Όταν γκρεμίζεις κάτι είθισται να χτίζεις κάτι καλύτερο. Συμβαίνει άραγε αυτό στο ασφαλιστικό σύστημα;
Εδώ και λίγες μέρες μπήκε στη ζωή μας ο ΕΦΚΑ. Ο Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης που θα αντικαταστήσει όλους τους φορείς κύριας ασφάλισης που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους από το 1836 (η αναφορά προέρχεται από το επίσημο τεύχος του προϋπολογισμού του ΕΦΚΑ) μέχρι σήμερα.
Στον προϋπολογισμό αναφέρονται κάποια ιστορικά στοιχεία για τα ταμεία που ιδρύθηκαν από το 1836 έως το 1932 και η ίδρυση των μεγάλων ταμείων όπως ΙΚΑ, ΤΕΒΕ, ΤΑΕ, ΟΓΑ κλπ μετά το 1934. Ως βασικά προβλήματα του ασφαλιστικού συστήματος αναφέρονται κάποια υπαρκτά οργανωτικά προβλήματα, η ικανοποίηση αιτημάτων υπό το βάρος πιέσεων κλαδικών και επαγγελματικών οργανώσεων, η δημιουργία ανισοτήτων μεταξύ κλαδικών και επαγγελματικών ταμείων (οι διατυπώσεις προέρχονται από το κείμενο του προϋπολογισμού) και ακροθιγώς αναφέρονται η απαξίωση των αποθεματικών και η εισφοροδιαφυγή. Ιδιαίτερη αναφορά υπάρχει στη ραγδαία αύξηση του ονομαστικού χρέους της χώρας της περιόδου 2001 – 2007 σε 92 δις και της περιόδου 2008 – 2011 σε 106 δις. Αναφέρεται τέλος πως ενώ η ελληνική οικονομία από το 2008 μπαίνει σε τροχιά ύφεσης οι δαπάνες για συντάξεις, μισθούς και κοινωνικές παροχές αυξήθηκαν κατά 12,2% και κατά 8,4% το 2009.
Με βάση αυτά, πετώντας στα άχρηστα τις επεξεργασμένες θέσεις και εξαγγελίες του ΣΥΡΙΖΑ και αποκρύπτοντας ή υποβαθμίζοντας τη ληστεία των αποθεματικών (δεκαετίες χωρίς τόκο, θαλασσοδάνεια, φούσκα χρηματιστηρίου, δομημένα ομόλογα, PSI) και την ανεξέλεγκτη εισφοροδιαφυγή βγήκε το συμπέρασμα πως «υπό το πρίσμα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, προέκυψε η ανάγκη σύστασης του ΕΦΚΑ στο πλαίσιο της αναζήτησης ισορροπίας στη σχέση της οικονομικής βιωσιμότητας και της επάρκειας της κοινωνικής προστασίας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης».
Εμείς θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα σε τρεις ενότητες:
Η πρώτη αφορά τις συνταξιοδοτικές παροχές, η δεύτερη το νέο οργανωτικό μοντέλο και την ανίχνευση των προβλημάτων που καταγράφονται με τη θέση σε λειτουργία του ΕΦΚΑ και η τρίτη τις δικές μας απόψεις και προτάσεις.
Που πάνε οι συντάξεις και τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα
Ενδεικτικά και όχι περιοριστικά την τελευταία διετία υιοθετήθηκε το σύστημα των τριών πυλώνων, υιοθετήθηκε η συνταξιοδότηση με σαράντα χρόνια ασφάλισης ή σε ηλικία 67 ετών, μειώθηκε η σύνταξη των νέων συνταξιούχων, μειώθηκε η επικουρική σύνταξη παλαιών και νέων, τα ποσοστά αναπλήρωσης κατέβηκαν σε απαράδεκτα χαμηλά επίπεδα, ο συντάξιμος μισθός υπολογίζεται με βάση τις αποδοχές όλου του εργασιακού βίου, τα 15 χρόνια για την κατώτερη σύνταξη γίνονται 20, το Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΑΣ) των χαμηλοσυνταξιούχων καταργείται και οι ασφαλιστικές εισφορές σε όλους τους κλάδους (κύρια – επικουρική σύνταξη και υγεία) αυξήθηκαν. Μέχρι σήμερα οι όποιες μεταρρυθμίσεις επιχειρήθηκε να γίνουν είχαν σημείο αναφοράς το νέο ασφαλισμένο δηλαδή αυτόν που έμπαινε στην αγορά εργασίας και ασφαλιζόταν για πρώτη φορά μετά το νόμο. Αυτή τη φορά σημείο αναφοράς είναι ο συνταξιούχος. Έτσι αυτός που συνταξιοδοτείται μετά το νόμο ακόμη και αν έχει τις ίδιες ή ακόμη και περισσότερες ημέρες ασφάλισης απ’ αυτόν που βγήκε στη σύνταξη πριν το νόμο τιμωρείται παίρνοντας μικρότερη σύνταξη. Αυτό δεν το είχε διανοηθεί κανείς.
