1949 Ιούλιος-Αύγουστος: Oι τελευταίες μάχες στο Γράμμο-Βίτσι

Το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου-Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας περνάει στην Αλβανία

 

ΙΟΥΛΙΟΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

3 Μεγάλη επίθεση των κυβερνητικών δυνάμεων στο Βέρμιο-Καϊμακτσαλάν. Μετά από μάχες τεσσάρων ημερών τα τμήματα του ΔΣΕ πραγματοποίησαν ελιγμό και ξέφυγαν από την περικύκλωση.

11 Μετά τον λόγο του στην Πόλα ο στρατάρχης Τίτο αναγγέλλει και επισήμως στις Ηνωμένες Πολιτείες ότι κλείνει τα σύνορα προς την Ελλάδα. Ο Νίκος Ζαχαριάδης καταγγέλλει τη στάση της γιουγκοσλαβικής ηγεσίας με άρθρο του στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός»  με τίτλο «Το στιλέτο του Τίτο χτυπά πισώπλατα τη Λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα».

17 O αρχιεπίσκοπος των καθολικών της Αθήνας ανακοινώνει ότι και οι έλληνες μαρξιστές, καθολικοί στο θρήσκευμα , εμπίπτουν στον αφορισμό της Καθολικής Εκκλησίας που ανακοινώθηκε στις 28 Ιουνίου 1949.

21 Μάχη στο Καλαμπάχτασι της Σάμου. Ο αρχηγός του ΔΣΕ στο νησί, ταγματάρχης του τακτικού στρατού Γιάννης Μαλαγάρης και ο συναγωνιστής του Κώστας Γρυδάκης αυτοκτονούν για να μη συλληφθούν αιχμάλωτοι. Δέκα αντάρτες νεκροί, πέντε αιχμάλωτοι.

27 Νέο μήνυμα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης: «Φτάνει πια η σφαγή. Όχι άλλο αίμα!».

29 Συλλαμβάνονται τα μέλη του Αρχηγείου του ΔΣΕ στη Σάμο. Ακολουθεί η περιφορά τους , «ρωμαικός θρίαμβος» για την ακρίβεια, στις πόλεις και τα χωριά του νησιού.

ΔΙΕΘΝΗ

2 Στη Σόφια ανακοινώνεται ο θάνατος του ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας και πρώην ηγέτη της Κομμουνιστικής Διεθνούς Γκεόργκι Δημητρώφ.

13 Ο Πάπας Πίος ο 12^ος επαναλαμβάνει την προειδοποίηση: Όποιος καθολικός βοηθά τους κομμουνιστές θα εξοστρακίζεται από την Εκκλησία.

«Αι ψευδολογίαι περί χρησιμοποποιήσεως υπό του Στρατού μας του γιουγκοσλαβικού εδάφους»

«Ο ραδιοφωνικός σταθμός των συμμοριτών μετέδωκεν ανακοινωθέν του γενικού αρχηγείου των συμμοριτών και σχετικήν ανακοίνωσιν του πρακτορείου των κομμουνιστών «Ελεύθερη Ελλάδα» με την ψευδολογίαν ότι ο Ελληνικός Στρατός κατά τας συνεχιζομένας επιθέσεις του εναντίον της 24^ης συμμοριακής ταξιαρχίας εις την περιοχήν Καϊμακτσαλάν χρησιμοποιεί το γιουγκοσλαυικόν έδαφος κατόπιν συνεννοήσεως μεταξύ Ελλήνων, Άγγλων, Αμερικανών και Γιουγκοσλαύων αξιωματικών με τον σκοπόν να βάλη κατά των συμμοριτών εκ των νώτων.

Η πληροφορία αύτη, η οποία εδημοσιεύθη χθες και εις διαφόρους εφημερίδας του εξωτερικού, διεψεύσθη υπό του εκπροσώπου του βρεταννικού υπουργείου των Εξωτερικών. Ο σταθμός του Λονδίνου  μεταδίδων την διάψευσιν προσέθεσεν  ότι οι ψευδείς αυτοί ισχυρισμοί αποσκοπούν εις το να υπονομεύσουν έτι περισσότερον τας σχέσεις μεταξύ του Τίτο αφ’ ενός, του Κρεμλίνου  και της Κόμινφορμ αφ’ ετέρου.

Οι ενταύθα αρμόδιοι κύκλοι ανέφεραν σχετικώς ότι οι συμμορίται προσπαθούν δι’ αυτού του τρόπου  να δικαιολογήσουν την βαρυτάτην ήτταν, την οποίαν υφίστανται εις την εν λόγω περιοχήν».

«Ακρόπολις», 8.7.1949.

«Ο Τίτο ανήγγειλεν εις την Αμερικήν ότι κλείνει τα σύνορα προς την Ελλάδα»

« ΒΕΛΙΓΡΑΔΙΟΝ, 11( Ιδ. Υπ.).- Η Γιουγκοσλαυία απεφάσισε τελικώς να κλείση τα σύνορά της προς την Ελλάδα. Τούτο ανήγγειλε προς τον εν Βελιγραδίω πρεσβευτήν των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Κάβεντις Κάννον, ο πρεσβευτής της Γιουγκοσλαυίας εις Ουάσινγκτων Κοσάνοβιτς, ο οποίος αμέσως μετά την άφιξίν του εκ Πόλας, όπου ωμίλησεν ο Τίτο, επεσκέφθη την αμερικανικήν πρεσβείαν. Πιστεύεται, ότι ο Κοσάνοβιτς ήτο προσωπικός απεσταλμένος του Τίτο και ότι, κατά την διάρκειαν της συνομιλίας του με τον Αμερικανόν πρεσβευτήν, απεσαφήνισε την δήλωσιν του Τίτο, ότι τα σύνορα προς την Ελλάδα πρέπει να κλείσουν εντελώς, όχι εις το προσεχές μέλλον, αλλά αμέσως τώρα. Ο Κοσάνοβιτς εξέφρασε κατόπιν την ανησυχίαν του Τίτο δια το καθεστώς των Αθηνών καθώς και δια την απόρριψιν των γιουγκοσλαυικών προτάσεων εις τα Ηνωμένα Έθνη.

