Η διεθνής διάσκεψη του Μονάχου για την ασφάλεια, το περασμένο Σαββατοκύριακο, είχε ως κεντρικό θέμα ένα σλόγκαν που προκαλούσε πονοκέφαλο στους μεταφραστές: Westlessness, ένας ομιχλώδης νεολογισμός, που παραπέμπει στην αποδυνάμωση της Δύσης στη διεθνή σκηνή. Κατά κάποιο τρόπο, η σημειολογική αμηχανία των οργανωτών αντανακλούσε πιστά το πραγματικό, ιστορικών διαστάσεων πρόβλημα: τα βαθύτατα ρήγματα και τα υπαρξιακά διλήμματα της ευρωατλαντικής κοινότητας στην εποχή του Τραμπ, του Brexit και της ανόδου της Κίνας στο διεθνές στερέωμα.
Όπως έγραψε ο απεσταλμένος των New York Times Στίβεν Ερλάνγκερ, το κεντρικό ερώτημα που ταλάνιζε τους ανώτατους κρατικούς αξιωματούχους και διπλωμάτες στους διαδρόμους του συνεδριακού κέντρου ήταν τι θα συμβεί αν ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει μια δεύτερη τετραετία στις εκλογές του Νοεμβρίου. Στη μεγάλη τους πλειονότητα, οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες και αναλυτές που βρέθηκαν στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας εκτιμούσαν πως ο Τραμπ θα κερδίσει, εύκολα ή δύσκολα, τη μάχη. Αν η νίκη-έκπληξη του 2016 αποδόθηκε από πολλούς στην τύχη, μια δεύτερη επικράτησή του θα μεταφραστεί αναπόφευκτα ως στρατηγική επιλογή της Αμερικής, η οποία θα θέσει σε δεινή δοκιμασία τον ευρωατλαντικό δεσμό, ίσως και την ίδια την ύπαρξη του ΝΑΤΟ.
Από το βήμα της συνόδου, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο κάλεσε τους Ευρωπαίους να αποδεχθούν την «πραγματικότητα» της αμερικανικής ηγεσίας απέναντι στον νέο, κοινό εχθρό, την ανερχόμενη Κίνα. Εισέπραξε μια εκκωφαντική σιωπή. Ακόμη και ο πιο στενός σύμμαχος της Αμερικής στη Γηραιά Ήπειρο, η Βρετανία του Μπόρις Τζόνσον, απέκρουσε τις πιέσεις της Ουάσιγκτον για αποκλεισμό του κινεζικού μεγαθηρίου Huawei από τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας πέμπτης γενεάς (5G). Ο Γερμανός πρόεδρος Φρανκ- Βάλτερ Σταϊνμάγερ καυτηρίασε τον μονομερή ηγεμονισμό που συμπυκνώνεται στο σύνθημα του Τραμπ «Make America Great Again» και οδηγεί την ανθρωπότητα σε ένα νέο σκηνικό αντιπαράθεσης μεγάλων δυνάμεων, με «περισσότερη καχυποψία, περισσότερους εξοπλισμούς, λιγότερη ασφάλεια».
Την παράσταση αναμφίβολα έκλεψε ο Εμανουέλ Μακρόν, ίσως ο μόνος ηγέτης μεγάλης διεθνούς δύναμης που από την πρώτη στιγμή διέγνωσε ότι η νίκη του Τραμπ δεν ήταν μια προσωρινή παρέκκλιση της Αμερικής, αλλά ένα φαινόμενο με βαθύτερες ρίζες και στρατηγική σημασία. «Δεν μπορούμε να πηγαίνουμε πάντα πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όχι, οφείλουμε να υιοθετήσουμε μια ευρωπαϊκή οπτική των πραγμάτων», τόνισε ο Γάλλος πρόεδρος, για να προσθέσει: «Η μεσογειακή πολιτική είναι μια ευρωπαϊκή και όχι ευρωατλαντική υπόθεση. Το ίδιο ισχύει για τη Ρωσία, όπου χρειαζόμαστε μια ευρωπαϊκή και όχι απλά μια διατλαντική πολιτική». Σημειωτέον ότι η υπουργός Άμυνας της Γερμανίας, Ανεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπαουερ δήλωσε, από το ίδιο βήμα, ότι είναι «απολύτως σύμφωνη» με την τοποθέτηση του Μακρόν.
Οι γκωλικοί τόνοι του Γάλλου προέδρου, ιδιαίτερα απέναντι στη Ρωσία, δεν εξέπληξαν κανέναν. Ήδη ως υπουργός Οικονομικών, το 2016, είχε ταχθεί υπέρ της άρσης των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, θεωρώντας ότι βλάπτουν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Λίγο μετά την εκλογή του στην προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας, υποδέχθηκε τον Βλαντιμίρ Πούτιν στο ανάκτορο των Βερσαλλιών, στη μεγαλοπρεπή αίθουσα που είχε επισκεφθεί ο Μέγας Πέτρος, το 1717. Προσπάθησε να επαναφέρει τη Ρωσία στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στις συνόδους του G7, επιτυχώς στην πρώτη περίπτωση, αλλά όχι και στη δεύτερη.