Παράλληλα προχώρησε η προς τα κάτω εξίσωση σε ενιαίο κανονισμό παροχών όλων των εντασσόμενων φορέων και των διαφορετικών κατηγοριών και όπου υπάρχει ενδεχομένως κάτι ευνοϊκότερο δεν μεταφέρεται σε όλους (π.χ. η δυνατότητα μειωμένης σύνταξης των μισθωτών στα 62 δεν μεταφέρεται και στους αυτοαπασχολούμενους). Τέλος όλα τα παραπάνω δεν φαίνεται να μπορούν να ανακόψουν τα οικονομικά προβλήματα κι’ έτσι ο πρώτος προϋπολογισμός του ΕΦΚΑ καταγράφει ότι το 2017 θα υπάρξει έλλειμμα ύψους 1 δις. Αυτό που δεν γράφει είναι ότι το έλλειμμα αυτό θα καλυφθεί είτε από τις εισφορές που θα εισπράξει ο ΕΦΚΑ για άλλους (δοκιμασμένη μέθοδος) και δεν θα τις αποδώσει (ΕΟΠΥΥ, ΟΑΕΔ) και θα χειροτερεύσουν ακόμη περισσότερο οι παροχές υγείας του ΕΟΠΥΥ και οι παροχές προς τους ανέργους του ΟΑΕΔ είτε κάποια στιγμή η κυβέρνηση θα αποδεχθεί τη θέση του ΔΝΤ για περαιτέρω μείωση των συντάξεων.
Το οργανωτικό μοντέλο του ενός ταμείου
Η οργανωτική πολυδιάσπαση έχει εντοπιστεί εδώ και πολλά χρόνια. Ουδέποτε όμως είχε τεθεί θέμα κατάργησης όλων των ταμείων κύριας ασφάλισης και ίδρυσης ενός υπερταμείου στο οποίο θα είναι ασφαλισμένοι όλοι μισθωτοί ιδιωτικού τομέα, μισθωτοί δημόσιου τομέα, ελεύθεροι επαγγελματίες, αγρότες, δημοσιογράφοι, ανεξάρτητα απασχολούμενοι και ναυτικοί (οι αναφορές γίνονται γιατί αυτή η δομή λειτουργούσε μέχρι χθες).
Αντίθετα αυτό που περιείχαν οι θέσεις που κατατέθηκαν από το ΣΥΡΙΖΑ στο Λαό ήταν η δημιουργία τριών ταμείων κύριας ασφάλισης μισθωτών, αυτοαπασχολούμενων και αγροτών. Αυτό που τελικά έγινε ήταν η κυβέρνηση να ενδώσει στις απαιτήσεις των δανειστών, που για δικούς τους λόγους επέμεναν στο μοντέλο του ενός ταμείου. Στην πραγματικότητα βέβαια υπήρξε ενοποίηση μόνο σε επίπεδο διοίκησης και από κει και κάτω άλλαξαν οι ταμπέλες. Οι περιφερειακές μονάδες των ταμείων που καταργήθηκαν μετονομάσθηκαν και συνεχίζουν να λειτουργούν με τις αρμοδιότητες που είχαν στο φορέα προέλευσης. Παράλληλα μιλάμε για μεγάλα λειτουργικά προβλήματα, για δεκάδες υπουργικές αποφάσεις και εγκυκλίους που θα έπρεπε να έχουν βγει, για τον επανυπολογισμό 2,5 περίπου εκατομμυρίων παλαιών συντάξεων και σήμερα δεν βγαίνει καμία απόφαση για αίτηση που κατατέθηκε μετά τις 12/5/2016 γιατί εκκρεμούν όλα τα προηγούμενα.
