Σάββατο 16 Δεκέμβρη 1944
Από τα ξημερώματα οι Εγγλέζοι και οι κυβερνητικές δυνάμεις επιτίθενται σε όλα τα μέτωπα της Αθήνας και του Πειραιά.Σκληρές μάχες στου Ψυρρή, το Δουργούτι, τη Νέα Σμύρνη και τον Αρδηττό με τη συμμετοχή και αποικιακών στρατευμάτων. Στον Πειραιά το 6ο Σύνταγμα αναφέρει στο Α΄ Σώμα του ΕΛΑΣ Αθήνας πως χάθηκε ο Προφήτης Ηλίας και οι δυνάμεις του εξεκκένωσαν το κέντρο της πόλης. Σε προσωπικές οδηγίες για τις διοικήσεις των Ι, ΙΙ, και ΙΙΙ Ταξιαρχιών η διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής:
«… Ήδη μετά την άφιξιν των ενισχύσεων του εχθρού, ίσως να αντιμετωπίσωμεν φάσιν αγώνα που θα απαιτήση μεγαλυτέραν προσπάθειαν, αλλά και επιμελεστέραν τεχνικήν και προετοιμασίαν δια την διεξαγωγήν του. Ως βάσεις πρέπει να ληφθούν τα εξής: α) Υποχώρησις δεν θα συζητηθή. Ο ΑΓΩΝ ΘΑ ΔΙΕΞΑΧΘΗ ΜΕΧΡΙΣ ΕΣΧΑΤΩΝ όσον μακροχρόνιος και σκληρός και αν είναι. β) Θα διεξαχθή με ελαστικήν άμυναν. Θα αρχίση εις την παρυφήν της πόλεως. Εκεί θα διαρκή και περισσότερον. γ) Η άμυνά μας θα είναι ενεργητική, πρωτότυπος, τολμηρά. Η επιθετική επιστροφή δια την ανακατάληψιν προσωρινώς απολεσθείσης εδαφικής λωρίδος θα είναι εις το κέντρον της σκέψεώς μας. δ) Κανένα τμήμα μας δεν θα αποσύρεται από την θέσιν του αν δεν λάβη διαταγήν από την Διοίκησιν του Τάγματος του. Θα ελίσσεται από σπίτι σε σπίτι, από σταυροδρόμι σε σταυροδρόμι, από οδόφραγμα σε οδόφραγμα και αν ακόμη τα παράπλευρα τμήματα ηναγκάσθησαν να ελιχθούν ενωρίτερα ή εις μεγαλύτερον βάθος. Θα γίνεται με τον γνώριμον δια τον ΕΛΑΣ των Αθηνών αγώνα, αγώνα διαρκείας που εσυνήθισαν από τας επιθέσεις των Γερμανών εναντίον των συνοικιών μας…». ( Σπύρου Κωτσάκη ( Νέστορα) Καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα»,σ.155, Σύγχρονη Εποχή , Αθήνα 1986).
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
«Ο Σκόμπυ φαντάζεται επιχειρήσεις στη Θεσσαλονίκη»
Η είδηση από την πρώτη σελίδα της εφημερίδας « Λαϊκή Φωνή» ( σ.σ.: Όργανο του Γραφείου Περιοχής Μακεδονίας του ΚΚΕ) της Θεσσαλονίκης:
«ΛΟΝΔΙΝΟ, 15.- Κατά τηλεγραφήματα από την Αθήνα ο στρατηγός Σκόμπυ εξέδωσε σήμερα (χτες) το ακόλουθο ανακοινωθέν: «Στις 7 και 25 δυνάμεις ανταρτών εξαπέλυσαν απρόκλητη επίθεση εναντίον ινδικών στρατευμάτων στα βόρεια των Πατρών. Ύστερα από προσωρινή ανάπαυλα συνεχίστηκαν οι αγώνες στην Αθήνα και τον Πειραιά (…) Στη Θεσσαλονίκη συνεχίστηκε η δράση των ανταρτών. Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε.
Στελέχη του ΕΛΑΣ τη μέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης στις 30.10.1944.