Εξ’ άλλου, τονίζεται, ότι το κλείσιμον των συνόρων και η κατηγορία, ότι οι Έλληνες συμμορίται έγιναν όργανα της Κόμινφορμ, σημαίνει ότι η Γιουγκοσλαυία θα παύση εντελώς να παρέχη βοήθειαν προς τους συμμορίτας…».

«Ακρόπολις», 12.7.1949.

« Προκήρυξις προς τους συμμορίτας Παρνασσού- Γκιώνας- Ελικώνος- Καλλιδρόμου»

« Ο Διαμαντής σκοτώθηκε στα Μάρμαρα και ο αδελφός του Θύμιος πιάστηκε. Ο Παπαϊωάννου σκοτώθηκε στο Λευκαδίτι. Ο Νώντας σκοτώθηκε στη Μεσοποταμιά από συμμορίτη. Ο Πυθαγόρας πιάστηκε στα Μάρμαρα. Ο Παπούας πιάστηκε στην Καλοσκοπή. Ο Αυδής, ο Αγραφιώτης, ο Αποστόλης, ο Βραχωρίτης, ο Θεολόγης σκοτώθηκαν ή πιάστηκαν ως και όλα τα άλλα στελέχη. Από τους συμμορίτας του Διαμαντή και του Γιώτη έμειναν ο Γκούρας, ο Καλαμπόκας, ο Βουνήσιος με 100 περίπου συμμορίτες που ήλθανε στην περιοχή μας, οι δύο πρώτοι είναι τραυματισμένοι.

Εάν μετρηθήτε θα δήτε πόσοι μείνατε, θα λείπουν ασφαλώς οι κάτωθι:

Νεκροί: (…)

Συλληφθέντες: (…)

Παραδοθέντες: (…)

Τι περιμένετε; Δεν καταλαβαίνετε ότι σας περιμένει η ίδια τύχη;

Δεν βλέπετε πως ζήτε; Είσαστε σιμά στο νερό και δεν μπορείτε να πιήτε. Ψωμί δεν έχετε δράμι, ούτε και μπορείτε να βρήτε.

Αλλά γιατί να σας τα πω εγώ όλα αυτά; Σεις τα ξέρετε καλύτερα από μένα, γιατί εσείς τα υποφέρετε.

Είναι ακόμα καιρός!

Η μάννα σας η Πατρίδα έχει ακόμη την αγκαλιά της ανοιχτή για όλους που θέλουν να ζήσουν Έλληνες.

Ελάτε στην αγκαλιά της. Αύριο θα είναι αργά, θα έχετε σκοτωθή όλοι και θα μείνετε άταφοι να σας τρώνε τα σκυλιά και τα κοράκια.

Παραδοθείτε λοιπόν! Γυρίστε ξανά στα σπίτια σας, στους δικούς σας, στα χωράφια σας, στα πρόβατα, στα γίδια σας, στην ησυχία σας.

Σκοτώστε τους πουλημένους καπεταναίους σας και ελάτε με τον οπλισμό σας.

Είσθε όλοι θύματα και γι’ αυτό σας θέλουμε ξανά κοντά μας (…)

Κάθε λεπτό που περνάει σας φέρνει πλησιέστερα στο θάνατο. Αυτό το ξέρετε πολύ καλά. Μόνοι σας λέτε ότι παντού στρατός παντού ντουφέκι.

Ελάτε γρήγορα στην αγκαλιά της μάννας σας της ΕΛΛΑΔΑΣ.

Στρατηγείον 3^ου ΕΣΠ, 27-7-49

ΑΝΤ/ΡΧΗΣ ΓΚΟΡΤΖΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Διοικητής»

«Εθνική Αντίσταση» έκδοση της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ, Απρίλης-Ιούνης 2009, σ.37-38.

«Τους σκεπάζουμε και τους αποχαιρετούμε με μια υπόσχεση: Να συνεχίσουμε»

«Τέλη Ιουλίου 1949 φτάνουμε νύχτα πάνω από το χωριό Δράκωνα στη θέση Μπουρμπαδοκεφάλα και χαμηλώνουμε στους πρόποδες της βορεινής πλαγιάς. Καθίζουμε στη ρίζα ενός κυπαρισσιού με κλαδιά γυρτά που φτάνουν ως τη γη και γύρω γύρω σαν μετερίζια στέκονται ψηλές ριζιμιές πέτρες. Ξημέρωσε. Τριγύρω ερημιά. Κάτω στο χωριό η καμπάνα χτυπάει νεκρικά. Έχουμε καιρό ν’ ακούσουμε καμπάνα. Εμείς τους νεκρούς μας, τα παλικάρια που χάνουμε, τα κουκουλώνουμε με το χώμα των βουνών μας, χωρίς την παρουσία της μάνας, κάποιου δικού τους ανθρώπου. Χωρίς καμπάνες και χωρίς παπάδες. Τους σκεπάζουμε και τους αποχαιρετούμε με μια υπόσχεση: Να συνεχίσουμε…».

Νίκος και Αργυρώ Κοκοβλή «Άλλος δρόμος δεν υπήρχε, Αντίσταση- Εμφύλιος-Προσφυγιά») σ. 269, εκδόσεις Πολύτυπο, Αθήνα 2002. (σ.σ. Μετά τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα ο Νίκος Κοκοβλής και η γυναίκα του Αργυρώ, στελέχη του ΔΣΕ Κρήτης, παρέμειναν στο νησί καταδιωκόμενοι μέχρι το 1962 που διέφυγαν στο εξωτερικό με εντολή της ΚΕ του ΚΚΕ).

« Ρωμαϊκός θρίαμβος»  στη Σάμο στις 29-30 Ιουλίου 1949

«Από την ώρα που ο αντάρτης αιχμαλωτίζεται πρέπει να τα περιμένει ΟΛΑ. Και τα χειρότερα και τα πιο φοβερά (…).

Στο μοναστήρι της Βροντιανής, πάνω από τους Βουρλιώτες, υποδέχτηκαν τους αιχμαλώτους με γιουχαϊτά και ροκάνες οι πρώτοι οργανωμένοι «παθόντες» πλασιωμένοι από μικρά Βουρλιωτόπουλα, μ’ επικεφαλής τον γυναικωτό καμπανάρη Δημ. Λυρίτη από το Βαθύ. Οι συνοδοί των ανταρτών φαντάροι του 5^ου Τάγματος τους απώθησαν και η συνοδεία έφτασε στους Βουρλιώτες.

