Εισαγωγή
Το ζήτημα της προστασίας της α’ κατοικίας βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής, με αφορμή το νέο πλαίσιο «εκκαθάρισης» των κόκκινων δανείων και την κατάργηση του λεγόμενου «νόμου Κατσέλη». Το ζήτημα εκτός από την κοινωνική, έχει ευρύτερα οικονομική διάσταση, διότι συνδέεται με τη βιωσιμότητα των τραπεζών, την παροχή ρευστότητας στην οικονομία και τη γενικότερη πορεία εξόδου από την κρίση. Θα συνοψίσουμε την ανάλυση μας σε πέντε σημεία.
- Ποια τα αποτελέσματα των πολιτικών στα «κόκκινα δάνεια»
Τα «κόκκινα δάνεια», μαζί με τα «κόκκινα χρέη» στις ΔΟΥ και στα Ασφαλιστικά Ταμεία, συνολικού ύψους 226 δις (87+104+35), αποτελούν μια ….«βραδυφλεγή βόμβα» στα θεμέλια της οικονομίας.! Τα διάφορα μέτρα πολιτικής που πάρθηκαν την τελευταία δεκαετία, με πυρήνα τα 3 Μνημόνια, δεν έλυσαν αλλά αντίθετα επιδείνωσαν το πρόβλημα.! Το συνολικό ύψος των «ιδιωτικών χρεών» αυξάνει, ενώ παράλληλα φτωχοποιείται ο ελληνικό λαός. Αρκεί μόνο να αναφέρουμε ότι στο όριο φτώχειας βρίσκεται σήμερα το 47% του πληθυσμού σε σχέση με το 18% που ήταν το 2010.!
Τα «κόκκινα δάνεια» σε αξία, επιμερίζονται σε «στεγαστικά» 28%, σε «καταναλωτικά» 12% και «επιχειρηματικά» 60% (από τα οποία 20% είναι ΜΜ-Επιχειρήσεων). Από την ψήφιση του νόμου «Κατσέλη» (2010) ως τέλος 2018, έγιναν πολλές νομοθετικές ρυθμίσεις, κατά κανόνα «τραπεζοκεντρικού» χαρακτήρα, χωρίς να πετύχουν άμβλυνση του προβλήματος.
Ανάμεσα στα μέτρα ξεχωρίζει το μέγα «σκάνδαλο» των τριών «ανακεφαλαιοποιήσεων» των τραπεζών, που φόρτωσαν στο δημόσιο χρέος και τελικά στον ελληνικό λαό βάρη ύψους 41 δις, με ταυτόχρονο πέρασμα του ελέγχου των τραπεζών στα χέρια εγχώριων και ξένων τραπεζιτών.! Επίσης πραγματοποιήθηκαν χιλιάδες πλειστηριασμοί ακινήτων χωρίς ουσιαστική προστασία της Α’ κατοικίας, ενώ βρίσκονται ακόμα σε εκκρεμότητα γύρω στις 170.000 αιτήσεις για την ένταξη στο καθεστώς προστασίας. Παρά τις αλλεπάλληλες «ανακεφαλαιοποιήσεις», η βιωσιμημότητα των τραπεζών δεν είναι εξασφαλισμένη (ανάγκη νέας «αιμοδοσίας» κεφαλαίων ύψους 7-8 δις).
Συμπερασματικά, τα μνημονιακά μέτρα και οι διάφορες ρυθμίσεις συμπυκνώνονται στις πολιτικές «Λιτότητας και Επιτροπείας», που εφάρμοσαν όλες οι κυβερνήσεις ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ στην περίοδο 2010-18 και αποτελούν τη βαθύτερη αιτία της διαιώνισης του προβλήματος των «κόκκινων δανείων» και της «παραγωγής» νέων «χρεών».!
Β. Τι προβλέπει το νέο πλαίσιο «προστασίας» της Α’ κατοικίας
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το «νομικό καθεστώς προστασίας» της α’ κατοικίας (με βάση το ν.Κατσέλη και τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις του) μέχρι ύψος 280.000 € αντικειμενικής αξίας, καταργείται και στη θέση του μπαίνει μια «ηλεκτρονική πλατφόρμα», η οποία θα ρυθμίζει αυτόματα με τραπεζικά κριτήρια, την αποδοχή ή την απόρριψη αίτησης, για ένταξη μιας κατοικίας σε καθεστώς προστασίας, από τους πλειστηριασμούς.! Όσοι μείνουν εκτός πλατφόρμας, θα είναι εκτός προστασίας.!