Η πολυδιαφημισμένη δυνατότητα αίτησης σύνταξης από 16/1/17 μέσω ΙΝΤΕΡΝΕΤ τουλάχιστον για το ΙΚΑ και όχι μόνο υπήρχε. Η νέα εφαρμογή αν είναι φιλική προς τους μελλοντικούς συνταξιούχους θα αποσυμφορήσει τις περιφερειακές υπηρεσίες από τους αιτούντες διαφορετικά ή θα τρέχουν στα υποκαταστήματα ή θα τρέχουν σε ειδικούς πληρώνοντας ακόμη και για την κατάθεση της αίτησης. Σε ότι αφορά τις προβλέψεις για σύνταξη σε τρεις μήνες θα πρέπει να πούμε ότι κάτι τέτοιο μας είπαν και κάποιοι άλλοι πριν 15 χρόνια κι’ ακόμη το περιμένουμε. Η πραγματικότητα είναι ότι στην καλύτερη περίπτωση μόνο για να ετοιμαστεί η πλατφόρμα που θα ενοποιήσει τα υπάρχοντα πληροφοριακά συστήματα των εντασσόμενων ταμείων θα φτάσουμε στο τέλος του 2017. Δηλαδή κάποιος που κατέθεσε αίτηση μετά την 12/5/2016 θα πάρει τη σύνταξή του μετά την ολοκλήρωση του νέου πληροφοριακού συστήματος. Από κει και μετά πρέπει να πούμε ότι η ασφαλιστική ιστορία των ασφαλισμένων δεν είναι σε ψηφιακή μορφή αλλά τηρείται σε φακέλους που φυλάσσονται σε χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα χώρου που χρησιμοποιούν τα ταμεία για το αρχείο τους. Αυτό σε συνδυασμό με την έλλειψη προσωπικού είναι οι παράγοντες που καθυστερούν τη διεκπεραίωση των συνταξιοδοτικών αιτήσεων.
Δυο λόγια για το προσωπικό. Μόνο ως αστείο μπορεί να εκληφθεί η Υπουργική πρόβλεψη πως θα περισσέψουν περί τους 1000 εργαζόμενους που θα πάνε σε άλλες υπηρεσίες. Να μην ξεχνάμε τη μείωση του προσωπικού όλων των ταμείων τα χρόνια των μνημονίων και πως αν υπήρχε πλεόνασμα δεν θα υπήρχαν οι πάνω από 100.000 εκκρεμείς συνταξιοδοτικές αποφάσεις και όπως αναφέραμε παραπάνω οι περιφερειακές μονάδες λειτουργούν με άλλες ταμπέλες. Ωστόσο ακόμη κι’ αυτό χρειάστηκε να φτάσουμε στα Χριστούγεννα για να γίνει με αποτέλεσμα το όλο θέμα και οι όποιες ανακατατάξεις να δημιουργήσουν καχυποψία, αβεβαιότητα και ανησυχία σε όλο το προσωπικό, παράγοντες καθοριστικά αρνητικούς σε μεγάλες αναδιαρθρώσεις. Από την άλλη μεριά ούτε στο πρώτο στάδιο λειτουργίας έλειψαν, οι καταδικασμένες κατά τα άλλα πρακτικές των κομματικών παρεμβάσεων, η αναρρίχηση ημετέρων και η περιθωριοποίηση και ο παραγκωνισμός άξιων και δοκιμασμένων υπαλλήλων. Αυτές οι πρακτικές είναι βέβαιο ότι μόνο αρνητικές υπηρεσίες προσφέρουν.
Οι δικές μας απόψεις και προτάσεις
Το να γκρεμίσεις κάτι είναι εύκολο. Το δύσκολο είναι να το αντικαταστήσεις με κάτι καλύτερο πράγμα το οποίο δεν φαίνεται. Το υδροκέφαλο ταμείο που δημιουργείται όπως αναλυτικά περιγράφηκε παραπάνω μάλλον θα δημιουργήσει και νέα παρά θα λύσει υπαρκτά οργανωτικά προβλήματα. Για μας και όχι μόνο για μας αλλά και σύμφωνα με τις όποιες μελέτες έχουν γίνει στο παρελθόν για την οργανωτική ανασυγκρότηση του ασφαλιστικού συστήματος στη χώρα μας θα έπρεπε το υπάρχον μέχρι χθες ασφαλιστικό μοντέλο να αντικατασταθεί με τρία μεγάλα ταμεία ομοειδών κατηγοριών το καθένα δηλαδή μισθωτών, αυτοαπασχολούμενων – ανεξάρτητα απασχολούμενων και αγροτών.
