1. Τα πρώτα βήματα
Οι αγώνες της εργατικής τάξης στην Ελλάδα για τη διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και γενικά για μια καλύτερη ζωή ξεκινούν από τη δεκαετία του 1870. Οι δύσκολες και εξοντωτικές συνθήκες εργασίας σε βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες ώθησαν τους εργαζόμενους στη δημιουργία των πρώτων σωματείων.
Από την πρώτη απεργία που ξέσπασε από τους εργάτες ξύλου, των ναυπηγείων της Σύρου, στην Ερμούπολη, το 1879, μέχρι τους σύγχρονους εργατικούς αγώνες, το εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα έχει δώσει πολλές μάχες, έχει δεχτεί ήττες, όμως έχει καταφέρει μεγάλες επιτυχίες και νίκες, αναβιβάζοντας την κοινωνική και πολιτική θέση του κόσμου της εργασίας σε υψηλότερα επίπεδα.
Στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιούνται σημαντικές κινητοποιήσεις σε πολλούς κλάδους και πόλεις της χώρας και δημιουργούνται σωματεία και δευτεροβάθμιες οργανώσεις. Κομβικό σημείο αποτέλεσε ο Νόμος 281/1914, περί σωματείων, ο οποίος κατοχύρωσε τα δικαιώματα των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Ταυτόχρονα, η ιδέα μίας κεντρικής συνδικαλιστικής οργάνωσης κερδίζει συνεχώς έδαφος και το 1918 συγκαλείται το Α΄ Πανελλαδικό Εργατικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ, μεταξύ 21 έως 28 Οκτώβρη, στην Αθήνα. Το Ιδρυτικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, γιατί συνένωσε το συνδικαλισμένο προλεταριάτο κάτω από μια ενιαία οργάνωση.
Τα επόμενα χρόνια η ΓΣΕΕ ζει μια περίοδο κυβερνητικών παρεμβάσεων, καταστολών, αντιπαραθέσεων, εσωτερικών τριβών και διασπάσεων. Μεταξύ 1930-1936 γίνονται πολυάριθμες απεργιακές κινητοποιήσεις με αποκορύφωμα την εργατική εξέγερση τον Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη, η οποία τελικά κατεστάλη βίαια από τις δυνάμεις του κράτους με 9 νεκρούς, μεταξύ αυτών ο 25χρονος οδηγός Τάσος Τούσης. Από τη φωτογραφία στον Ριζοσπάστη, την επόμενη μέρα, όπου δείχνει τη μάνα να θρηνεί πάνω στον νεκρό γιο της, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, συγκλονισμένος, γράφει τον Επιτάφιο. Λίγους μήνες μετά, την 4η Αυγούστου, επιβάλλεται η δικτατορία του Ι. Μεταξά, όπου αναστέλλονται όλες οι πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής, η ΓΣΕΕ, η οποία ελέγχεται από τις διορισμένες κατοχικές κυβερνήσεις, απομονώνεται. Το εργατικό κίνημα καθοδηγείται από το Εργατικό ΕΑΜ. Μετά την Κατοχή, τον Μάρτη του 1946, πραγματοποιείται το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, το οποίο επίσης αποτελεί σταθμό στην ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος επειδή κατάφερε να ενοποιήσει την εργατική τάξη και να γίνει με άψογες δημοκρατικές διαδικασίες, κάτι το οποίο αναγνώρισε και ο τότε υπουργός Εργασίας, Ανδρέας Ζάκκας. Την εγκυρότητά του προσβάλλει, μέσω του Συμβουλίου της Επικρατείας, η δεξιά συνδικαλιστική παράταξη, η οποία με την υποστήριξη του Κράτους εγκαθίστανται στη διοίκηση της ΓΣΕΕ, απομακρύνοντας τους αριστερούς συνδικαλιστές που πλειοψηφούσαν.
