Ήταν Οκτώβρης του 1976 όταν καμιά τριανταριά Ροδίτες δικάζονταν ως «πρωταίτιοι» των αντι-Αμερικανικών διαδηλώσεων και επεισοδίων στη Ρόδο. Ήταν τότε η πρώτη φορά, μετά την πτώση της Χούντας και την προδοσία της Κύπρου, που πλοία του 6ου Αμερικάνικου Στόλου προσέγγιζαν σε ελληνικό λιμάνι, προσκεκλημένα μάλιστα της Ελληνικής Κυβέρνησης. Ο λόγος που επελέγη η Ρόδος, πέραν της προτίμησης που της έδειχναν πάντα οι Αμερικανοί ήταν και το ότι κάποιοι από εδώ διαβεβαίωναν πως οι Ροδίτες ασχολούνται «με τα μαγαζιά τους και θα χαρούν που θα δουν τους Αμερικάνους».
Όλα άρχισαν στις 24 Μάη το πρωί, όταν εκατοντάδες κάτοικοι του νησιού συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι για να διαμαρτυρηθούν για την παρουσία του αμερικανικού αεροπλανοφόρου «Αμέρικα» στο νησί. Οι διαδηλωτές κατάφεραν να αποτρέψουν την αποβίβαση των Αμερικανών ναυτών, η Αστυνομία επενέβη, δύο άτομα τραυματίζονται και δεκάδες συλλαμβάνονται. Στις 25 Μάη το πρωί, οι διαδηλωτές είναι ακόμη περισσότεροι, όλη η Ρόδος είναι στο πόδι. Ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας, μεταφέρονται αεροπορικώς από την Αθήνα. Οι συμπλοκές συνεχίζονται για ώρες. Μέχρι το βράδυ ο αριθμός των τραυματικών ανέρχεται σε 81 (58 ιδιώτες και 23 αστυνομικοί), ενώ πραγματοποιούνται 28 συλλήψεις. Οι κάτοικοι της Ρόδου, παρά την πρωτοφανή αστυνομοκρατία για τα δεδομένα του νησιού, επιβάλλουν τη θέλησή τους. Το πρωί της 26ης Μάη τα αμερικανικά πλοία «σηκώνουν άγκυρες».
Τα επεισόδια και οι δίκες που ακολούθησαν είχαν προκαλέσει τότε πανελλήνιο ενδιαφέρον. Ανταποκριτές όλων των μεγάλων εφημερίδων παρακολούθησαν τη δίκη, στην υπεράσπιση παρέστησαν μεγαλοδικηγόροι των Αθηνών και βουλευτές.
Πρώτη φορά μετά την αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και μόλις δύο χρόνια μετά τον «Αττίλα» στην Κύπρο, φτάνουν στη Ρόδο πλοία του 6ου αμερικανικού στόλου. Ήταν η πρώτη φορά μετά την πτώση της Χούντας που θα γινόταν αυτό. Το αντιαμερικανικό αίσθημα ήταν σε έξαρση λόγω Χούντας, αλλά η κυβέρνηση Καραμανλή και οι ΗΠΑ θέλησαν τότε να δοκιμάσουν μέχρι που φτάνει ο αντιαμερικανισμός, και πόση είναι η ανοχή του λαού. Ως… πεδίο μάχης, επιλέχτηκε η Ρόδος η οποία ήταν άλλωστε από τους αγαπημένους σταθμούς των Αμερικανών.
Η είδηση για την άφιξη του στόλου είχε κυκλοφορήσει από μέρες. Ήταν τότε που τα κόμματα της Αριστεράς μπορούσαν ακόμα να συνεννοηθούν και να σχεδιάσουν κοινές δράσεις. Ο «Δημοκρατικός Σύνδεσμος Ροδίων» συστέγαζε τις κομματικές νεολαίες-ΚΝΕ, Ρήγας, Νεολαία ΠΑΣΟΚ, αλλά και κάθε άλλο δημοκράτη. Οι πρώτες κουβέντες και τα πρώτα σχέδια για κινητοποιήσεις έγιναν εκεί και μεταφέρθηκαν στις μαθητικές κοινότητες ενώ πρωτοβουλίες ανέλαβε και το Εργατικό Κέντρο.
