Ψύχραιμες και ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις
Τι μπορεί να μας διδάξει η ιστορία για τρέχοντα προβλήματα, όπως αυτά που φέρνουν αντιμέτωπες την Ελλάδα και την Τουρκία (και όχι μόνο) στην Ανατολική Μεσόγειο; Πώς το γεγονός ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρξε και ναυτική δύναμη, στοιχείο που τείνουμε να ξεχνούμε, επηρεάζει τη σημερινή στάση της Τουρκικής Δημοκρατίας;
Το Capital.gr είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με έναν ειδικό επί του θέματος, και μάλιστα Τούρκο. Ο Καχραμάν Σακούλ είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Σεχίρ της Κωνσταντινούπολης – ή μάλλον ήταν, αφού το συγκεκριμένο ακαδημαϊκό ίδρυμα, που σχετιζόταν στενά με τον Αχμέτ Νταβούτογλου, έκλεισε εν μία νυκτί με πρόσφατη απόφαση των τουρκικών αρχών, στο κλίμα του κρατικού αυταρχισμού που επικρατεί στη γείτονα μετά το 2016.
Συναντήσαμε τον Καχραμάν Σακούλ, στο περιθώριο του συνεδρίου “1821: Η γνωστή άγνωστη επανάσταση – Μια παράδοση ανταρσίας” που διεξήχθη τον Δεκέμβριο στην Αθήνα και στο οποίο ο Τούρκος ιστορικός ήταν, όπως και άλλοι συνάδελφοί του από το εξωτερικό, προσκεκλημένος ομιλητής.
Η εισήγησή του στο εν λόγω συνέδριο φώτισε ένα ενδιαφέρον ιστορικό παράδοξο: το πώς δηλ. η ενδυνάμωση του τουρκικού ναυτικού (με ελληνικά πληρώματα) στο περιβάλλον των Ναπολεοντείων Πολέμων δημιούργησε μία από τις προϋποθέσεις της επιτυχίας της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο παράγων Ρωσία
Όμως ο συνομιλητής μας είχε πολλά να πει και για τον ρόλο της σημερινής Τουρκίας στη Μεσόγειο.
Όπως τόνισε, το πρόβλημα είναι κυρίως γεωπολιτικό, αφορά τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Κύπρου και έχει ως παρακλάδι το ζήτημα της Λιβύης. Δεν είναι η Τουρκία ή η Ελλάδα η ναυτική δύναμη, αλλά το ΝΑΤΟ στο οποίο ανήκουν και οι δύο. Από την άποψη του ΝΑΤΟ Ελλάδα και Τουρκία δεν αποτελούν ανταγωνιστές στη θάλασσα.
Κατά τον Καχραμάν Σακούλ, αυτό που είναι τώρα διαφορετικό είναι η επάνοδος της Ρωσίας στη Μεσόγειο μετά από δύο αιώνες λόγω της συριακής και λιβυκής κρίσης. Οι Ρώσοι θεωρούν ότι αποτελούν τμήμα της Μεσογείου. Η ναυμαχία του Τσεσμέ το 1770 ήταν μια τεράστια ταπείνωση, αλλά ο ρωσικός στόλος συνέχισε να δρα στη Μεσόγειο για άλλα πέντε-έξι χρόνια. Και κατά τη διάρκεια των Ναπολεοντείων Πολέμων κατέβασαν για πρώτη φορά τον στόλο τους μέσα από τα Στενά. Κατόπιν έχασαν αυτή την δυνατότητα και δεν το ξεχνούν. Οπότε, από τη δική τους οπτική γωνία, αυτή είναι τώρα η κατάλληλη ευκαιρία για να επιστρέψουν στη Μεσόγειο.
Υπάρχει ενός είδους πολιτικό κενό στην Ανατολική Μεσόγειο, επιμένει ο συνομιλητής μας, το οποίο διαφορετικές δυνάμεις επιχειρούν να το καλύψουν. Οι Αμερικανοί είναι προς το παρόν αδρανείς, όπως και στα Στενά της Ταϊβάν. Το αμερικανικό ναυτικό δεν είναι βέβαιο αν θα μπορούσε να προστατεύσει την Ταϊβάν από μια κινεζική εισβολή και αυτό θα είναι ένα μεγάλο σκάνδαλο τα επόμενα χρόνια. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα στην Ανατολική Μεσόγειο, εκτιμά ο Τούρκος ιστορικός.