Πιο σοβαρό είναι το ζήτημα των συνταξιοδοτικών παροχών που όπως αναλύθηκε παραπάνω πάνε από το κακό στο χειρότερο. Η ίδια η ζωή έχει δείξει με όλες τις «μεταρρυθμίσεις» που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία 25 χρόνια (νόμος Σιούφα 2084/92, νόμος Ρέπα 3029/2002, νόμος Λοβέρδου 3863/2010) καθώς και οι έντεκα τον αριθμό μειώσεις των συντάξεων των προηγούμενων κυβερνήσεων το ασφαλιστικό όχι μόνο δεν είδε άσπρη μέρα αλλά η κατάσταση χειροτέρευσε και διαρκώς παίρνονται νέα μέτρα. Αυτή θα είναι και η τύχη του συστήματος αύριο με το νόμο Κατρούγκαλου. Οι δανειστές (ΔΝΤ) ήδη άλλωστε μιλάνε για μείωση των συντάξεων και για κατάργηση της προσωπικής διαφοράς των παλαιών συνταξιούχων. Παράλληλα θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι ο νόμος αυτός αντί να στραφεί στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης της εισφοροδιαφυγής κάνει ακριβώς το αντίθετο. Οι ρυθμίσεις για πλήρη σύνταξη με σαράντα χρόνια ασφάλισης από σήμερα φαίνεται ότι είναι άπιαστο όνειρο. Έτσι αφού όλοι θα οδεύουν στα 67 και με δεδομένο ότι ένας χρόνος ασφάλισης θα αποδίδει ελάχιστη προσαύξηση μεγάλα τμήματα όλων των κατηγοριών θα βάζουν στόχο μόλις τα είκοσι χρόνια ώστε να εξασφαλίσουν τη βασική σύνταξη (πρώτος πυλώνας) και ένα μικρό ποσό ανταποδοτικής (δεύτερος πυλώνας) ενώ από το υστέρημά τους θα κατευθυνθούν στην ιδιωτική ασφάλιση (τρίτος πυλώνας) προκειμένου να συμπληρώσουν τις προσδοκίες για καλύτερη σύνταξη.
Εμείς επανειλημμένα έχουμε πει ότι τα οικονομικά προβλήματα του ασφαλιστικού συστήματος δεν αντιμετωπίζονται με τη μείωση των παροχών και με την κάλυψη των ελλειμμάτων από χρήματα που προορίζονται για τον κλάδο ασθένειας (ΕΟΠΥΥ) ή για την ανεργία (ΟΑΕΔ).
Για μας τα προβλήματα, η φτωχοποίηση και η δυστυχία αντιμετωπίζεται με την παραγωγική ανασυγκρότηση, με την αντιμετώπιση της ανεργίας, με την κατάργηση της λιτότητας, την αύξηση των μισθών και συνακόλουθα των ασφαλιστικών εισφορών, με τη σταδιακή επαναφορά των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων, με τη δημιουργία μιας κοινωνικής ασπίδας προστασίας των ανέργων, των επισφαλώς εργαζόμενων, των χαμηλοσυνταξιούχων.
Αυτά όμως δεν μπορούν να γίνουν πράξη όσο κινούμαστε στη λογική των μνημονίων και του δόγματος πως δεν υπάρχει εναλλακτική πρόταση (ΤΙΝΑ).
Αυτές οι πολιτικές για να γίνουν πράξη αντί να μας πουλάνε παραμύθια για μείωση του δημόσιου χρέους το 2060 (!) απαιτείται διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του, αντί να μας λένε ΤΙΝΑ να δουν την εναλλακτική για έξοδο από την ευρωζώνη και εθνικοποίηση των τραπεζών και τέλος σε ότι αφορά το ιδιωτικό χρέος που έχει γίνει βραχνάς για όλους απαιτούνται πολιτικές σεισάχθειας.