Στο κεφαλοχώρι Βουρλιώτες, τρεις χιλιάδες λαού περίμεναν τους αντάρτες. Τους είχε συγκεντρώσει η Διοίκηση για να αποδοκιμάσουν τους ηττημένους. Και όμως καμιά πρόστυχη εκδήλωση δεν έγινε, απεναντίας επικρατούσε ατμόσφαιρα κηδείας, βαριού πένθους! (Φαίνεται πως η τοπική «επιτροπή εορτασμού» δεν μπόρεσε να ξεσηκώσει άλλους εκτός από την ομάδα που έστειλε «για προϋπάντηση» επάνω στο μοναστήρι). Η επιβλητική σιωπή του συγκεντρωμένου πλήθους εντυπωσίασε και τους συνοδούς στρατιώτες (…).

Στους Βουρλιώτες φόρτωσαν τους αιχμαλώτους σε στρατιωτικό αυτοκίνητο και τους κατέβασαν στο Κοκάρι. Εδώ η ομάδα κρούσης ήταν πιο μαζική και πολύ επιθετική. Ο πολύς λαός στέκονταν άφωνος σε παράταξη στις δυο πλευρές του δρόμου, οι έξαλλοι όμως της ομάδας έβριζαν χυδαία, απειλούσαν και πετροβολούσαν τους κρατουμένους, που κάθονταν στο σταματημένο αυτοκίνητο. Μια πέτρα έσπασε το κεφάλι του Γιάννη Τσερέπα. Το αυτοκίνητο κυκλώθηκε από χήρες και από τους Μάυδες του Πάστρα. Ένας παπάς σκαρφάλωσε στο αυτοκίνητο για να σκοτώσει το Σοφούλη, ή τον Ζαφείρη, έναν απ’ τους δυο, οι στρατιώτες όμως τράβηξαν με τη βία κάτω τον αιμοβόρο ρασοφόρο. Ταυτόχρονα απείλησαν ένα άλλον παλικαρά που κρατούσε χειροβομβίδα να τη ρίξει στο αυτοκίνητο ότι θα τον γαζώσουν με τα αυτόματα (…).

Από το Κοκάρι μεταφέρθηκαν στους Μυτιληνιούς, στην έδρα του 5^ου Τάγματος ΕΤΑΞ ( σ.σ. Ειδικά Τάγματα Αξιωματικών, αποτελούμενα από «ανανήψαντες» εφέδρους και μονίμους αξιωματικούς που «αναμορφώθηκαν» στη Μακρόνησο). Αμέσως ο διοικητής του ( ο διαβόητος βασανιστής της Μακρονήσου ταγματάρχης Σκαλούμπακας) έκλεισε τους αιχμαλώτους σ’ ένα περιτοιχισμένο κοπρώνα, γεμάτον σκατά. Η βρώμα και η δυσωδία ήταν απερίγραπτες. Υποχρεωμένοι να κινούνται μέσα στις ακαθαρσίες οι 18 κρατούμενοι, μαθημένοι στον καθαρό αγέρα, κόντευαν να λιποθυμίσουν. Σκοποί φύλαγαν απέξω και δεν άφηναν τον κόσμο να πλησιάσει. Οι «επιλεγμένοι» όμως από το Α2 σκαρφάλωναν στον ψηλό τοίχο ανενόχλητοι κι αποκεί σκυλόβριζαν και φοβέριζαν τους αιχμαλώτους. Ο πρώτος που πρόβαλε από τον τοίχο (κάποιος Θεοδωράκης) κράδαινε ένα κλαδευτήρι! Μ’ αυτό απειλούσε να σφάξει τους καπετανέους, γιατί κράτησαν στο Αντάρτικο τον ανήλικο γιό του, όταν πήγε και κατατάχτηκε, πριν από ένα μήνα. Πέρασαν ακόμα μερικοί «αγαναχτισμένοι» από τον τοίχο του κοπρώνα και πρόστεσαν στην αφόρητη μπόχα και τις δικές τους βρωμιές (…)

Τη νύχτα ανακρίθηκαν από το Α2 οι καπετανέοι Γιάννης Ζαφείρης, Γιάννης Σοφούλης και Γιώργος Βαλούκας. Η ανάκριση υπήρξε βάρβαρη και πρωτότυπη. Απειλούσαν τους αιχμαλώτους ότι θα τους σκοτώσουν, για να τους αναγκάσουν να προσχωρήσουν στο στρατόπεδο των νικητών. Ανοίχτηκαν τάφοι για το επικείμενο θάψιμο των ανακρινομένων, ύστερα προσφέρθηκαν καφέδες και τσιγάρα, λίγο αργότερα κλωτσιές και τσαλαπατήματα. Η γλώσσα των ανακριτών έσταζε τη μια μέλι, την άλλη φαρμάκι. Του κάκου παιδεύτηκαν. Δεν έφερε αποτέλεσμα η ολονύχτια προσπάθειά τους.

Το πρωί της άλλης μέρας, κατέβασαν τους κατοίκους των Μυτιληνών  στο δημόσιο δρόμο που έρχεται από το Βαθύ, περνάει από τους Μυτιληνούς και τραβάει προς τη Χώρα. Αφού συγκεντρώθηκε ο κόσμος, πήραν τους αιχμαλώτους από τον κοπρώνα  και τους «παρέλασαν» ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ , προς τα κάτω και προς τα πάνω- ίσως για να ευφρανθούν περισσότερο οι άγιες ψυχές του Σκαλούμπακα, του Μπέτσου και των άλλων αρχιμάυδων.  Αλλά δεν γεύτηκαν την ικανοποίηση που περίμεναν οι «θριαμβευτές». Το πλήθος των Μυτιληνών δεν αλάλαξε, δεν συγκινήθηκε από την ρωμαϊκή παράτα. Σκόρπιοι οι αρχηγοί Μάυδες μέσα στο πλήθος, έριχναν συνεχώς συνθήματα αγριότητας, που δεν έβρισκαν όμως ανταπόκριση (…).