ΣΗΜ.- Από την ημέρα της απελευθέρωσής μας μέχρι σήμερα στην πόλη μας επικρατεί μια παραδειγματική τάξη. Δεν ακούστηκε ούτε μια τουφεκιά, δεν χύθηκε ούτε μια σταγόνα αίματος. Κι’ όμως ο Σκόμπυ συνεχίζοντας το έργο της συκοφαντίας και της διαστρέβλωσης αναίσχυντα γράφει στο ανακοινωθέν του , ότι « στη Θεσσαλονίκη συνεχίζεται η δράση των ανταρτών» (!) Δεν προχωράμε παραπάνω».
«Η συγκέντρωση των αγγλικών δυνάμεων έχει συμπληρωθεί και η επίθεσή τους θ’ αρχίσει πιθανότατα μεθαύριο Δευτέρα»
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Θεοτοκά ( « Τετράδια Ημερολογίου ( 1939-1953)», σ.543, εκδόσεις Εστία):
« 16 Δεκεμβρίου.
Ο Λάμπρος Καλλιφρονάς (σ.σ.: Δήμαρχος Αθήνας στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, βουλευτής και υπουργός στις αρχές του 20ου αιώνα) μένει στο ισόγειο, σ’ ένα διαμέρισμα φορτωμένο προγονικές προτομές και εικόνες και αναμνήσεις του ελληνικού 19ου αιώνα. Ενενήντα χρονώ. Αφεντάνθρωπος καλά διατηρημένος, κομψός και ευγενικότατος, περήφανος για το όνομά του που ανήκει στην αθηναϊκή ιστορία ήδη πριν από το Εικοσιένα. Όμως δεν καταλάβαινε καλά τί γίνεται και δεν ακούει τους θορύβους της μάχης. Διαμαρτύρεται λοιπόν για τη φτώχεια του φαγητού που του σερβίρουν. Του εξηγούν ότι έξω γίνεται κομμουνιστική επανάσταση, μα δεν το παραδέχεται. «Αυτά συνέβαιναν και επί Όθωνος, λέει. Ο λαός είναι δυσαρεστημένος επειδή ο Παπανδρέου του πήρε τα χρήματα του (εννοεί την ακύρωση των εσωτερικών δανείων). Φωνάζει ο κόσμος κι εσείς οι γυναίκες τα μεγαλοποιείτε». Χτές έγινε από τη χωροφυλακή έρευνα σ’ όλη την πολυκατοικία για κρυμμένα όπλα. Ο Λάμπρος Καλλιφρονάς το πήρε μεγάλη προσβολή. « Εμένα να το κάμουν αυτό! Εμένα, παλαιό δήμαρχο Αθηναίων!». Βλέπω στο λεξικό πως βγήκε δήμαρχος στα 1895.
Φωτογραφία από την οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου.
Σήμερα, την ώρα της ελεύθερης κυκλοφορίας , 12-2 μ.μ., έπεσαν αρκετοί όλμοι στο κέντρο της πόλης, ένας έπεσε στην οδό Πινδάρου, άλλος στην οδό Κανάρη. Ο τελευταίος έριξε καταγής νεκρούς και λαβωμένους, εξαιτίας της μεγάλης κοσμοσυρροής. Ήμουν λίγο παρακάτω την ώρα εκείνη. Οι ουρές στους φούρνους δε διαλύθηκαν, ούτε η κίνηση ελαττώθηκε. Ο Λουκής ( σ.σ.: Λουκής Ακρίτας) μου λέει πως η συγκέντρωση των αγγλικών δυνάμεων στην Αττική έχει συμπληρωθεί και πως η επίθεσή τους θ’ αρχίσει πιθανότατα μεθαύριο Δευτέρα».
Οι δυσκολίες των ελασιτών από την επαρχία στις μάχες μέσα σε πόλη
Ο Σπύρος Κωτσάκης ( Νέστορας) Καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ περιγράφει μια συζήτηση που είχε στις 16.12.44 με τον στρατιωτικό διοικητή της VΙΙΙ Ταξιαρχίας Πελοποννήσου αντισυνταγματάρχη Σπύρο Τσικλητήρα (σ.σ.: Μόνιμος αξιωματικός, προερχόμενος από τον τακτικό στρατό) για τις ειδικές απόρρητες οδηγίες του Σώματος («Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα»,σ.153, οπ. π.)
Ο αντισυνταγματάρχης Σπύρος Τσικλητήρας.
