Η Τρίπολη υπήρξε το στρατιωτικό κέντρο της Πελοποννήσου στη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφύλιου. Έντεκα χώροι της πόλης χρησιμοποιήθηκαν στη διάρκεια της Κατοχής ως φυλακές και κρατητήρια και έξι στον Εμφύλιο πόλεμο (άρθρο του Παν. Βέμμου στα «Αρκαδικά Νέα» Μάιος 2016 με τίτλο «οι φυλακές της Τρίπολης στην Κατοχή και τον Εμφύλιο»). Ο Φασισμός αντέδρασε βίαια για να καταβάλει το πρωτόγνωρο αντιστασιακό κίνημα για λευτεριά, ανεξαρτησία, δημοκρατία και ειρήνη. Σε περισσότερους από τετρακόσιους ανέρχονται οι εκτελεσμένοι στα όρια της πόλης στη διάρκεια της Κατοχής και πάνω από πεντακόσιοι μεταφέρθηκαν από τις φυλακές της Τρίπολης στην ευρύτερη περιοχή και εκτελέσθηκαν. Στη διάρκεια του Εμφυλίου 257 είναι μόνο οι καταγεγραμμένοι εκτελεσμένοι με αποφάσεις του Στρατοδικείου Τρίπολης και άγνωστος παραμένει ο ακριβής αριθμός των δολοφονημένων από τις παραστρατιωτικές – παρακρατικές οργανώσεις. Οι φυλακισμένοι και στις δύο περιπτώσεις πολλές χιλιάδες. Συγκεκριμένα στα αρχεία της φυλακής της Τρίπολης είναι καταγεγραμμένοι 271 υπόδικοι ως συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής το φθινόπωρο του 1944, 2500 ως υπόδικοι και 2761 ως καταδικασθένετες μόνο στη περίοδο του Εμφυλίου (ΓΑΚ).
Αυτή η ιστορική μνήμη κινδύνευσε να χαθεί, αλλά κόντρα στη λογική της λήθης λειτούργησαν κάποιοι επώνυμοι και ανώνυμοι αγωνιστές της αντίστασης που έγραψαν και μίλησαν γι’ αυτή την περίοδο. Μια άλλη σημαντική πράξη διάσωσης αυτής της μνήμης, αποτελεί η πρωτοβουλία δικαστών του Πρωτοδικείου Τρίπολης που διέσωσαν τις έξι αίθουσες των φυλακών στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου μέχρι το 1981. Τότε ο αείμνηστος Γ. Τζανετής Πρόεδρος Πρωτοδικών έκρινε ότι είχε φθάσει το πλήρωμα του χρόνου για να κάνει γνωστή την ύπαρξη τους, γι’ αυτό κάλεσε τον γράφοντα, υποψήφιο του ΚΚΕ στις εκλογές του 1981, και του ανακοίνωσε ότι υπάρχουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία που πρέπει να διασωθούν. Το θέμα τέθηκε στην καθοδήγηση του ΚΚΕ και αποφασίσθηκε να επιληφθούν της υπόθεσης οι αντιστασιακές οργανώσεις. Πράγματι αντιπροσωπεία επισκέφθηκε τον συμπατριώτη Ευάγγελο Γιαννόπουλο υπουργό τότε της Κυβέρνησης και του έθεσαν το ζήτημα, ο οποίος υποσχέθηκε τη δημιουργία Μουσείου της Αντίστασης στα υπόγεια και τη συντήρηση των αιθουσών.