Επίσης στη συγκεκριμένη διαδικασία εντάσσονται μόνο «κόκκινα στεγαστικά δάνεια» και όχι όλα τα (πιθανά) χρέη ενός δανειολήπτη. Μέχρι τέλος Μάρτη ’19, προβλέπεται ειδικό νομοθέτημα για την πτωχευτική διαδικασία φυσικών προσώπων, που θα αφορά το σύνολο των χρεών τους.
Τα κριτήρια αποδοχής ή απόρριψης της αίτησης είναι τα εξής:
α) Οφειλόμενο ύψος δανείου μέχρι 130.000 € και αντικειμενική αξία ακινήτου μέχρι 250.000 €.
β) Ύψος εισοδήματος οφειλέτη 12.500 (άγαμος) και 21.000 (ζευγάρι) συν 500 € για κάθε παιδί, με ανώτατο ύψος τις 36.000 €.
γ) Μείωση δανείου (κούρεμα) μόνο αν το ύψος του δανείου ξεπερνά το 120% της εμπορικής αξίας ακινήτου.
δ) Επιδότηση από το δημόσιο μέχρι 1/3 της μηνιαίας δόσης δανείου για αδύναμους οφειλέτες, απ’ ευθείας στις τράπεζες. Πρόκειται στην ουσία για επιδότηση των τραπεζών συνολικού ύψος με 200 εκατ. το χρόνο (50 εκατ. κάθε τράπεζα), τα οποία θα προέλθουν από την περικοπή του κονδυλίου επιδότησης ενοικίου προσώπων χαμηλού εισοδήματος.!
ε) Eπιμήκυνση εξόφλησης δανείου μέχρι 25 χρόνια, με επιτόκιο euribor+2% (συνολικά 2,5-3%), όχι χαμηλό για στεγαστικό δάνειο.
στ) Ένταξη στη ρύθμιση των επιχειρηματικών δανείων που έχουν υποθήκη α’ κατοικία.
ζ) Η ένταξη δεν σταματά τα διωκτικά μέτρα κατά των δανειοληπτών (αν σταματήσει η καταβολή τριών δόσεων ο δανειολήπτης χάνει την προστασία της κατοικίας του η οποία βγαίνει αυτόματα σε πλειστηριασμό.
η) Η προστασία δεν είναι διαρκής, αλλά ανά χρονικά διαστήματα θα εξετάζεται η εισοδηματική και περιουσιακή κατάσταση του δανειολήπτη.
θ) Για την προσφυγή νοικοκυριών σε δικαστική προστασία, απαιτείται σημαντική δαπάνη, ενώ θα πρέπει να καταβάλλει το 30% της δόσης ως την εκδίκαση της αίτησης.
ι) Τέλος, το νέο «πλαίσιο» προστασίας, κατά απαίτηση των «θεσμών», ισχύει μόνο για ένα χρόνο, με εξαίρεση τους ανέργους και ΑμεΑ που είναι πέντε, γεγονός που αποκαλύπτει τον προεκλογικό στόχο της ρύθμισης, φέροντας στο νου το γνωστό στοίχο…. «άντε να αρρωστήσει ο άγιος-Πέτρος να τη βγάλουμε και φέτος»…!
Συμπέρασμα: Το νέο ρυθμιστικό «πλαίσιο» επιφέρει δραστική μείωση προστασίας, αυστηροποίηση κριτηρίων ένταξης, κατάργηση δικαστικής προστασίας και «τραπεζοκεντρική» λογική ρύθμισης. Το μεγαλύτερο μέρος των οφειλετών κόκκινων δανείων α’ κατοικίας μένουν απροστάτευτοι. Στην ουσία ανοίγει ο δρόμος σε μαζικές εξώσεις και …σε «μαζική παραγωγή» αστέγων.!!
Γ. Οι τράπεζες στον …«αστερισμό» νέας ‘ανακεφαλαιοποίησης’
Οι τράπεζες ακόμα κι αν πάρουν τα ακίνητα των οφειλετών δεν είναι και πάλι βιώσιμες. Μετατρέπονται πρακτικά σε εταιρίες «real estate» και δεν μπορούν να ασκήσουν τη βασική τους λειτουργία, δηλ. την παροχή πιστώσεων που αποτελεί και τη βασική πηγή κερδών. Από την άλλη η πώληση των ακινήτων έχει δύο προβλήματα. Η τιμή τους σε συνθήκες μεγάλης προσφοράς, μειώνει την εμπορική τους αξία, ενώ η πώληση «κόκκινων δανείων» σε χαμηλή τιμή προς διάφορα funds, έχει στο ίδιο αποτέλεσμα. Η συσσώρευση ακινήτων από πλειστηριασμούς, η περιορισμένη χορήγηση νέων δανείων και το μεγάλο απόθεμα «κόκκινων δανείων», οδηγούν σε μειωμένη κερδοφορία και σε μείωση της τιμής των μετοχών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τα «stress test» των τραπεζών τον περασμένο χρόνο (30/4/18), ως τα μέσα Φλεβάρη ’19 (14/2/19), ο τραπεζικός δείκτης μετοχών μειώθηκε κατά -59,3%.!