«Συζητώντας με τη Διοίκηση της VΙΙΙ Ταξιαρχίας, ο στρατιωτικός Διοικητής της αντισυνταγματάρχης Τσικλητήρας- της γνωστής οικογένειας από την Πύλο- ψύχραιμος και θυμόσοφος, σχολιάζει:
«Καλά συναγωνιστές, όλα αυτά και σωστά. Πώς θα τα εφαρμόσουν όμως οι δικοί μας; Ο δικός μου ελασίτης, άμα χάσει την ομάδα του, πάει χάθηκε στο λαβύρινθο των δρόμων της Αθήνας και σπάει και το ηθικό του. Δεν ξέρει τι να κάμει. Ενώ ο Αθηναίος ξέρει πού και πώς θα πάει. Πώς και πού θα βρει τους συναγωνιστές του. Άμα δε μπορεί από δρόμο, ανοίγει τρύπες στα σπίτια και περνάει απ’ το ένα στ’ άλλο. Να σήμερα, που ερχόμαστε , μας σταμάτησαν στη Γέφυρα του Περιστερίου δυο παιδιά, αγόρι και κορίτσι, απλώνοντας τα χέρια τους στη μέση του δρόμου.
-Τι τρέχει παιδιά;
-Σύντροφοι, ( στην Αθήνα δεν είχαμε το «συναγωνιστή») πάρτε μας να μας πετάξετε παραπάνω γιατί αργήσαμε.
-Τι είσαστε εσείς και πού πάτε;
-Είμαστε ελασίτες και ο λόχος μας είναι κοντά στην Ομόνοια.
-Και πώς αφήσατε τις θέσεις σας;
-Αφήσαμε τα όπλα σ’ άλλους που δεν είχαν. Ήρθαμε ν’ αλλάξουμε, να ιδούμε και τη μάνα μας. Να της πάμε και μια κονσέρβα. Ο πατέρας μας είναι στο Βουνό. Και τώρα γυρνάμε στη θέση μας …».
Eπίθεση των Εγγλέζων στο Δουργούτι
Απόσπασμα από την έκδοση της 6ης Αχτίδας της ΚΟΑ « Οι Ανατολικές Συνοικίες της Αθήνας ( το Δεκέμβρη του 1944» (Αθήνα 1945), που επανεκδόθηκε από τη Σύγχρονη Εποχή το 2014:
«… Στις 16/12 οι Σκόμπιδες κάνουν επίθεση στο Δουργούτι με όλα τα μέσα (σ.σ.: Το Δουργούτι ήταν ένας ντενεκεδομαχαλάς στο Νέο Κόσμο όπου είχαν εγκατασταθεί αρμένιοι και έλληνες πρόσφυγες μετά το 1922). Ο ΕΛΑΣ δε διέθετε παρά λιγοστές αραβίδες και χειροβομβίδες. Παρόλα αυτά κρατάει με ηρωισμό τους Εγγλέζους, προξενώντας μεγάλες απώλειες.
Τα Προσφυγικά στο Δουργούτι όπως ήταν ακόμα το 1955. Φωτογραφία του Hans Gerber (Ελβετία) από το φωτογραφικό αρχείο του EPH BIBLIOTHEK ZURICH με τίτλο «Καθημερινότητα»
Σ’ ένα οδόφραγμα μπροστά στις πολυκατοικίες οι ΕΛΑΣίτες Γ.Τ., Κ.Τ., Σ.Μ., και ένας ΕΠΟΝίτης, διαθέτοντας 3 αραβίδες και ένα αυτόματο , πολέμησαν μόνοι τους 3 ολόκληρες ώρες. Οι γυναίκες και τα παιδιά προχωρούσαν μέσα στη βροχή απ’ τις σφαίρες και τους πήγαιναν νερό και τσιγάρα. Σε πολλές περιπτώσεις τους τάιζαν όπως ταϊζουν τα μωρά, γιατί τα χέρια των παλικαριών ήταν απασχολημένα με τις αραβίδες.