Σιγά-σιγά η αντίδραση φούντωνε και εξαπλώθηκε μέσα στο λαό της Ρόδου και στο τέλος ξέφυγε από κάθε σχεδιασμό και «καθοδήγηση» και ξέσπασε αυθόρμητα όπως δεν έχει ξαναγίνει στην πρόσφατη ιστορία της Ρόδου.
Το Δημοτικό Συμβούλιο, μετά από θυελλώδη συνεδρίαση, με ψήφισμά του αποδοκιμάζει την επίσκεψη των δύο πλοίων, του αεροπλανοφόρου «Αμέρικα» και του καταδρομικού «Κάνλες» ως «άκαιρη» και κηρύσσει τα πληρώματα «ανεπιθύμητα», ενώ η Επιτροπή Αγώνα καλεί σε γενική κινητοποίηση αποφασισμένη να αποτρέψει με κάθε μέσο, την αποβίβαση Αμερικανών ναυτών στο νησί.
Δευτέρα 24 Μαΐου 1976
Πλήθος κόσμου με συνθήματα «έξω οι Αμερικανοί» και «ΝΑΤΟ-ΣΙΑ προδοσία», διαδηλώνει στην προκυμαία, αποθαρρύνοντας τους Αμερικανούς να αποβιβαστούν. Τα αμερικάνικα αποβατικά προκαλούν προσπαθώντας να δέσουν μία στην Κολώνα, μία στην προβλήτα μπρος στο Ακταίον, κι ο λαός να τρέχει πάνω κάτω από το ένα μέρος στο άλλο για να τους εμποδίσει. Αγόρια και κορίτσια βρέθηκαν στους δρόμους και ήρθαν αντιμέτωπα με τη βαρβαρότητα της τοπικής χωροφυλακής η οποία όταν είδε ότι χάνει το παιχνίδι κάλεσε από την Αθήνα τα μεγάλα της αδέλφια, τα σημερινά ΜΑΤ, για να μετατρέψουν τη Ρόδο σε κόλαση φωτιάς και δακρυγόνων.
Τρίτη 25 Μαΐου 1976
Κόντευε μεσημέρι και τα δακρυγόνα έκαιγαν τα μάτια και προκαλούσαν βήχα. Οι τουρίστες σκορπίζανε δεξιά, κι αριστερά, φράζανε τη μύτη και το στόμα τους με μαντίλια. Τα δακρυγόνα ήταν τόσο πολλά που είχαν γεμίσει την ατμόσφαιρα και στην άκρη της πόλης, μέσα στα ξενοδοχεία. Τα ειδικά σώματα Ασφαλείας ήταν εδώ και τα παιδιά ήταν στο λιμάνι. Η νεολαία όρθια, απτόητη μπροστά στην κρατική βία, έψελνε τον Εθνικό Ύμνο την ώρα που το μεσημέρι ξέσπασε καταρρακτώδης βροχή. Η βροχή κράτησε πολύ ώρα αν και Μάιος μήνας την ώρα που η πόλη πνιγόταν στα δακρυγόνα. Ο αέρας μετά καθάρισε την ατμόσφαιρα. Οι Αμερικάνοι φυλαγμένοι μέσα στις βάρκες τους, εξακολουθούν να πηγαινοέρχονται από τα καράβια ως τη μέση του λιμανιού. Βλέπουν ότι ο κόσμος είναι πολύ περισσότερος σε σχέση με την προηγούμενη μέρα και παρά τη βροχή.
Έχουνε χτυπήσει πολλά παιδιά, κάμποσους τουρίστες ακόμα και γέρους. Ένας συνταξιούχος γυμνασιάρχης ο Παπαμανώλης, βρίσκεται στο νοσοκομείο με κάταγμα. Έχουνε ρίξει δακρυγόνα μέσα στο Οικονομικό Γυμνάσιο, παιδιά και καθηγητές στριμώχνονται να βγουν από τις στενές πόρτες, πηδούν από τα παράθυρα. Μερικοί καταφεύγουν στο κεντρικό ξενοδοχείο Πλάζα. Οι διαδηλωτές ανάβουν φωτιές όπου μπορούν, για τα δακρυγόνα. Μετά τη βροχή, μεσημέρι πια, η κατάσταση έχει αλλάξει. Οι μαθητές είναι πάντα στο λιμάνι, μα τώρα δεν είναι μόνοι τους. Κατέβηκαν και οι γονείς από τα χωριά για να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους που φοιτούν στα γυμνάσια της πόλης. Ακούστηκε ότι τραυματίστηκαν πολλά παιδιά. Κόσμος πολύς και αγριεμένος, πρώτη φορά τέτοιο πράγμα στο νησί. Κάποιο φαρμακείο ανοίγει και μοιράζει τζάμπα βαζελίνη για τα δακρυγόνα. Τα φορτηγά, με φρέσκα τρόφιμα με προορισμό τα καράβια, γύρισαν πίσω για να παραδώσουν τα φορτία τους στο νοσοκομείο.