Τρία «σχέδια» για εξασφάλιση ‘βιωσιμότητας’ των τραπεζών
Με βάση τα παραπάνω, υπάρχουν τρία σχέδια εξασφάλισης «βιωσιμότητας» των τραπεζών, τα οποία έχουν ως κοινό στοιχείο τη μεταφορά «κόκκινων δανείων» σε ξεχωριστό φορέα διαχείρισης (κάτι σαν bad-bank) με την αναγκαία κεφαλαιακή στήριξη.
Α) Το σχέδιο του ΤΧΣ (Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας) προβλέπει «κρατική εγγύηση» για την κάλυψη του ποσοστού ζημιών που θα υποστούν οι τράπεζες, από τη μεταφορά μέρους των κόκκινων δανείων (το σχέδιο έχει κατατεθεί και εξετάζεται από τους «θεσμούς»).
Β) Το σχέδιο Τράπεζας Ελλάδος (ΤτΕ)κινείται στην ίδια λογική, αλλά είναι πιο «ριζοσπαστικό» όσον αφορά τον όγκο των μεταφερόμενων κόκκινων δανείων, ενώ προβλέπει την καταβολή από το δημόσιο των κονδυλίων του «αναβαλλόμενου φόρου» υπέρ των τραπεζών, ως πηγή κεφαλαιακής στήριξης του σχεδίου (προβλέπεται να κατατεθεί αργότερα στην ΕΕ).
Γ) Το σχέδιο Eurobank έχει ανάλογη λογική, αλλά στηρίζεται στις δικές της δυνάμεις, μετά την επιλογή συγχώνευσης της με τη θυγατρική Grivalia.
Τα σχέδια ΤΧΣ & ΤτΕ (δημιουργίας «ειδικού φορέα» διαχείρισης κόκκινων δανείων με κεφαλαιακή στήριξη από το δημόσιο), αποτελεί ουσιαστικά έμμεση μορφή «ανακεφαλαιοποίησης», με ταυτόχρονη διατήρηση του ιδιοκτησιακού ελέγχου των τραπεζών από τους ιδιώτες.
Σε κάθε περίπτωση υπάρχει δέσμευση των τραπεζών προς τους «θεσμούς», για μείωση των κόκκινων δανείων κατά 50 δις ως 2021. Μεγάλα οφέλη προσδοκούν από τη διαδικασία της εκκαθάρισης τα εγχώρια και ξένα funds, με αρπαγή «αντί πινακίου φακής», κατοικιών και λαϊκής περιουσίας. Παράλληλα σχεδιάζεται κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών με την πώληση των μεριδίων του ΤΧΣ στις τράπεζες (δηλ. του δημοσίου) σε εγχώριους και ξένους κεφαλαιούχους.
Τέλος, μια ακόμα εξέλιξη, ιδιαίτερη κρίσιμη για τους εργαζόμενους στις τράπεζες, είναι το εργασιακό καθεστώς ανασφάλειας, για όσους υπαλλήλους αποσπαστούν τους «ειδικούς φορείς» διαχείρισης κόκκινων δανείων, η οποία αποκτά ευρύτερες διαστάσεις, με τη χρήση της «ψηφιακής τεχνολογίας» στο όνομα της ενίσχυσης της κερδοφορίας και ανταγωνιστικότητας, με μείωση προσωπικού και δικτύου καταστημάτων.!!
Δ. Με τις δεδομένες πολιτικές…. ποιές προοπτικές;
Η προώθηση των σχεδίων ΤΧΣ και ΤτΕ, από τη φύση τους θα εντείνουν τη φτωχοποίηση του ελληνικού λαού, την αύξηση του δημόσιου χρέους και δεν προωθούν την ανόρθωση της οικονομίας. Η πιστωτική ασφυξία προς ΜΜ-Επιχειρήσεις και Αγρότες δεν πρόκειται να χαλαρώσει, ενώ η δημιουργία της «Αναπτυξιακής Τράπεζας», θυμίζει το ….«Γιοφύρι της Άρτας». Από την άλλη οι στόχοι του «μεσοπρόθεσμου» (ΜΠΔΣ), για την περίοδο 2019-23 αναπροσαρμόζονται προς τα κάτω (επίπεδο ΑΕΠ, κατανάλωσης, επενδύσεων, απασχόλησης, κά), στενεύοντας το «δημοσιονομικό χώρο» την για εφαρμογή κοινωνικής και αναπτυξιακής πολιτικής. Τέλος η συνέχιση της πολιτικής «Λιτότητας και Επιτροπείας» με τα γνωστά προαπαιτούμενα (υπερπλεονάσματα, υπερφερολόγηση, ιδιωτικοποιήσεις, κά), αυξάνουν τα χρέη λαϊκών νοικοκυριών προς τράπεζες και ΔΥΟ, ενώ η παραγωγική παρακμή δεν δημιουργεί ελπιδοφόρα προοπτική στη νέα γενιά.
