Μια ολοκληρωμένη κατανόηση του επεισοδίου στα στενά του Κερτς στην Αζοφική θάλασσα προϋποθέτει, κατ’ αρχήν, μια γεω-στρατηγική ανάλυση της Μαύρης Θάλασσας και, ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση, την κατανόηση των εσωτερικών συνθηκών του καθεστώτος του Ποροσένκο στο Κίεβο.
Η Ουκρανία αποτελούσε πάντοτε χώρα-κλειδί για τη διείσδυση των ΝΑΤΟϊκών συμφερόντων στο πρώην Σοβιετικό χώρο. Η αποστεθεροποίησή της, πρώτα, και ο έλεγχός της, μετέπειτα, αποτέλεσαν του βασικούς άξονες της στρατηγικής των ΗΠΑ, ο αποκλειστικός σκοπός της οποίας ήταν η περιθωριοποίηση, απομόνωση και περικύκλωση της Ρωσίας. Βέβαια, η περικύκλωση της Ρωσίας στο Ευρωπαϊκό θέατρο επιχειρήσεων έχει κι άλλα προαπαιτούμενα: σημαίνει πολιτικο-ιδεολογικό και οικονομικό έλεγχο όλης της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, της Βαλτικής και των Σκανδιναβικών κρατών, των Βαλκανίων, της Τουρκίας και του Καυκάσου. Αλλά αυτά προϋποθέτουν και σταθερά πολιτικά καθεστώτα στον πρώην Σοβιετικό χώρο, που να απολαμβάνουν τη συναίνεση και να έχουν τη νομιμοποίηση των λαών τους. Η ΝΑΤΟϊκή συμμαχία – δηλαδή, κατά βάση, η ΕΕ-Γερμανία και οι ΗΠΑ – έχει δύσκολη αποστολή.
Η εξάπλωση της ΕΕ στην Κεντρική-Ανατολική Ευρώπη και Βαλκάνια συνέπεσε σε συγκυρία οικονομικής κρίσης και η έξωθεν επιβαλλόμενη λιτότητα που πηγάζει απ’ τη Γερμανική διαχείρηση της κρίσης απομακρύνει ολοένα και περισσότερο τους λαούς αυτούς απ’ την επιρροή της ΕΕ. Ο αυταρχισμός που πηγάζει από τις Γερμανο-καθοδηγούμενες πολιτικές λιτότητας είναι άνευ ιστορικού προηγουμένου και η νομιμοποίηση που τυγχάνουν τα καθεστώτα είναι μηδαμινή, εκτός κι αν στη εξουσία είναι ήδη (ή την επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό) νεο-φασιστικά κινήματα. Η Πολωνία είναι ένα παράδειγμα και η Ουγγαρία ένα άλλο. Ακόμα, τα περισσότερα καθεστώτα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κάτι που συμβαίνει ειδικά στην Ουκρανία, σφαδάζουν και παραπαίουν από αστάθεια λόγω της διαφθοράς των νέων πολιτικών και οικονομικών ελίτ σ’ ένα περιβάλλον που κυριαρχείται από ανεργία, ιδιωτικοποιήσεις, κατάρρευση των συνταξιοδοτικών ταμείων και της παιδείας και αυξημένη φορολόγηση των πολιτών. Κι όλα αυτά, βέβαια, θυμίζουν Ελλάδα. Τελικά, αν κάτι κατάφεραν η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ και τη νομισματική ένωση ήταν η σύγκλιση της κοινωνικής οικονομίας της χώρας όχι με το πυρήνα της ΕΕ (Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Δανία), αλλά με τις Ευρωπαϊκές υπο-περιφέρειες.
Αλλά ούτε και η επέκταση του ΝΑΤΟ, απ’ την άλλη μεριά, δηλαδή η επέκταση του νεο-ιμπεριαλιστικού συστήματος ασφαλείας των ΗΠΑ, ήταν και είναι στρωμένη με ροδοπέταλα. Ο βομβαρδισμός του Βελιγραδίου το 1999 που έγινε για να αποκόψει τη Σερβία και τους νότιους Σλάβους από τη Ρωσία τη στιγμή που το ΝΑΤΟ προσπαθούσε να ενσωματώσει τρία καινούργια μέλη (Τσεχία, Ουγγαρία και Πολωνία), δημιούργησε περισσότερα προβλήματα απ’ όσα έλυσε (δες για παράδειγμα την περίπτωση των Σκοπίων, ή το Αλβανικό ζήτημα). Ωστόσο, το στρατηγικό διακύβευμα της Δύσης δεν άλλαξε: το NATO εξακολουθεί την επεκτατική και προκλητική προς της Ρωσία πολιτική και οι νέες χώρες που μένουν να ενσωματωθούν σ’ αυτή τη προοπτική είναι η ΠΓΔΜ, η Μολδαβία, η Ουκρανία και η Γεωργία. Η Ουκρανία αποτελεί το κλειδί για ΝΑΤΟ-ΗΠΑ προκειμένου να σπάσει το μονοπώλιο της κυριαρχίας της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, ειδικά μετά τη προσάρτηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης από τη Ρωσία το Μάρτιο του 2014 σε μια επίδειξη ισχύος η οποία και έμεινε αναπάντητη από τη Δύση. Η Ρωσία τώρα έχει επικυριαρχία και από τις δύο πλευρές των Στενών (δες χάρτη 1).