2. Τα πέτρινα χρόνια
Το συνδικαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα από την ίδρυσή του, σημαδεύτηκε από την εξέλιξη της πολιτικής κατάστασης του τόπου, η οποία χαρακτηριζόταν από τον μη ομαλό πολιτικό και κοινοβουλευτικό βίο. Το άμεσο αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων ήταν η προσπάθεια για την επιβίωση και διατήρηση της αυτονομίας των συνδικάτων απέναντι στις ποικίλες κρατικές παρεμβάσεις, οι διώξεις και οι φυλακίσεις αγωνιστών και ο εργατοπατερισμός, τα οποία ελάμβαναν χώρα ιδιαίτερα κατά τις περιόδους επιβολής δικτατοριών την εποχή του Μεσοπολέμου και όχι μόνο.
Έτσι, κατά την περίοδο που ακολουθεί, μετά το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, αρχίζει μια εποχή για τα συνδικάτα όπου κυριαρχούν η συνεργασία με κρατικούς, παρακρατικούς και εργοδοτικούς μηχανισμούς, οι μεθοδεύσεις για την αλλοίωση της θέλησης των εργαζομένων και ο εργατοπατερισμός.
Τον Ιανουάριο του 1949 ιδρύεται το Κίνημα Ελεύθερου Συνδικαλισμού (ΚΕΣ), το οποίο αγωνίζεται για τον εκδημοκρατισμό και την αυτονομία του συνδικαλιστικού κινήματος. Το 1955 ιδρύεται το Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα (ΔΣΚ) από συνδικαλιστικά στελέχη που συνδέονται με την Αριστερά. Από το 1960 έως και το 1967, που έγινε η δικτατορία των συνταγματαρχών, σημαντικά γεγονότα λαμβάνουν χώρα για το συνδικαλιστικό κίνημα. Τον Φεβρουάριο του 1962 δημιουργείται η Κίνηση των 115 Συνεργαζόμενων Εργατοϋπαλληλικών Οργανώσεις (ΣΕΟ-115). Η Κίνηση των 115 πίεσε για τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος, προώθησε πολλές διεκδικήσεις, διοργάνωσε και υποστήριξε πολλούς απεργιακούς αγώνες, συνέβαλε στις κινητοποιήσεις των Ιουλιανών του 1965 και διέκοψε τη λειτουργία της με τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967.
3. Η Μεταπολίτευση
Μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1974, οι μεταπολιτευτικοί νόμοι 5 και 6/1975 και το ΝΔ 42/74 αντικαθιστούν τις διοικήσεις των Εργατικών Κέντρων και των Ομοσπονδιών, αλλά διατηρούν τις διοικήσεις των πρωτοβάθμιων οργανώσεων και γι’ αυτό επικρίθηκαν για διαστρέβλωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας, καθώς αναπαρήγαγαν το ίδιο σύστημα της εξάρτησης της βάσης από την κορυφή. Ο Νόμος 330 του 1976 γίνεται αντικείμενο καθολικής αντίδρασης της αντιπολίτευσης, που τον κατηγορεί ως αντεργατικό, επειδή εγκαινιάζει μια πολιτική οργανωτικού ελέγχου των συνδικάτων μέσα από θεσμικές παρεμβάσεις. Έτσι, νομιμοποιείται η ανταπεργία (λοκ άουτ) και οι απεργοσπαστικοί μηχανισμοί, απαγορεύεται η πολιτική απεργία και η απεργία αλληλεγγύης, νομιμοποιείται η οργανωτική διάσπαση των συνδικάτων κλπ.
Οι απεργιακές κινητοποιήσεις στη μεταπολίτευση είναι αγωνιστικές και μεγάλης διάρκειας. Πρωτοστατούν οι βιομηχανικοί εργάτες, οι μεταλλωρύχοι, οι τραπεζικοί, οι εκπαιδευτικοί, οι εργαζόμενοι στην Κοινή Ωφέλεια.