Μπαίνοντας στον Πύργο, στο σταθμό αυτοκινήτων, οι διαπομπευόμενοι αιχμάλωτοι, αντιμετώπισαν τις εξαγριωμένες Αρβανίτισσες χήρες του εμφυλίου και τα παιδιά τους. Μαυροντυμένες, ψημένες από τη δουλιά και τον πόνο της ορφάνιας, έβλεπαν στα πρόσωπα των αιχμαλώτων τον χάρο που τους πήρε τους δικούς τους. Κρατούσαν χοντρά λιθάρια, κι απειλούσαν  να λιθοβολήσουν το αυτοκίνητο. Για να γίνει όμως αυτό, έπρεπε να κατέβουν οι συνοδοί στρατιώτες και ν’ αφήσουν μονάχους τους κρατουμένους στην καρότσα (…). Τότε οι καπετανέοι Σοφούλης και Ζαφείρης φώναξαν τον γνωστό τους αρχηγό των ΜΑΥ Κώστα Σκαλιάρη, και τον παρακάλεσαν να προστατέψει τους κρατούμενους που έμεναν έκθετοι, στη διάθεση των αγανακτισμένων που είχε κινητοποιήσει η Διοίκηση. Η επέμβαση του Σκαλιάρη περιόρισε το κακό, και ο «θρίαμβος» έχασε τη… μεγαλοπρέπειά του. Η συνοδεία ξεκίνησε για τον Πλάτανο.

Η Διοίκηση είχε κατεβάσει τους Πλατανιώτες στα Ρύκια, στη διασταύρωση του δρόμου του Πλατάνου με τον εθνικό δρόμο Βαθυού-Πύργου-Καρλοβάσου. Εκεί οι κάτοικοι του ορεινού χωριού-που είχαν ζήσει ενάμισι χρόνο τη ζωή της λαϊκής δημοκρατίας- ατένισαν με θλίψη τους καταπονημένους από την ανείπωτη περιπέτεια μαχητές του Δημ. Στρατού και έδειξαν ανοιχτά τη συμπάθειά τους. Άντρες, γυναίκες, νέοι και γέροι, έτρεχαν κοντά τους, ήθελαν ν’ ανεβούν στο αυτοκίνητο, τους εύχονταν περαστικά κι από τα μάτια τους κυλούσαν τα δάκρυα. Οι αλφαμίτες της συνοδείας κοίταζαν έκπληκτοι τους περήφανους αυτούς ανθρώπους που φανέρωναν άφοβα τα αισθήματά τους. Σε λίγο έφθασε κι ο διοικητής του λόχου Χωροφυλακής που στάθμευε στον Πλάτανο. Ανέβηκε στο αυτοκίνητο, φίλησε τον Πλατανιώτη καπετάνιο Ζαφείρη, χαιρέτισε τους υπόλοιπους, ευχήθηκε «καλή τύχη» και τους πρόσφερε τσιγάρα! (…).

Στο Καρλόβασι είχαν συγκεντρώσει τον πληθυσμό στα Πευκάκια. Η συνοδεία σταμάτησε σ’ ένα ανοιχτό χώρο, όπου ο δημαρχεύων δικηγόρος Θανάσης Μάρκου άρχισε να ρητορεύει. ( Πριν από 15 μέρες, αυτός ο λογάς που αυτοδιαφημιζόνταν σαν «κολώνα της εθνικοφροσύνης» είχε στείλει δέμα στους αντάρτες με τον αυτοκινητιστή Καλησπέρη! Τώρα μετά την κατάρρευση, ξεσπάθωνε στα Πευκάκια για να κατακεραυνώσει αυτούς που είχε βοηθήσει κρυφά, για «πισινή»… Πόσους τέτοιους είδαμε).

Ο λαός του Καρλοβάσου και των εκκενωμένων χωριών της περιοχής στάθηκε μακριά από τις αγριότητες των «θριαμβευτών» κι έδειξε ανθρωπιά και μεγαλείο. Βέβαια οι υπεύθυνοι έσπρωχναν τους βαλτούς, τους εγκάθετους, να πλησιάσουν  τους αιχμαλώτους και να «εκτονωθούν» σε βάρος τους. Ο νεαρός αδερφός μιας αντάρτισσας πλησίασε στο αυτοκίνητο κι απειλούσε την κρατούμενη αδερφή του! Ένας άγνωστος βλαστημούσε τους αιχμαλώτους και γύρευε να του πουν ποιός του πήρε το βόδι του!… (…).

Από το λιμάνι του Καρλοβάσου το καραβάκι μετέφερε τους κρατουμένους στο λιμάνι του Βαθυού, την πρωτεύουσα. Εκεί έδρευε το «επιτελείο» των διαπομπευτών και, όπως ήταν φυσικό, είχαν γίνει οι καλύτερες προετοιμασίες. Το καραβάκι άραξε μπροστά στο σπίτι του Νέγρη.

Από το σπίτι αυτό ως την πλατεία του Πυθαγόρα χιλιάδες λαού παραταγμένοι από τις δυο πλευρές του μεγάλου δρόμου περίμεναν συγκεντρωμένοι (…).

Αφού τους περιστοίχισαν οι χωροφύλακες (στο Βαθύ ανέλαβε τη συνοδεία η χωροφυλακή) η πομπή ξεκίνησε. Προπορεύονταν οργανωμένο τμήμα νεαρών με ροκάνες, που άνοιγε την πορεία με ιαχές, σφυρίγματα, προπηλακισμούς των αιχμαλώτων, και συνθήματα: Θάνατος στους Βουλγάρους! Θάνατος στους προδότες! Ζαφείρη καρβουνιάρη!…Ο συγκεντρωμένος λαός δεν έδειχνε ενθουσιασμένος. Λίγοι μόνο ακούστηκαν να επαναλαβαίνουν τα συνθήματα τα «εθνικά». Η κόρη του Χασομέρη, από τους Βουρλιώτες, της οποίας ο πατέρας και ο αδερφός, Μάυδες κι οι δυο, είχαν σκοτωθεί σε σύγκρουση με τους αντάρτες, πέταξε ένα σιδερένιο γουδοχέρι στο κεφάλι του Κώστα Κατσούφρου που τον θεωρούσε υπεύθυνο για το χαμό των δικών της. Το γουδοχέρι αστόχησε κι ο Κατσούφρος γλίτωσε. Κατά αραιά διαστήματα, και καθώς η πομπή προχωρούσε, διάφοροι εγκάθετοι πετούσαν στους κρατουμένους φρούτα, ντομάτες κι ό,τι «ωραίο» τους έκφραζε(…)

Η επίσημη πομπή τέλεψε στην Πλατεία. Από κει ως τις φυλακές «συνόδεψαν» τους κρατουμένους , μόνο οι πιο γεροί, οι φανατικοί κι οι πιο εμπαθείς εγκάθετοι, μαζί με τον υπόκοσμο της πρωτεύουσας (…).