Η κυβέρνηση αξιοποιεί τις ρυθμίσεις στα «κόκκινα δάνεια» (ένα πλαίσιο χειρότερο από το υπάρχον), ως επικοινωνιακό προεκλογικό εργαλείο, ενώ επιστρατεύει το γνωστό «δίλημμα», «δεξιά-αντιδεξιά», «προοδευτικές και δεξιές/ακροδεξιές δυνάμεις», για εκβιασμό των ψηφοφόρων και την παραμονή στην εξουσία Από την άλλη τα κόμματα του Μνημονιακού τόξου, ΝΔ, ΚΙΝΑΛ, κά, κάνουν στην ουσία κούφια κριτική, αφού δεν αμφισβητούν τις νεοφιλελεύθερες συνταγές της «Λιτότητας και Επιτροπείας». Ειδικότερα στο θέμα των νέων ρυθμίσεων, παραμένουν στις επιλογές του παρελθόντος και στην λογική της «πάση θυσία» παραμονής στην Ευρωζώνη και στήριξης των συμφερόντων των τραπεζιτών.
Ε. Η εναλλακτική πρόταση της ΛΑΕ: Αναγκαία-Βιώσιμη-Ρεαλιστική
Για τη ΛΑΕ, η αντιμετώπιση των «κόκκινων» δανείων, καθώς και των χρεών προς το δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία, πρέπει να γίνει με λογική «Σεισάχθειας». Βασικά βήματα αυτής της πολιτικής είναι:
Απόλυτη προστασία της Α’ κατοικίας και διαγραφή χρεών σε λαϊκά νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα και μικρή περιουσία, καθώς και ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων (άνεργοι, ΑμεΑ κά) που αδυνατούν να εξοφλήσουν τα χρέη τους.
Ευνοϊκές ρυθμίσεις σε οφειλέτες μεσαίου εισοδήματος και περιουσίας, στη λογική των 120 δόσεων, με διασφάλιση ανεκτού επιπέδου διαβίωσης του οφειλέτη.
Δημόσια ιδιοκτησία και κοινωνικός έλεγχος των Τραπεζών και Κεντρικής Τράπεζας.
Παράλληλα χρειάζεται ευρύτερη δέσμη μέτρων φιλολαϊκής εξόδου από την κρίση :
-Διακοπή πληρωμής του δημόσιου χρέους και στόχο τη βαθιά διαγραφή
-Κατάργηση Λιτότητας και Επιτροπείας, αποδέσμευση από την ευρωζώνη και εφαρμογή προγράμματος ανόρθωσης της οικονομίας και τη δραστική μείωση της ανεργίας
-Φορολογική ανακούφιση λαϊκών στρωμάτων, κατάργηση φορολογικών και άλλων προνομίων της ολιγαρχίας, ενίσχυση αγοραστικής δύναμης μισθών, συντάξεων και λαϊκών εισοδημάτων.
-Διακοπή ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας, επαναφορά στο δημόσιο κερδοφόρων ΔΕΚΟ, επέκταση τους σε στρατηγικούς τομείς, κά.
Εξυπακούεται ότι τα παραπάνω απαιτούν ανάπτυξη ισχυρού κινήματος αντίστασης και ανατροπής, που θα λειτουργεί ως «όχημα» συσπείρωσης ευρύτερων αριστερών, ριζοσπαστικών και πατριωτικών δυνάμεων, για ανάδειξη μια λαϊκής κυβέρνησης η οποία θα κάνει πράξη αυτές και άλλες ριζοσπαστικές επιλογές.!! Το κίνημα κατά των πλειστηριασμών είναι ένα …«μικρό ρυάκι», που η συνένωση με άλλα αντίστοιχα «ρυάκια», μπορεί να γίνει το μεγάλο «ποτάμι» μιας αληθινής κοινωνικής αλλαγής.!
(*) Βασικά σημεία εισήγησης στην Ημερίδα της ΛΑΕ με θέμα: «Το νέο θεσμικό πλαίσιο εκκαθάρισης των κόκκινων δανείων και προστασίας της α’ κατοικίας», που έγινε στις 26/2/19 στην ΕΣΗΕΑ