Χάρτης 1
Η Μαύρη Θάλασσα είναι κατεξοχήν Ρωσική θάλασσα. Η Ρωσία έχει απόλυτη κυριαρχία σε όλες τις οδούς θάλασσας και αέρος, τόσο εμπορικά όσο και στρατιωτικά. Το Νοβοροσίσκ είναι το μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και η περιοχή διασταύρωσης μεγάλων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου που συνδέονται με τη Κασπία και τους υδάτινους δρόμους των ποταμών Δον και Βόλγα. Τον περασμένο Μάϊο η Ρωσία ολοκλήρωσε τη γέφυρα του Κερτς συνδέοντας Ανατολική και Δυτική Ευρώπη με ένα πλέγμα υδάτινων δρόμων και σιδηροδρομικών δικτύων και συναντώντας το νέο δρόμο του μεταξιού της Κίνας (αυτό που έχει επικρατήσει τώρα να ονομάζεται ώς «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» Κινεζική πρωτοβουλία – δες χάρτη 2). Αυτά όλα είναι που δεν χωνεύει ο Δυτικός νεο-ιμπεριαλισμός, που στόχος του είναι η καθυπόταξη της Κίνας και της Ρωσίας και η κυριαρχία της Δύσης σ’ όλη την Ευρασία.
Χάρτης 2
Αυτές είναι οι γεω-στρατηγικές σταθερές των Στενών του Κερτς και σ’ αυτή τη συνάφεια τα Στενά είναι υψίστης στρατηγικής και παγκόσμιας σημασίας. Αλλά ένα επεισόδειο αυτής της μορφής μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο αν ληφθούν σοβαρά υπόψην οι προσδιορισμοί της συγκυρίας και, πάνω απ’ όλα, η εσωτερική κατάσταση στην ίδια την Ουκρανία. Η Δύση, με τη σειρά της, ποτέ δεν χάνει ευκαιρία να δοκιμάζει την προσήλωση που της επιδεικνύουν οι νέοι της σύμμαχοι. Η Ουκρανική κυβέρνηση έπρεπε να δοκιμαστεί σε μια συγκυρία όπου τα ταξικά-πολιτικά συμφέροντα της κυβερνώσας ολιγαρχίας του Ποροσένκο στο Κίεβο με τα ευρύτερα νεο-ιμπεριαλιιστικά συμφέροντα ασφάλειας των ΗΠΑ συνέπιπταν.
Το ΔΝΤ είναι εμπλακόμενο στην Ουκρανία από το 1995. Έως σήμερα έχουν εκπονηθεί εννέα συνολικά προγράμματα (το τελευταίο ήταν το 2014 με υπόσχεση σταδιακής εκταμίευσης $17 δις). Η εμπλοκή του ΔΝΤ στο πρώην Σοβιετικό χώρο συνοδεύτηκε με κοινωνική κατάρρευση, ανεξέλεγκτη ανεργία, πτώση του πραγματικού ΑΕΠ, αύξηση του εξωτερικού χρέους και αχαλίνωτη διαφθορά των νέων πολιτικών ελίτ. Παρά ταύτα, η κυβέρνηση του Ποροσένκο, προκειμένου να τιμήσει τα ΝΑΤΟϊκά προαπαιτούμενα, ξοδεύει πάνω από 2% του ΑΕΠ στην άμυνα, δηλαδή σε εξοπλιστικά συστήματα εναντίον της Ρωσίας (σημειωτέον ότι ο Κοινοβούλιο έχει ψηφίσει ως Συνταγματική δέσμευση το στόχο της Ουκρανίας να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ). Το ΔΝΤ έχει επιβάλλει αυστηρά μέτρα λιτότητας στο διεφθαρμένο καθεστώς του Ποροσένκο προκειμένου να εξασφαλίσει πληρωμή τοκοχρεωλυσίων και δόσεων των δανείων τη στιγμή που δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Ποροσένκο, στις επικείμενες Προεδρικές εκλογές του Μαρτίου, είναι αδύνατο να επανεκλεγεί. Ακόμα, κάθε επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας θα εκτονώσει τον Ουκρανικό εθνικισμό, απ’όπου και αντλούν νομιμοποίηση οι πολιτικές λιτότητας του Ποροσένκο (Ο Τραμπ σύντομα συναντά τον Πούτιν στη Λατινική Αμερική και οι ΗΠΑ προσπαθούν εδώ και καιρό