[Άνδρες των ΜΑΤ με πλήρη εξάρτηση, αντιμέτωποι με πλήθος διαδηλωτών]
Άνδρες των ΜΑΤ με πλήρη εξάρτηση, αντιμέτωποι με πλήθος διαδηλωτών
Τα ΜΑΤ ορμάνε στον κόσμο, οι καπνοί πνίγουν την πόλη, η διαδήλωση διαλύεται από τη μια μεριά και συγκεντρώνεται παρακάτω. Ο κόσμος ρίχνεται στην Αστυνομία που αμύνεται όπως μπορεί. Η Αστυνομία έχει εγκαταστήσει κάμερες στην ταράτσα της διοίκησης της Χωροφυλακής και στην Ασφάλεια για να επισημάνουν τους ταραχοποιούς. Η Ρένα Κάσδαγλη, σύμφωνα με το κατηγορητήριο της δίκης που ακολούθησε «… αναρριχηθείσα επί κιγκλιδώματος προέτρεπε τα πλήθη…», η Γιακουμίνα από τον Αρχάγγελο, επιτέθηκε σε χωροφύλακα «… και του απέσπασε την αστυνομικήν αυτού ράβδον, θραύσασα την δερματίνην αυτής λαβήν…»…
Στην Ασφάλεια κρατούν τους υποτιθέμενους υποκινητές τους οποίους έπιασαν το πρωί. Γνωστοί Ροδίτες όλοι που βρίσκονται στα κρατητήρια της Καζέρμας και της Ασφάλειας, με το Διοικητή να μην ξέρει πως θα τους μεταφέρει εκατό μέτρα παραπέρα, στο Δικαστήριο, τόσο κακό γινόταν στους δρόμους και τον κυρ Γιάννη Παστρικό και τον Πάνο Μιχαηλίδη να κρατούν το ηθικό των υπολοίπων κρατουμένων ψηλά και να διηγούνται με χαμόγελο τις δικές τους εμπειρίες που ήταν δύσκολες και μακρόχρονες. Ο Διοικητής τους λέει πως δε θα τους δώσει συνοδεία, για να μην εκτεθούν κοινωνικά, αν του δώσουν το λόγο της τιμής τους πώς θα πάνε γραμμή στο δικαστήριο, μόνοι τους.
Οι κρατούμενοι έχουν άλλη ιδέα. Λένε ότι δεν κατηγορούνται για αδίκημα ατιμωτικό και απαιτούν την αστυνομική συνοδεία. Ο Διοικητής μένει αποσβολωμένος. Εκείνη την ώρα γίνεται καινούργια επίθεση της Αστυνομίας, ο κόσμος τους γυρίζει πίσω και τους ρίχνεται με τα σωστά του. Αληθινή μάχη. Δε γίνεται να μεταχθούν κρατούμενοι, πάνω στην κοσμοχαλασιά. Τα τζάμια του κτηρίου που στεγάζει τη Διοίκηση Χωροφυλακής σπάζουν ως τον τελευταίο όροφο. Οι διαδηλωτές πετυχαίνουν το αυτοκίνητο του δεσπότη ο οποίος δέχτηκε την παραμονή το ναύαρχο Λίντερ. Το αναποδογυρίζουν και το κοπανάνε με μανία. Βάζουν κι άλλες φωτιές. Μια επιτροπή ανεβαίνει στο Νομάρχη να υποβάλει τα αιτήματά της:
Να μην αποβιβαστούν οι Αμερικάνοι.
Να σταματήσουν τα δακρυγόνα.
Ν΄ αφεθούν ελεύθεροι οι κρατούμενοι.