Το εργοστάσιο ΕΘΕΛ το υπεράσπιζαν 4 ΕΛΑΣίτες και το κράτησαν ώρες ολόκληρες ενάντια σε εκατονταπλάσιες δυνάμεις. Μισή μέρα χρειάστηκαν οι Σκόμπιδες για να λυγίσουν την αντίσταση αυτής της χούφτας των ηρώων και να καταλάβουν τις πολυκατοικίες και την ΕΘΕΛ. Προσπάθειες, όμως, να διεισδύσουν μέσα στη συνοικία ναυάγησαν οικτρά. Οι ντενεκεδένιες καλύβες του Δουργουτιού γίνηκαν φρούρια απόρθητα και κάθε απόπειρα των Σκόμπιδων πληρωνότανε πανάκριβα. Σε μια από τις μάχες αυτές σκοτώθηκε σαν ήρωας και ο Β΄ Καπετάνιος του ΙΙ Τάγματος, Μήτσος Στριλάκος από το Κατσιπόδι ( σ.σ.: Δάφνη). Την ίδια μέρα έμεινε στα χέρια του ΕΛΑΣ το πτώμα ενός Άγγλου στρατιώτη και θάφτηκε με όλες τις τιμές (σ.σ.: Στο Δουργούτι, το Φάρο της Νέας Σμύρνης, το εργοστάσιο της ΕΘΕΛ και το Κατσιπόδι είχαν κάνει μπλόκο οι Γερμανοί και οι τσολιάδες, λίγους μήνες πριν από τα Δεκεμβριανά, στις 9 Αυγούστου του 1944. Τότε εκτέλεσαν δεκάδες πατριώτες μετά από σκληρές μάχες με τον ΕΛΑΣ).
Ξυλογραφία του Κώστα Πλακωτάρη, «Μπλόκο στο Δουργούτι»
Στον τομέα του Αρδηττού οι μάχες μαίνονται καθημερινά. Ο Λόχος του Παγκρατίου έχει εγκαταστήσει φυλάκια που καθημερινά δέχονται βροχή από όλμους, οβίδες και εκρηκτικές σφαίρες. Οι Παγκρατιώτες, όμως, δε το κουνάνε από τη θέση τους. Η ευστοχία τους έχει προξενήσει αληθινές συμφορές στις τάξεις των αραπάδων και των Εγγλέζων (σ.σ.: Στον Αρδηττό μάχονταν με τον ΕΛΑΣ κυρίως αποικιακά στρατεύματα όπως οι κοντόσωμοι γκούρκας). Τα νοσοκομειακά αυτοκίνητα δεν προφταίνουν να πηγαινοέρχονται. Και, όμως, ούτε ένας πυροβολισμός δε ρίχτηκε από τον ΕΛΑΣ εναντίον τους, τη στιγμή που οι Εγγλέζοι εκτελούν τους τραυματίες μας και πυρπολούν τα νοσοκομειακά αυτοκίνητα.
Οι μέρες περνάνε και τα φυλάκια του Σταδίου έχουν γίνει πια θρυλικά. « όποιος ζυγώνει του φυλάκιο του Κ. πρέπει να κοινωνήσει», έλεγε ο κόσμος…».
Η αντιβασιλεία και η «Αγγλόφιλος Αριστερά»
Από έκθεση του Σπύρου Μαρκεζίνη στον Γεώργιο Β΄ που βρισκόταν στο Λονδίνο («Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος ( 1936-1975)» τ. Β΄, (1944-1951) , σ. 46, εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1994):
« Την επομένην (16 Δεκεμβρίου) Άγγλοι ήσαν ήρεμοι εις έν μόνον αποβλέποντες να συμβιβάσουν Σοφούλην-Παπανδρέου υπέρ μονομελούς αντιβασιλείας και δη Δαμασκηνού.
Την ιδίαν πρωίαν με επεσκέφθη ο Μπάλφουρ ( σ.σ.: Ο γνωστός «ρασοφόρος πράκτορας», βλ. και το αφιέρωμα στα Δεκεμβριανά στις 15.12.44) δια να με ενημερώσει ότι το τηλεγράφημα Σοφούλη δεν διεβιβάσθη, διότι ο Μακμίλλαν εφοβείτο δημιουργίαν συγχύσεως και παρεκλήθη ο Σοφούλης να αποστείλη σαφέστερον, όπερ εδέχθη. Εν συνεχεία ο Μπάλφουρ με ηρώτησε επιμόνως , αν ο Βασιλεύς ήτο ενήμερος όλων των σχετιζομένων με τον Σοφούλην. Ηρνήθην και να επιβεβαιώσω και να αρνηθώ. Τότε ο Μπάλφουρ επανήλθε τονίζων ότι αποβλέπουν εις την πλήρη διαφώτισιν του Βασιλέως «διότι φυσικά άνευ της συγκαταθέσεως του Βασιλέως ουδέν δύναται να γίνη». Μετά ταύτα επανήλθεν εις το θέμα της Αντιβασιλείας, τονίζων ότι κατόπιν του γεγονότος ότι ο Δαμασκηνός επ’ ουδενί λόγω δέχεται να συμμετάσχη εις πολυμελή Αντιβασιλείαν και της παρομοίας άλλωστε αρνήσεως του Πλαστήρα, η Πρεσβεία αντελήφθη ότι δεν είναι δυνατόν να γίνη άλλως παρά να συμφωνήσουν όλοι εις το πρόσωπον του Δαμασκηνού .