Ο κάθε αιχμάλωτος έμπαινε από την έξω πόρτα, και δήλωνε την ταυτότητά του. Αμέσως τον περιλάβαιναν δυο μεγαλόσωμοι δεσμοφύλακες και με κλωτσιές και γροθιές τον πήγαιναν «καροτσάκι» κατευθείαν στο πλυσταριό της φυλακής. (Το περισσότερο ξύλο το έφαγε ο Βαλούκας, που ήταν διοικητής της Λαϊκής Πολιτοφυλακής, και του χρωστούσαν , καθώς είπαν , μια ξεχωριστή μεταχείριση). Σε λίγο, οι δεσμοφύλακες έβγαλαν τους αιχμαλώτους από το πλυσταριό και τους παράταξαν στο προαύλιο της φυλακής, ενώ οι ακαταπόνητοι μπράβοι είχαν ανέβει στις σκοπιές και εκτελούσαν το τελευταίο κομμάτι της «αποστολής» τους. Τραγουδώντας «Έξω Βουλγαριά!», σφυρίζοντας και βλαστημώντας χτυπούσαν τους αιχμαλώτους με κυπαρισσόμηλα, που καθώς ήταν χλωρά και βαριά έσπαζαν κεφάλια. Οι φρουροί χωρ/κες και οι δεσμοφύλακες απολάμβαναν το «θέαμα» και απαγόρευαν στους αιχμαλώτους να κινηθούν, για ν’ αποτελούν σίγουρο στόχο στους γενναίους της περίστασης, που σημάδευαν από ψηλά κεφάλια…».

« Ο Αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού στη Σάμο», συλλογικό έργο μαχητών του ΔΣΕ, σ. 289-297,εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

2-8 Επιχείρηση «Πυρσός Α΄» των κυβερνητικών δυνάμεων στο Γράμμο.

10-16 Επιχείρηση «Πυρσός Β΄» στο Βίτσι.

24-30 «Πυρσός Γ΄». Η τελευταία επιχείρηση στο Γράμμο.

30 Oι κυβερνητικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τα τελευταία υψώματα του Κάμενικ και του Γκόλιο στο Γράμμο όταν πλέον το σύνολο των τμημάτων του ΔΣΕ είχαν περάσει στην Αλβανία.

31 Σκοτώνεται σε ενέδρα ο διοικητής της 3^ης Μεραρχίας του ΔΣΕ Πελοποννήσου Στέφανος Γκιουζέλης.

ΔΙΕΘΝΗ

8 Πρώτη σύνοδος του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο.

13 Εκλογές στο δυτικό τμήμα της Γερμανίας. Πρώτο κόμμα οι χριστιανοδημοκράτες του Κόνραντ Αντενάουερ, δεύτερο οι σοσιαλδημοκράτες του Κουρτ Σουμάχερ.

29 Έκρηξη της πρώτης σοβιετικής ατομικής βόμβας. Οι αμερικανοί παύουν να είναι οι μοναδικοί κάτοχοι του υπερόπλου.

Oι βόμβες Ναπάλμ

Απόσπασμα από απόρρητη έκθεση του διοικητή της Ιης Μεραρχίας ταξίαρχου Θεμιστοκλή Κετσέα (σ.σ. στη διάρκεια της κατοχής ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της υπό τον Γεώργιο Γρίβα δοσιλογικής οργάνωσης Χ) «επί των εξαχθέντων συμπερασμάτων επιχειρήσεως «Χαλκός» (2.8.49):

«…β) ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ

ι) Αι πλείσται των καταστροφών των πολυβολείων οφείλονται εις τας βόμβας των αεροπλάνων, αίτινες εβλήθησαν συγκεντρωτικώς και επί περιωρισμένης εκτάσεως και εντός μικρού χρονικού διαστήματος.

Αι εμπρηστικαί βόμβαι εξουδετέρωναν εις ακτίνα αρκετών μέτρων τους συμμορίτας λόγω υψηλής θερμότητος και τρία πολυβολεία επί 25 εν όλω εκάησαν. Εμμέσως αι βόμβαι αύται επέφερον σχετικήν ασφυξίαν, αναγκάζουσαν τον προσβαλλόμενον να εγκαταλείψη την θέσιν του. Μεγαλυτέρας καταστροφάς επί των πολυβολείων επέφερον αι βόμβαι μετ’ επιβραδύνσεως 7΄΄ της ώρας…».

«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου 1944-1949», σ. 466, τ. 15ος, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα 1998.

« Κάτι σοβαρό θα συμβεί»

Απόσπασμα από αφήγηση του μαχητή του ΔΣΕ Χαράλαμπου Αινατσίδη:

«… Συχνά μιλούσαμε στον εχθρό από τον τηλεβόα, με συνθήματα συναδέλφωσης. Μας άκουγαν δίχως να μας ενοχλούν.

Κάποιο βράδυ με ξαστεριά , ακούσαμε τη διάταξη του κυβερνητικού στρατού να πανηγυρίζει. Κάνανε τη νύχτα μέρα από τις φωτοβολίδες. Λέω στα παιδιά: « Κάτι σοβαρό θα έγινε για να πανηγυρίζουν έτσι». Δεν είχαμε καμιά σχετική ενημέρωση από τη διοίκηση του Τάγματος. Ήταν γύρω στις 16 Αυγούστου, όταν έγινε ο ελιγμός του ΔΣΕ στο Γράμμο και κατελήφθη το Βίτσι από τον εθνικό στρατό. Από το πρωί, εγώ είχα το χαβά μου. Κρατώντας τον τηλεβόα φώναζα: «Αντάρτες- φαντάροι συναδέλφωση». Και ξαφνικά ακούω την απάντηση από τον εχθρό: «Εντάξει, αδελφέ, αλλά πες μας, το Βίτσι έπεσε;». Σκεπτόμενος τους χθεσινούς πανηγυρισμούς τους, τους απαντάω αμέσως: «Όχι». Και όπως ήταν όλοι τους συγκεντρωμένοι, μου απαντάνε με μια φωνή: «Ρε, έπεσεεε, έπεσεεε». Δε θυμάμαι να τους ξαναμίλησα με τον τηλεβόα.