Όμως, στη ΓΣΕΕ, εξακολουθεί να κινεί τα νήματα των εξελίξεων το Κράτος, μέσω του Υπουργείου Εργασίας. Λίγα χρόνια αργότερα, με τον φιλεργατικό νόμο1264 του 1982, που ψηφίζει η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, καθώς επίσης με την καθιέρωση της απλής αναλογικής, ξεκινά μία νέα περίοδος για τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλισμού και την κατοχύρωση των ελευθεριών του. Έτσι το 22ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, το οποίο πραγματοποιήθηκε μεταξύ 9 έως 11 Δεκεμβρίου 1983, στην Αθήνα, αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Είναι το πιο αντιπροσωπευτικό και δημοκρατικό Συνέδριο στην μεταπολεμική περίοδο, ενώ πραγματοποίησε σε σημαντικό βαθμό την οργανωτική ενότητα του συνδικαλιστικού κινήματος. Η θητεία της Διοίκησης αυτής διακόπηκε με δικαστική παρέμβαση ένα χρόνο πριν την λήξη της, λόγω της ρήξης που επήλθε με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, τον φθινόπωρο του 1985, εξαιτίας του δίχρονου σταθεροποιητικού προγράμματος λιτότητας που εξήγγειλε. Τα γεγονότα που ακολουθούν τη ρήξη του 1985 καταδεικνύουν την ανάγκη θωράκισης της αυτόνομης λειτουργίας και δράσης της ΓΣΕΕ, που επιτυγχάνεται στο 25ο Συνέδριο, το 1989.
4. Η εποχή των μνημονίων
Τη δράση του εργατικού κινήματος και των συνδικάτων, σε όλα τα επίπεδα (συνδικαλιστικό, θεσμικό, κλπ.), ανέκοψαν από το 2010 τα Μνημόνια και οι Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, με τις οποίες συρρικνώθηκε το εργατικό εισόδημα, μειώθηκε ή και εξαφανίστηκε η προστασία των εργαζομένων, ενώ δημιουργήθηκαν στρατιές ανέργων και ανασφάλιστων απασχολούμενων.
Παρατηρώντας κάποιος/-α την εξέλιξη του εργατικού ζητήματος στην Ελλάδα αισθάνεται πως αυτά για τα οποία αγωνίζονται οι σύγχρονες δυνάμεις της εργασίας δεν απέχουν πολύ από εκείνα για τα οποία πάλευαν οι παλαιότεροι. Οι μισθοί, μέσω των μνημονίων, έχουν καταβαραθρωθεί, η ανεργία έχει διογκωθεί, υπάρχει νέο μεταναστευτικό ρεύμα, οι ώρες εργασίας έχουν γίνει λάστιχο, η κοινωνική ασφάλιση συνεχώς υποβαθμίζεται, η αδήλωτη εργασία και οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης κυριαρχούν, υπάρχει άγχος και εργασιακό στρες, οι συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας υποτιμώνται και υποβαθμίζονται, αυξάνονται τα εργατικά ατυχήματα, ποινικοποιείται η συνδικαλιστική δράση, κυριαρχεί ο φόβος και η αποστράτευση…
Αλήθεια, πόσο πολύ διαφέρουν όλα αυτά από τις συνθήκες εργασίας που επικρατούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα;
Παρ’ όλα αυτά, η δράση του εργατικού κινήματος συνεχίζεται, ενώ το νέο εργατικό ζήτημα τίθεται με νέους όρους στην ατζέντα των συνδικάτων. Διότι, παρά τις εκάστοτε αντιξοότητες, η εργατική τάξη εμφανίζεται στο προσκήνιο, «σαν αστάθμητος παράγοντας, που ξαφνιάζει όσους ξεχνούν την ιστορία μας», αλλάζοντας τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού.
(*) Ο Δημήτρης Κατσορίδας είναι Επιστημονικός Συνεργάτης του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Το εν λόγω άρθρο αναδημοσιεύεται από την Εφημερίδα των Συντακτών, 25-10-2018.