Ο Δαμασκηνός με τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, όταν ο βρετανός πρωθυπουργός ήρθε στην Αθήνα τα Χριστούγεννα του ’44.
Επί του θέματος εγένετο διαλογική συζήτησις, του κ. Μπάλφουρ συμφωνούντος με την περί του Δαμασκηνού γνώμην μου, αλλά τονίζοντος ότι η δοθησομένη λύσις έπρεπε κατ’ ανάγκην να εφαίνετο ως παραχώρησις προς τους αριστερούς, διότι άλλως ουδόλως θα προήγετο η υπόθεσις. Το πόσον δε έντονος είναι η επικρατούσα εδώ ιδέα του καλοπιάσματος των «αριστερών» αποδεικνύεται και εκ της προσπαθείας της συγκεντρώσεως όλων των εαμικών αριστερών κομματιδίων επί τω σκοπώ να εμφανισθή εις το Λονδίνον αγγλόφιλος Αριστερά».
« Στο Γουδί βασανίζουν δυό χιλιάδες πολίτες»
Η είδηση από την πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» (16.12.1944):
« Εκτός από το «Ελληνικό» οι Άγγλοι έχουν και δεύτερο στρατόπεδο στο Γουδί. Κρατούν εκεί δυό χιλιάδες άνδρες και γυναίκες.
Τους δέρνουν και τους δίνουν ελάχιστη τροφή. Μια μέρα τους άφησαν νηστικούς.
Στρατοπεδάρχης είναι ο γνωστός δήμιος της «Ειδικής» Μόρφης».
( σ.σ.: Η διεύθυνσις Ειδικής Ασφαλείας του Κράτους ( ΔΕΑΚ) ήταν μια υπηρεσία της Χωροφυλακής οι άνδρες της οποίας οργίασαν στα χρόνια της κατοχής συνεργαζόμενοι με τους Γερμανούς. Η έδρα της βρισκόταν στη συμβολή των οδών Γ΄ Σεπτεμβρίου και Δεριγνύ. Στο παράρτημά της στην οδό Ελπίδος- ένα μικρό δρόμο που ξεκινά από την πλατεία Βικτωρίας- υπέστησαν φοβερά μαρτύρια εκατοντάδες πατριώτες με πιο γνωστή την Ηλέκτρα Αποστόλου. Τα κορυφαία στελέχη της Ειδικής ( Λάμπου, Παρθενίου, Πάτερης , Κουρεμπανάς, Μόρφης κ.α.).δικάστηκαν μετά την κατοχή. Μόνο ο αρχηγός τους υποστράτηγος Λάμπου καταδικάστηκε σε θάνατο αλλά η ποινή δεν εκτελέστηκε.Οι άλλοι καταδικάστηκαν σε ισόβια ή μικρότερες ποινές αλλά έμειναν στη φυλακή μικρό χρονικό διάστημα. Μάλιστα ο υποδιοικητής της συνταγματάρχης Πάτερης έγινε αρχηγός της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής επί κυβερνήσεων Παπάγου και Κ. Καραμανλή την περίοδο 1954-57. Άνδρες της Ειδικής «κρατούνταν» μαζί με άλλους ταγματασφαλίτες στο Γουδί , αλλά μετά την έναρξη των συγκρούσεων η κυβέρνηση Παπανδρέου τους όπλισε και τους χρησιμοποίησε στις επιχειρήσεις κατά του ΕΛΑΣ).
***
Διαβάστε στο επόμενο: Οι Εγγλέζοι επιτίθενται στου Φιλοππάπου- Μάχες σώμα με σώμα στον Αρδηττό – Αγωνιώδης έκκληση του ΕΛΑΣ Αθήνας για πυρομαχικά
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» ΕΔΩ.
Πηγή: imerodromos.gr