Όλος ο κόσμος έχει κατέβει στο λιμάνι, αριστεροί και δεξιοί. Έχουνε συλληφθεί και στελέχη της νεολαίας του Καραμανλή, μόνο που τους φυλάνε σε χωριστό κρατητήριο.
Στις 15:30 φτάνει ο υπουργός Προεδρίας Γεώργιος Ράλλης, με ειδικό αεροπλάνο και ξεκινάει σύσκεψη στη Νομαρχία. Ξεκαθαρίζει αμέσως ότι «αυτή είναι η σημερινή εξωτερική πολιτική και δεν θα ανεχτεί άλλη αντίδραση». Ο υπουργός είχε κάθε λόγο να είναι εκνευρισμένος. Είχε βασιστεί στις διαβεβαιώσεις των τοπικών αρχών πως οι Ροδίτες κοιτάζουν τα μαγαζιά τους μονάχα και θα έβλεπαν με χαρά τους Αμερικάνους.
Και τώρα έδωσε διαταγές που δεν μπόρεσαν να εκτελεστούν, βρίσκεται στενεμένος να υποχωρήσει, τον αποδοκιμάζουν κι από πάνω. Οι βουλευτές βγαίνουν στο μπαλκόνι, λένε στον κόσμο πως ικανοποιήθηκαν τα αιτήματά του, και συνιστούν να διαλυθεί. Αποθεώνονται. Όμως η εντολή του υπουργού δεν εκτελείται. Οι Αστυνομικοί δεν ξέρουν άλλο αφεντικό από τον αντισυνταγματάρχη τους. Αγνοούν τις διαταγές που τους μεταδίδουν τρίτοι και τα δακρυγόνα πέφτουνε βροχή.
Από τις 19:00 η ώρα κι ύστερα καταλαγιάζει η μεγάλη ταραχή. Οι κρατούμενοι απολύθηκαν, τα δακρυγόνα σώθηκαν, οι Αστυνομικοί μαντρώθηκαν. Ο κόσμος σκορπίζει αργά. Το βράδυ το δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση, για τα επεισόδια στη Ρόδο μήτε κουβέντα.
Τετάρτη 26 Μαΐου 1976
Το πρωί, τα δύο αμερικανικά πλοία, παρά τις πιέσεις της κυβέρνησης να καμφθεί η αντίσταση των διαδηλωτών σηκώνουν άγκυρες για άλλα λιμάνια, χωρίς να έχουν πατήσει καθόλου το πόδι τους στο νησί. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, δήλωσε για τα επεισόδια: «Σιωπώ γιατί πνίγομαι από αηδία…».
Ως υποκινητές θεωρήθηκαν και συνελήφθησαν, ξημερώματα, στα σπίτια τους οι: Ρένα Κάσδαγλη, Βαγγέλης Παυλίδης σκιτσογράφος, Σπύρος Παγκάς επιχειρηματίας (μετέπειτα δημοσιογράφος), Μανώλης Βρατσάλης τυπογράφος, Χρήστος Παπαθεοδώρου οικοδόμος, και Γιάννης Παστρικός έμπορος και δημοτικός σύμβουλος.
Την ίδια μέρα, Τετάρτη 26 Μαΐου, συνελήφθησαν και οι: Γεώργιος Καραγιάννης πρόεδρος οικοδόμων, Θεόφιλος Πιζάνιας δημοσιογράφος, Θεόδωρος Παστρικός καταστηματάρχης, Κοσμάς Παυλίδης σπουδαστής, Παναγιώτης Παπαγιάννης υδραυλικός, Μιχαήλ Συμίου τεχνίτης κεραμικών, Σωτήρης Μαγκαφάς επιπλοποιός, Νικόλαος Στεργενάκης ζαχαροπλάστης και Αντώνης Καρπαθάκης μαθητής, με διαφορετικές κατηγορίες ο καθένας.
