεπόπτης των συνομιλιών στη Βάρκιζα και κατηύθυνε τους εκπροσώπους της κυβέρνησης) του έδωσε το λόγο του ότι «αυτά που σου λέει ο κ. Γεωργάκης και αυτά που λέει η κυβέρνηση εμείς τα εγγυώμεθα». Και επιστρέψαμε πίσω με τον Τσιριμώκο, ο οποίος έδωσε μια εξήγηση περί της απουσίας του, ότι ήταν άρρωστη δήθεν η μητέρα του. Τότε πλέον ο μονολιθισμός της κομμουνιστικής παράταξης που μέχρι τότε παρετηρείτο έσπασε. Και ειδοποίησα τους Άγγλους επισήμους και επισπεύσαμε τη μονογραφή της συμφωνίας, η οποία έγινε στις 5 η ώρα τα χαράματα».

Συμφωνία μοχλός εξόντωσης του λαϊκού κινήματος

Το πόσο διατεθειμένοι ήταν οι Εγγλέζοι και οι ντόπιοι  υποτακτικοί τους να τηρήσουν έστω και αυτούς αρνητικούς για το λαϊκό κίνημα όρους της  συμφωνίας της Βάρκιζας φαίνεται από ένα σχόλιο που δημοσιεύθηκε στην «Ελευθερία» στις 13 του Φλεβάρη του 1945 και αναφέρεται σε μπλόκο, το οποίο έγινε στο Περιστέρι  μία μέρα πριν, την ίδια μέρα που υπογραφόταν η συμφωνία στο υπουργείο των Εξωτερικών:

«Με όλους τους κανόνας της γερμανικής τακτικής έγινε χθες την πρωίαν εις το Περιστέρι «μπλόκος» κλασσικού τύπου. Χωροφύλακες, εθνοφύλακες και αστυφύλακες πολλοί έφθασαν εις το προάστειον, αφύπνισαν με πυροβολισμούς τους κατοίκους και συνεκέντρωσαν όλους τους άρρενας από 14 μέχρι 60 ετών. Κατόπιν, τους παρέταξαν κατά επαγγέλματα και διέταξαν τους ανήκοντας εις το ΕΑΜ να δηλώσουν τούτο μόνοι των. Ακολούθως ωρισμένα άτομα- τα οποία χθες δεν έφερον προσωπίδας- υπεδείκνυον εις τους χωροφύλακας τους κατά την κρίσιν των επικινδύνους εκ των εαμιτών, οι οποίοι ωθούμενοι, λακτιζόμενοι και πληττόμενοι δι’ υποκοπάνων εφορτώθησαν επ’ αυτοκινήτων και ωδηγήθησαν εις διάφορα κρατητήρια. Η λαμπρά τελετή διήρκεσεν  επί πέντε ώρας, προς μεγάλην ικανοποίησιν των κατοίκων, οι οποίοι σκέπτονται ότι η Γερμανία ηττάται, αλλά οι μέθοδοί της παραμένουν αθάνατοι».

Η συμφωνία της Βάρκιζας υπογράφτηκε σε μια στιγμή που το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ παρά την ήττα στην Αθήνα και τον Πειραιά διατηρούσαν ακέραιες τις δυνάμεις  τους στην υπόλοιπη χώρα και το κυριώτερο διέθεταν την υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού, γεγονός που θα τους επέτρεπε να συνεχίσουν τον αγώνα και στη χειρότερη περίπτωση να πετύχουν μια άλλη καλύτερη συμφωνία.

Το πόσο καταστρεπτική για το λαϊκό κίνημα  ήταν η συμφωνία της Βάρκιζας και η παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ που την ακολούθησε το έδειξε η μεταβαρκιζιανή τρομοκρατία με το όργιο της βίας και του εγκλήματος. Με δυό λόγια η συμφωνία εφαρμόστηκε από τις αντιδραστικές δυνάμεις σαν ένας μοχλός εξόντωσης του κινήματος…

 

ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» Εδώ

Πηγή: imerodromos.gr