Μετά την κυριαρχία τους στο Βίτσι, στον τομέα του Κάμενικ και στο Γράμμο επικράτησε για λίγο σχετική ηρεμία, που προμηνούσε τα τελευταία καθοριστικά γεγονότα των μαχών. Ο Γράμμος και πάλι καίγεται. Βογκάει σα να πέφτουν κεραυνοί και αστροπελέκια. Η αεροπορία του μοναρχοφασιστικού κυβερνητικού στρατού κυριαρχεί παντού. Το πυροβολικό του πλησιάζει ολοένα και περισσότερο.

Στις 26-27 Αυγούστου, τη νύχτα, όλος ο Γράμμος και πάλι πανηγυρίζει. Ο ουρανός, για άλλη μια φορά, γίνεται πολύχρωμος. Θυμήθηκα τη βραδιά μετά την πτώση του Βιτσίου. Συζητάμε και πάλι οι αντάρτες για τους πανηγυρισμούς. Αργότερα ενημερωθήκαμε ότι έπεσε το κύριο τμήμα του Γράμμου, το υψόμετρο 2520. Από νωρίς το πρωί, αφού φάγαμε, δε μας ενόχλησε ούτε ο συνηθισμένος πια όλμος, που μας υπενθύμιζε: «Να, εδώ είμαστε!». Λέμε μεταξύ μας: «Αυτή η ησυχία δεν μας αρέσει καθόλου. Κάτι σοβαρό θα συμβεί» (…).

Αργά το απόγευμα της 28^ης Αυγούστου, έρχεται ο αγγελιοφόρος του Τάγματός και μας διαβιβάζει το μήνυμα: «Να καταστρέψετε ό,τι από τον οπλισμό δε θα πάρουμε μαζί μας και να περιμένουμε τα μεσάνυχτα, όταν θα πέσουν 3 κόκκινες φωτοβολίδες από την Ταξιαρχία. Θα είναι το σύνθημα εγκατάλειψης των θέσεών μας».

Οι υπόλοιπες ώρες κύλησαν ήρεμα . Κατά τα μεσάνυχτα έπεσαν οι φωτοβολίδες. Και τις πρώτες πρωινές ώρες της 29^ης Αυγούστου βρεθήκαμε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Αλβανίας…».

« Εθνική Αντίσταση», τρίμηνη έκδοση της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Ιούλης- Σεπτέμβρης 2009 σ. 57-58.

«Το ύστατον προπύργιον του συμμοριτισμού ο Γράμμος κατέρρευσε»

« ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 29. ( Ιδ. Τηλ.).- Κατά δημοσιογραφικάς πληροφορίας εκ του μετώπου του Γράμμου άπαντα τα κατεχόμενα υπό των συμμοριτών υψώματα περιήλθον εις χείρας των ημετέρων. Από της στιγμής ταύτης ουδεμία αντίστασις υφίσταται εις τον Γράμμον.

Κατά τας νικηφόρους  αυτάς επιχειρήσεις του στρατού μας συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι και περιήλθον εις χείρας των ημετέρων άφθονον πολεμικόν υλικόν. Μεταξύ των συλληφθέντων συγκαταλέγεται και ολόκληρον το Επιτελείον συμμοριακής Μεραρχίας. Ο λαός, ο ηρωικός και μαρτυρικός λαός της περιοχής πανηγυρίζει την απελευθέρωσίν του από τον συμμοριακόν άγος…».

«Καθημερινή» 30.8.1949.

«Να απαγορευθή απολύτως πάσα επανείσδυσις»

Απόσπασμα άκρως απόρρητης διαταγής του αρχιστρατήγου Αλέξανδρου Παπάγου της 29ης Αυγούστου 1949:

«ΣΧΕΔΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Διά την φθινοπωρινήν περίοδον 1949

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ

1.-  Συμμοριτισμός

α) Δύναμις-Φύσις-Συγκεντρώσεις ως το Γενικόν Δελτίον Πληροφοριών.

β) Πιθαναί ενέργειαι-Προθέσεις.

-ι- Στερηθείς και των επί του ΓΡΑΜΜΟΥ βάσεών του, ευθύς ως ανασυγκροτηθή εις ΑΛΒΑΝΙΑΝ, Θα καραδοκή να επανεισέλθη εις την παρά την Αλβανίαν οροθετικήν γραμμήν ίνα δημιουργήση νέας βάσεις επί ταύτης, εξ ων να εξορμά εις το εσωτερικόν της χώρας, ή και θα αποπειραθή να αποστείλη απ’ ευθείας ομάδας μικράς ή μεγάλας εις το εσωτερικόν της χώρας.

-ιι- Τα εις την Κεντρικήν Ελλάδα και τα μετόπισθεν εν γένει υπολλείμματά του ενδεχομένως ενισχυόμενα και εξ Αλβανίας θα συνεχίσουν την προσπάθειάν των όπως ανδρωθούν και παρενοχλούν το εσωτερικόν της χώρας.

-ιιι- Εις την Βουλγαρικήν μεθόριον θα προσπαθήση να διατηρήση τας παραμεθορίους βάσεις του και να παρενοχλή τα μετόπισθεν.

2.- Φίλιαι Δυνάμεις

Ο Στρατός βοηθούμενος υπό της Αεροπορίας και του  Ναυτικού θα συνεχίση αποφασιστικώς το έργον του δια να ματαιώση τας περαιτέρω προθέσεις των συμμοριτών και εμπεδώση πλήρως την τάξιν εις ολόκληρον την χώραν.

ΠΡΟΘΕΣΙΣ

3.- Απαγόρευσις της επανεισδύσεως των ΚΣ εξ Αλβανίας.

Συντριβή των τυχόν αποπειραθησομένων να εισδύσουν ως και των υπολειμμάτων του εσωτερικού της Μακεδονίας και Θράκης.