Μετά την προανάκριση στο Α΄ Αστυνομικό Τμήμα, μαζί με άλλους συγκατηγορούμενούς τους: Εμμανουήλ Χρήστου, Ιωάννη Τσαβαρή, Γεώργιο Βογιατζή, Παναγιώτη Παπαγεωργίου, Αντώνη Περράκη, Μιχαήλ Μπαργιανάκη, Κλεάνθη Κουτούζο, Μαρία Μακρή και την προανάκριση στο Τμήμα Ασφαλείας, των Ιωάννη Μιχαηλίδη, Έλλης Παρασκευά, Αριστείδη Παπαθεοδώρου, Χαρίκλειας Κάντζια, Εμμανουήλ Μανουσάκη, Εμμανουήλ Διακοπαρασκευά, Εμμανουήλ Τρούμπα και Σταύρου Μαγκαφά, παραπέμφθηκαν σε δίκη, για τις 20 Οκτωβρίου με τις κατηγορίες για διέγερση, ηθική αυτουργία και αντίσταση, εξύβριση με ιδιάζουσα θρασύτητα, κατά της αρχής οι: Ειρήνη Κάσδαγλη, Έλλη Παρασκευά, Χαρίκλεια Κάντζια, Μανώλης Βρατσάλης, Γιάννης Μιχαηλίδης, Εμμανουήλ Μανουσάκης, Παναγιώτης Μιχαηλίδης, Αριστείδης Παπαθεοδώρου, Θεόδωρος Παστρικός, Θεόφιλος Πιζάνιας, Εμμανουήλ Τρούμπας, Γεώργιος Καραγιάννης, Αντώνιος Καρπαθάκης, Σταύρος Μαγκαφάς, Κοσμάς Παυλίδης, Παναγιώτης Παπαγιάννης, Εμμανουήλ Διακοπαρασκευάς, Νικόλαος Στεργιανάκης, Μιχάλης Συμιού.
Επίσης με κατηγορίες για θρασύτητα κατά της αρχής, εξύβριση, απείθεια, αντίσταση, απόπειρα σωματικών κακώσεων και άλλες κατηγορίες, παραπέμφθηκαν και άλλοι 16 πολίτες οι:
Μαρία Μακρή, Γεώργιος Βογιατζής, Κλεάνθης Κουτούζος, Ιωάννης Τσαβαρής, Αντώνιος Περράκης, Παναγιώτης Παπαστεργίου, Αλή Μπεμπέ, Μιχαήλ Μπαργιανάκης, Αντώνιος Καρπαθάκης, Σπύρος Παγκάς, Εμμανουήλ Χρήστος, Γεώργιος Σάρλης, Δημήτριος Βάλλας, Χρυσόστομος Μπιτσινιώτης, Ιωάννης Σεβδαλάκης και Ιωάννης Γρηγοράς.
Συνήγοροι υπεράσπισης ανέλαβαν από την Αθήνα οι διακεκριμένοι νομικοί : Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης, Γεώργιος Β. Μαγκάκης, Απόστολος Κακλαμάνης, Φοίβος Κούτσικας, Τ. Παπανικολάου, Δ. Σοφιανόπουλος, Στ. Αλεξανδρής, Γ. Τσαλαχούρης και Δ. Ξυριτάκης από την Κρήτη καθώς επίσης οι Ρόδιοι: Εμμανουήλ Παπαϊωάννου, Εμμανουήλ Πάππου, Σάββας Παπαγεωργίου, Στέφανος Ντάλιας, Κυριάκος Τσέλιος, Ν. Παπανικήτας, Νίκος Φαρμακίδης, Δημήτρης Φουρτούνης, Εμμανουήλ Κουτσούκος, Αιγέας Μπαφίτης και άλλοι.
Μάρτυρες υπεράσπισης κατέθεσαν οι βουλευτές, Δημήτρης Τσάτσος, Σάββας Καραγιάννης και Κώστας Κάππος, οι στρατηγοί ε,α Ιορδανίδης και Κουμανάκος, οι δήμαρχοι Ρόδου Σταύρος Αυγουστάκης και Ηρακλείου Μανόλης Καρέλλης και άλλοι. Η δίκη έγινε τον Οκτώβρη του 1976. Στις 30 Μαρτίου 1977 έγινε η δίκη στο Τριμελές Εφετείο Ρόδου.
• Οι ιστορικές πληροφορίες αντλήθηκαν από τα βιβλία «Η Ρόδος του εικοστού αιώνα» των Νίκου Νικολάου και Αντώνη Αγγελή, «Το Έλος» του Νίκου Κάσδαγλη, καθώς και από δημοσιεύσεις του σκιτσογράφου Βαγγέλη Παυλίδη και δημοσιεύματα της εποχής.