Ο κίνδυνος
«Αν η Ευρώπη δεν εκφράσει τη δική της φωνή αναφορικά με τη Ρωσία, κι αν αναζητούμε καταφύγιο στην καρικατούρα που εμείς οι ίδιοι κάποιες φορές φτιάχνουμε για τον εαυτό μας, όταν περιοριζόμαστε στο να είμαστε η ορατή πλευρά της αμερικανικής επιρροής σε αυτό το τμήμα του κόσμου, τότε δεν θα μπορέσουμε να κινηθούμε προς τα εμπρός», είχε τονίσει πρόσφατα σε ομιλία του στη γαλλική κοινότητα της Βαρσοβίας. Σε άλλες περιπτώσεις, υπογράμμισε ότι η τυφλή εχθρότητα απέναντι στη Ρωσία μπορεί να την οδηγήσει σε μια στρατηγική συμμαχία με την ανερχόμενη Κίνα, κάτι που θα βλάψει καίρια τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Ασφαλώς ο Γάλλος πρόεδρος δεν είναι πολιτικά αφελής ώστε να πιστεύει ότι οι αντιθέσεις με τη Ρωσία, για παράδειγμα στο ουκρανικό μέτωπο, μπορούν να γεφυρωθούν από τη μια μέρα στην άλλη. Η Οστ Πολιτίκ που έχει εγκαινιάσει αποτελεί μέρος του ευρύτερου οράματός του γι’ αυτό που αποκαλεί «στρατηγική ανεξαρτησία» της Ε.Ε., ως τρίτου πόλου ισχύος στη διεθνή σκηνή, απέναντι στις ΗΠΑ και την Κίνα.
Αλλά και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πιο έμπειρος, αυτή τη στιγμή, ηγέτης μεγάλης δύναμης, ο οποίος έχει δει πολλούς προέδρους να περνάνε από τον Λευκό Οίκο και το Ελιζέ τις δύο τελευταίες δεκαετίες, μπορεί να κατηγορηθεί για οτιδήποτε άλλο εκτός από πολιτική αφέλεια. Τα λόγια του Μακρόν στο Μόναχο ήταν μουσική στα αυτιά του, αλλά δεν λησμονεί ότι γαλλικά πολεμικά πλοία περιπολούν στη Μαύρη Θάλασσα, γαλλικά στρατεύματα συμμετέχουν στη δύναμη του ΝΑΤΟ στη Βόρεια και Ανατολική Ευρώπη και γαλλικοί πύραυλοι, μαζί με αμερικανικούς και βρετανικούς, βομβάρδισαν τον Άσαντ. Επί του παρόντος, οι σχέσεις με τη Γαλλία αντιπροσωπεύουν για τη Ρωσία ένα χρήσιμο χαρτί για τη μεγάλη διαπραγμάτευση που θα γίνει, αν γίνει, κάποια μέρα με την Αμερική, όποιον κι αν έχει πρόεδρο.
Αποφασιστικός ο ρόλος της Γερμανίας
Το όραμα του Μακρόν για μια περισσότερο ανεξάρτητη Ευρώπη, με τη δική της αμυντική ταυτότητα και εξωτερική πολιτική, βρίσκει ευήκοα ώτα σε αρκετές χώρες της Ενωσης, ενώ η θέση του ενισχύεται ύστερα από την αποχώρηση της ακραιφνώς ατλαντικής Βρετανίας. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι θα συναντήσει ισχυρές αντιστάσεις από μια άλλη ομάδα χωρών, πρώτα απ’ όλα της Ανατολικής Ευρώπης, όπου κάθε βήμα χειραφέτησης από τις ΗΠΑ ερεθίζει ρωσοφοβικά αντανακλαστικά. Υπό αυτές τις συνθήκες, καθοριστικός είναι ο ρόλος της Γερμανίας. Μέχρι σήμερα, η κυβέρνηση της απερχόμενης Ανγκελα Μέρκελ εμφανίζεται διστακτική – ο Γάλλος πρόεδρος περιμένει ακόμη την απάντηση του Βερολίνου στις ρηξικέλευθες προτάσεις που διατύπωσε στη Σορβόννη, τον Σεπτέμβριο του 2017, για την αναμόρφωση της Ευρωζώνης και συνολικά της Ε.Ε. Είναι πιθανό, όμως, μια δεύτερη τετραετία του Τραμπ να δράσει καταλυτικά, υπερνικώντας τη γερμανική αδράνεια και ωθώντας την οικονομική υπερδύναμη της Ευρώπης να διαβεί τον Ρουβίκωνα – ή μάλλον τον Ρήνο.