Εκπαίδευσις των Κ.Σ. του Στρατού.

ΜΕΘΟΔΟΣ

4.- Τρόπος ενεργείας

α) Διάταξις ισχυρών δυνάμεων κατά βάθος εις την προς ΑΛΒΑΝΙΑΝ περιοχήν ( ΗΠΕΙΡΟΝ- ΓΡΑΜΜΟΝ- ΒΙΤΣΙ) κατά τρόπον ώστε να απαγορευθή απολύτως πάσα επανείσδυσις ΚΣ δυνάμεων εξ Αλβανίας.

β) Συνέχισις μετά δραστηριότητος των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων δια την πλήρη εκκαθάρισιν της κεντρικής Ελλάδος.

γ) Ανάληψις σοβαρών επιχειρήσεων εις ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΝ και ΘΡΑΚΗΝ δια την κατάληψιν των επί της Βουλγαρικής μεθορίου  συμμοριακών βάσεων και εξόντωσιν των εις τα μετόπισθεν δρωσών συμμοριακών δυνάμεων.

Δ) Έναρξις διαδοχικής εκπαιδεύσεως των εφεδρικών Μ.Μ. του Στρατού, εις τους κυρίως χώρους εφεδρειών του Στρατού, δια δημιουργίας παρά τούτοις στρατοπέδων εκπαιδεύσεως…».

«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου 1944-1949», σ. 88-89, τ. 16ος, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα 1998.

«Άιντε, γειά χαρά»!

Τον Αύγουστο του 1949 τις παραμονές της υποχώρησης του ΔΣΕ από το Βίτσι το Γενικό Αρχηγείο συγκρότησε επίλεκτο απόσπασμα με διοικητή το Χαρίλαο Φλωράκη , πολιτικό επίτροπο το Νίκο Μπελογιάννη και επιτελάρχη τον πρώην αξιωματικό του τακτικού στρατού Αλέκο Παπαγεωργίου με σκοπό να διεισδύσει ως τα Άγραφα για αντιπερισπασμό, αλλά και για να συγκεντρώσει ξεκομμένα τμήματα και αντάρτες. Η επιχείρηση άρχισε  στις 13 Αυγούστου και ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις 22 Σεπτεμβρίου, με την πέρασμα του αποσπάσματος στην Αλβανία. Ο Κ. Μακρής ένας από τους επιζώντες μαχητές του έστειλε ιδιόχειρο σημείωμα στο Χαρίλαο Φλωράκη, απόσπασμα του οποίου  περιλήφθηκε στο βιβλίο του Χρήστου Θεοχαράτου «Χαρίλαος Φλωράκης», τ. Α΄,σ. 360, Τυποεκδοτική, Αθήνα 2001.

«… Κάποια από αυτές τις μέρες (δεν θυμάμαι ποια απ’ όλες), σαν υπεύθυνος διαβιβάσεων, που περισσότερο ασχολούμασταν με τις υποκλοπές ( (στρατιωτικών μηνυμάτων)- ασυρματιστής ήταν ο Νικηφόρος- πήρα μια υποκλοπή. (Το μήνυμα του εχθρού) έλεγε ότι ο Στρατός κατέλαβε κάποιο ύψωμα, για το οποίο έδινε και τις συντεταγμένες του. Το πήρες, κοίταξες το χάρτη, και, σαν απάντηση, μονολόγησες: «Άιντε, γειά χαρά»! Ήταν η πτώση του Γράμμου…».

« Όχι δεν είναι αλήθεια»

« Με την επίθεση του κυβερνητικού στρατού ενάντια στις θέσεις όπου βρίσκονταν οι δυνάμεις του ΔΣΕ, τον Αύγουστο του 1949, άρχισαν οι μεγάλες μάχες του Γράμμου- Βίτσι. Τις παρακολουθούσαμε από τις ομοβροντίες και τις λάμψεις του πυροβολικού, πού γίνονταν αντιληπτές, ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες στο Πήλιο, από τις βόμβες των αεροπλάνων. Είμαστε σίγουροι πως « ο εχθρός δεν θα περάσει», όπως έλεγε ο ραδιοσταθμός της «Ελεύθερης Ελλάδας».

Για να ενισχύσουμε τις δυνάμεις μας στο Γράμμο εντείναμε και μεις τη δράση μας στο Πήλιο, στα μετόπισθεν του εχθρού (…).

Αλλά ο Γράμμος και το Βίτσι έπεσαν. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ αποσύρθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες. Το ακούσαμε και δεν το πιστεύαμε. Το ανακοίνωσε και η κυβέρνηση με τα ανακοινωθέντα του στρατού, που τα τύπωναν σε χιλιάδες προκηρύξεις και μας τις πετούσαν με τα αεροπλάνα. Λέγαμε: « Όχι δεν μπορεί να είναι αλήθεια.   Θα αποσύρθηκαν οι αντάρτες , για να γυρίσουν πιο ορμητικοί, πιο δυνατοί». Και όλο περιμέναμε να ξανακούσουμε και πάλι να βροντήξει το αντάρτικο κανόνι. Αλλά όσο περνούσε ο καιρός, τόσο το συνειδητοποιούσαμε ότι πρέπει να είναι αλήθεια αυτά που ακούσαμε και διαβάσαμε τις προκηρύξεις . Κι όταν έπεσαν στα χέρια μας οι εφημερίδες του Βόλου «Θεσσαλία», «Ταχυδρόμος» και διαβάσαμε όλες τις λεπτομέρειες των μαχών, τότε αρχίσαμε να πιστεύουμε. Αλλά και πάλι είχαμε αμφιβολίες, γιατί δεν υπήρχε επίσημη ανακοίνωση του Κόμματος και του ΔΣΕ. Αργότερα, με τον ερχομό του Φεραίου θα μάθουμε την πικρή αλήθεια, γιατί αυτός μας μετέφερε προφορικά αυτή την απόφαση του ΚΚΕ και του ΔΣΕ. Και τον Οκτώβρη του 1949 θα διαβάσουμε στις εφημερίδες του Βόλου την απόφαση της 6^ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, την οποία φρόντισαν και δημοσίευσαν όλη. Αλλά απ’ αυτά τα λίγα που ακούσαμε, καταλάβαμε ότι τα πράγματα στο Γράμμο δεν πήγαν καλά, ότι θα έχουμε δυσκολίες από δω και μπρος.