Ήδη από τη δεκαετία του ’90 άρχισαν να επισκέπτονται το χώρο με πρωτοβουλία εκ/ κων σχολεία, αλλά και πολίτες και με δημοσιεύματα έγιναν τα υπόγεια ευρύτερα γνωστά. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε το Υπουργείο Δικαιοσύνης να επιτρέψει ένας θάλαμος να γίνουν τουαλέτες και δύο ακόμα να βαφτούν, αυτές που είχαν χρησιμοποιηθεί ως φυλακές μόνο στον Εμφύλιο. Οι άλλες τρεις αίθουσες που είχαν χρησιμοποιηθεί ως φυλακές τόσο στην Κατοχή (δύο ανδρών και ένας γυναικών) όσο και στον Εμφύλιο παρέμειναν άθικτες. Τα παραπάνω μαρτυρούν ο Τάσος Μουκάκης και Ηλίας Ρέβελας που υπήρξαν κρατούμενοι στη διάρκεια της Κατοχής στα υπόγεια. Ένα άλλο στοιχεί που επιβεβαιώνει την ύπαρξη θαλάμου γυναικών είναι ότι στους εκτελεσμένους την Πρωτομαγιά του ’44 στον Αγιο-Θανάση συγκαταλέγονται και τέσσερες γυναίκες. Είναι δε ιστορικά βεβαιωμένο ότι και οι 40 ήσαν κρατούμενοι των Ταγματασφαλιτών στα υπόγεια, όπου στο ίδιο κτήριο ήταν και το αρχηγείο τους. Την ίδια άποψη έχει σήμερα και η οικογένεια της Καίτης Μιχαλοπούλου, Τριπολιτσιώτισσας, μιάς εκ των εκτελεσμένων γυναικών.
Όλα αυτά τα χρόνια φορείς και πολίτες επεσήμαναν την ανάγκη διάσωσης και ανάδειξης του χώρου αυτού ως ιδιαίτερα σημαντικού μνημείου της σύγχρονης ιστορίας μας. Αναφέρω ενδεικτικά και μόνο τα κόμματα ΚΚΕ, Συνασπισμό της Αριστεράς, το Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών, την ΕΛΜΕ Αρκαδίας, την Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Πελ/σου, το Δικηγορικό Σύλλογο Τρίπολης, το Αρκάδων Κοινόν, πρόσφατα δε τα ΑΣΚΙ κ.α. Από τους πολίτες αναφέρω τα ιστορικά στελέχη της Αντίστασης Μ. Γλέζο, Ε. Μαχαίρα, Α. Πετρονώτη κ.α.
Πρόσφατα παραχωρήθηκαν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στο Δήμο Τρίπολης δύο θάλαμοι με σκοπό να συντηρηθούν και να γίνουν επισκέψιμοι, πράγμα το οποίο αποτελεί αναμφισβήτητα ένα θετικό βήμα δεν εκπληρώνει, όμως, το αίτημα συνολικά να γίνουν τα υπόγεια Μουσείο της Αντίστασης που θα σώζει όλα τα στοιχεία και θα επιτρέπει να γίνονται εκδηλώσεις μνήμης. Αποτελεί απορίας άξιον γιατί εξαιρέθηκε ο θάλαμος των γυναικών, που σώζονται και στοιχεία της περιόδου του Εμφυλίου και οι άλλοι δύο θάλαμοι όταν μάλιστα υπάρχει η γνωμοδότηση της Εφορείας Νεώτερων Μνημείων (Τμήμα Πάτρας) ότι μπορεί να αφαιρεθεί το επίχρισμα και να εμφανισθούν ξανά τα στοιχεία που υπάρχουν.
Το 1982 αναγνωρίσθηκε από την Πολιτεία η Εθνική Αντίσταση, το δε 1989 έγινε αποδεκτή ως Εμφύλιος η χρονική περίοδος 1944-49. Παρά το γεγονός αυτό τα υπόγεια αγνοήθηκαν ως μνημείο αυτών των περιόδων, είναι καιρός πια να μη μείνουμε στα λόγια…
Τρίπολη Μάιος 2018
- Αίθουσα στα υπογεια του Δικαστικου Μεγάρου
- Ζωγραφιά στον τοίχο από τον Τ. Αλεβίζο
- Μήνυμα κρατούμενου στους τοίχους του υπογείου
- Η προκηρυξη που ριφτηκε από αεροπλανα την 1η Μαϊου 1944 για την εκτέλεση των 200ων κοθμοθνιστών στην καισαριανή και των 40 στο Αγ. Θανάση στην Τρίπολη. (αρχείο Τάσου Μουκάκη)
- Εικονιζονται από δεξιά προς αριστερά: Μανώλης Γλέζος, Ευάγγελος Μαχαίρας και Ανδρέας Κωτσιόπουλος στα υπογεια του Δικαστικου Μεγάρου.
(φωτογραφία Αργύρη Πετρονώτη)