να πείσουν τον Πούτιν να υπονομεύσει τη πολιτική της Τουρκίας στη Συρία). Ήταν τώρα, λοιπόν, η κατάλληλη στιγμή το καθεστώς Ποροσένκο να προκαλέσει τη Ρωσία, να δοκιμάσει την αποφασιστικότητά της εκ μέρους του ΝΑΤΟ, εξασφαλίζοντας την επόμενη δόση του δανείου και ψηφίζοντας στρατιωτικό νόμο στη χώρα, κάτι που συμβαίνει σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες εξάλλου και στη Τουρκία. Η Ουκρανική πρόκληση δεν είχε ουδεμία νομική βάση και η Ρωσία είχε απόλυτο δικαίωμα να εφαρμόσει τους κανόνες εμπλοκής που προβλέπονται σε ανάλογες περιπτώσεις. Σημειωτέον ότι το Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας προεδρεύεται από το στενό σύμμαχο του Ποροσένκο, Ολεκσάντρ Τουρκύνοφ, ο οποίος διαδραμάτησε καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή του προηγούμενου Ουκρανικού καθεστώτος το 2014.
Υπάρχει περίπτωση γενίκευσης της κρίσης και εμπλοκή του ΝΑΤΟ; Αυτό το ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί. Η Γερμανία δεν επιθυμεί γενίκευση, αν και η ΕΕ έκανε χλιαρή δήλωση υπέρ των ΗΠΑ και του καθεστώτος Ποροσένκο. Η Αγγλία, λόγω Μπρέξιτ και τεράστιων εσωτερικών πολιτικών προβλημάτων είναι περισσότερο πολεμοχαρής και επικίνδυνη και βοηθά ενεργά την Ουκρανία εναντίον της Ρωσίας. Η Γαλλία είναι αποπροσανατολισμένη και η Ιταλία δεν είναι καν παίχτης στη περιοχή. Το κλειδί είναι στην Ουάσινγκτον και στο Πεντάγωνο, αλλά ο σκεπτικισμός εκεί για θερμό επεισόδιο με τη Ρωσία θα είναι μεγάλος με δεδομένο τις τελευταίες εκθέσεις Αμερικανών εμπειρογνωμόνων άμυνας και εθνικής ασφάλειας που καταδεικνύουν τις δυσκολίες που θα έχουν οι ΗΠΑ να αντεπεξέλθουν σ’ ένα γενικευμένο πόλεμο με Ρωσία και Κίνα.
Η πραγματική ελπίδα για ειρήνη ενάντια στις πιθανότητες γενικότερης ανάφλεξης είναι στα νέα αντι-αυταρχικά κινήματα και στα κινήματα ενάντια στη λιτότητα στο εσωτερικό των εμπλακόμενων χωρών, ειδικά στο Βαλκανικό χώρο και την ΕΕ. Η κατάδειξη και ανοιχτή καταγγελία των στρεβλώσεων και της εκτόνωσης των εσωτερικών δυσκολιών των αυταρχικών και διεφθαρμένων καθεστώτων με επικίνδυνες καιροσκοπικές επιδείξεις, όπως αυτή των Στενών του Κερτς, που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και σε γενικευμενη σύρραξη, είναι το άμεσο επιτακτικό έργο του κινήματος. Γιαυτό το σκοπό πρέπει να επιστρατευτούν (α) αυστηρή ταξική ανάλυση στα προγράμματα των Αριστερών κομμάτων και κινημάτων (β) αναφορές στην εθνο-λαϊκή-πατριωτική διάσταση των κινημάτων ενάντια στον νέο ιμπεριαλισμό και αυταρχισμό της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και (γ) διεθνοποίηση των εθνο-λαϊκών αγώνων και υπονόμευση των διεφθαρμένων υποτελών καθεστώτων που δρουν στην υπηρεσία του νέου ιμπεριαλισμού και αυταρχισμού της ΕΕ-Γερμανίας και του ΝΑΤΟ.
*Ο Βασίλειος Φούσκας είναι Καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου και συγγραφέας (μαζί με τον Μπουλέντ Γκοκάϋ) του The Disintegration of Euro–Atlanticism and New Authoritarianism. Global Power–Shift (Palgrave, 2019)