Και αρχίσαμε να σκεφτόμαστε «τι μέλλει γενέσθαι» από τώρα και στο εξής, μια και θα είχαμε μεγαλύτερα κυνηγητά από τον κυβερνητικό στρατό, του χωροφύλακες και του ΜΑΥΔΕΣ, που είχαν πια απαλλαγεί από το μέτωπο της Βόρειας Ελλάδας και ειδικότερα από το μέτωπο του Γράμμου. Μας απασχολούσε και το γεγονός ότι το ηθικό του κόσμου άρχισε να πέφτει. Μας απασχολούσε πιο πολύ το ζήτημα του εφοδιασμού μας. Τα περιθώρια είχαν στενέψει. Τα χωριά με τους ΜΑΥΔΕΣ και τους οπλισμένους χωριάτες, με τα μέτρα ασφαλείας και τις καθημερινές επιφυλακές ήταν δύσκολο να πλησιαστούν, για να εξασφαλίσουμε τρόφιμα, είδη ρουχισμού και υπόδησης και πληροφορίες. Βέβαια διατηρούσαμε πολλές επαφές με δικούς μας ανθρώπους στα διάφορα χωριά, αλλά όσο περνούσε ο καιρός, τόσο δυσκόλευαν τα πράγματα».

Γιώργη Τρικαλινού « 292 ημέρες μετά το Γράμμο- Βίτσι» σ. 19-20, εκδόσεις Οδηγητής, Αθήνα 1987 ( σ.σ. ο νομικός Γιώργης Τρικαλινός, στα κατοπινά χρόνια μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, έδρασε στην περιοχή του Πηλίου και βγήκε στην Αλβανία στις 19 Ιουνίου του 1950, με ένα τμήμα του ΔΣΕ από 17 άνδρες και μία γυναίκα, μετά από μια περιπετειώδη ανάβαση με συνεχείς μάχες και καταδιώξεις).

« Ευτυχείς συγκυρίαι δια τον χριστιανικώτερον λαόν της Οικουμένης»

Απόσπασμα Ημερησίας διαταγής του διοικητή του Στρατηγείου Ηπείρου- Δυτικής Μακεδονίας Κ. Βεντήρη της 30^ης Αυγούστου 1949:

« Το Έθνος, όπως δια το Βίτσι, με ίσην συγκίνησιν ανέμενε τον Γράμμον αλλά με περισσοτέραν αισιοδοξίαν.

Εις τον Γράμμον ο εχθρός- καίτοι ασθενέστερος εις δύναμιν και οπλισμόν- είχε περισσοτέραν εμπιστοσύνην διότι ούτε εις οχυρώσεις υπελείπετο, εβασίζετο δε εις ιλλιγγιωδώς δυσπρόσιτον ορεινόν κορμόν και περισσότερον εξησφαλισμένος από την αλβανικήν επικράτειαν, Εις τας αμυντικάς εγκαταστάσεις συνέρρευσαν όλοι οι αρχηγοί των συμμοριτών και τας τελευταίας ημέρας εις σημαντικός αριθμός εκ των λειψάνων Βίτσι πάντοτε δι’ Αλβανίας.

Η μάχη ήρχισε την 24.VIII με την παρουσίαν του Βασιλέως Παύλου εις Αμούδαν.

Προσπέλασις δυσχερής δια νυκτός.

Την 25.VIII η Ι Μεραρχία συνέτριψε το προπύργιον Τσάρνο διηύρυνε δια Καραούλι 2. Τα ΙΧ τα απρόσιτα Ψωρίαρικα, οι Καταδρομείς το αιχμηρόν Παπούλι μια σειρά ολέθρου μικροτέρων αντιστάσεων επηκολούθησε με παράλληλον συγκράτησιν και φθοράν των ανθισταμένων έναντι των XV XVIII Μεραρχιών.

Απιστεύτως ραγδαία, κεραυνοβόλος, ευτυχής εξέλιξις της δεξιάς πτέρυγος ΙΧ Μεραρχίας επί της οποίας το Στρατηγείον του Α΄ ΣΣ ενωρίτατα εβασίσθη και ενίσχυε δια μεγάλης Μονάδος εις βάρος της αριστεράς του πτέρυγος- τόλμημα ριψοκίνδυνον ευγενούς θάρρους και το οποίον με εκράτησεν εις αγωνίαν επί 15 ώρας: δια να κρημνίση την αντίστασιν και ανοίξη μετά τάχους την αναρρίχησιν και των 4 άλλων Μεραρχιών, εις το τραγικόν όρος , όπου ύψωσαν τα λάβαρα και την σημαίαν του Γένους!

Εξαίσιαι νίκαι, του Βίτσι της Παναγίας, του Γράμμου του Αγίου Αλεξάνδρου.

Τί ευτυχείς συγκυρίαι δια τον χριστιανικώτερον λαόν της Οικουμένης!

Στρατηγοί μου, Διοικηταί, Επιτελείς, Αεροπόροι, Καταδρομείς, Οπλίται, Πυροβοληταί, Θωρακισμένοι, Σκαπανείς, Διαβιβασταί!!

Ακόμη μιαν φοράν σας βροντοφωνώ, ότι αξίζει η Ελλάς να την υπηρετούν στρατιώται ως Σεις: θαυμάζω το τίμιον θάρρος, την ευγένειαν και την άνευ ορίων αυτοθυσίαν σας!

Εις τους ωραίους νεκρούς, που μας απεχαιρέτησαν την δραματικήν εβδομάδα που επέρασεν, οι Γέροι αρματωλοί θα τους κάνουν τόπο να διαβούν, και οι ήχοι των τρούλλων θα σιγοψάλλουν τα ονόματά των…».

«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου 1944-1949», σ. 93-94, τ. 16ος, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα 1998.

Αύριο: Συνάντηση Ζαχαριάδη-Στάλιν. Το «ντοκουμέντο της λίμνης Ρίτσα»-Συνέρχεται στο Μπουρέλι της Αλβανίας η Συνδιάσκεψη των κομματικών οργανώσεων των τμημάτων του ΔΣΕ στο Γράμμο-Βίτσι

*Οι απόψεις του κειμένου δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη τις θέσεις της Iskra