Η στάση των Ευρωπαίων
Ως προς τη στάση του Εμανουέλ Μακρόν, ο Καχραμάν Σακούλ υπογραμμίζει ότι το τουρκικό κράτος και οι Τούρκοι επενδυτές δραστηριοποιούνται ιδιαίτερα στις πρώην γαλλικές αποικίες της Αφρικής, όπως και οι Κινέζοι. Αυτό είναι πρόβλημα, από τη γαλλική οπτική. Τα ζητήματα της Μεσογείου είναι κατά μία έννοια επέκταση αυτού, και ο συνδετικός κρίκος είναι η Λιβύη. Όπως βλέπουμε στις ειδήσεις, η Τουρκία δεν επιθυμεί να πραγματοποιηθούν στην ώρα τους οι προγραμματισμένες εκλογές, για τις οποίες πιέζουν Ε.Ε., ΗΠΑ και Ρωσία γιατί η λιβυκή κυβέρνηση που στηρίζει πρόκειται να χάσει. Το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι ότι η χώρα θα διχοτομηθεί.
Οι Ευρωπαίοι φοβούνται ότι ο Ερντογάν επιχειρεί να ανασυστήσει με έναν τρόπο την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για την Τουρκία, πάλι, το κυρίαρχο στοιχείο είναι το γεωπολιτικό: χρειάζεται το υποθαλάσσιο φυσικό αέριο για να απεξαρτηθεί ενεργειακά από την Ρωσία, στην οποία πληρώνει πολλά.
Η ήπια ισχύς της Τουρκίας στην βόρειο Αφρική έχει πάντως μειωθεί μετά την καταδίωξη των γκιουλενιστών, γιατί οι περισσότεροι Τούρκοι επενδυτές ήταν μέλη του δικτύου του Γκιουλέν.
Σχολιάζοντας την πρόσφατη Συμφωνία του Κηρυναλίου μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας, παρά τις προηγούμενες διαφορές και ως προς τη Λιβύη, ο συνομιλητής μας την ερμηνεύει από την επιθυμία αυτών των ευρωπαϊκών δυνάμεων να μείνει αμετάβλητος ο συσχετισμός στην Ανατολική Μεσόγειο και να μην αφεθεί χώρος στην Τουρκία. Οπωσδήποτε, σημειώνει. η Τουρκία έχει περιθώριο ελιγμών. Όμως το αν η “Γαλάζια Πατρίδα” θα αποβεί κάτι παραπάνω από ένα σύνθημα εξαρτάται από την κατάσταση στο εσωτερικό της Λιβύης. Επίσης η θέση της Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο είναι μοναχική: η Ρωσία δεν υποστηρίζει τα σχέδιά της, ούτε η Ε.Ε. Συνεπώς δεν είναι βέβαιο ότι η Τουρκία θα μπορέσει να επιτύχει τους στρατηγικούς της στόχους. Όλα αυτά σχετίζονται περισσότερο με τις πολιτικές ασφάλειας: η Τουρκία παρουσιάζει τις κινήσεις της ως αμυντικές.
Ένας νέος κόσμος παίρνει μορφή
Είναι πολλά τα στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη, συμπεριλαμβανομένου του Ουκρανικού. Εν πρώτης όψεως δεν σχετίζεται με τη Μεσόγειο, αλλά εντάσσεται σε ένα ρωσο-τουρκικό δούναι και λαβείν: η Ρωσία δεν θέλει να αναμιχθεί η Τουρκία στην Ουκρανία και η Τουρκία το παζαρεύει.
Ένας νέος κόσμος παίρνει μορφή αυτή τη στιγμή – τονίζει ο Τούρκος ιστορικός. Ο παλιός κόσμος κατέρρευσε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά τώρα η Ρωσία δεν είναι τόσο αδύναμη όσο τη δεκαετία του ’90 και πλέον υπάρχουν και νέοι πρωταγωνιστές όπως η Κίνα, που και αυτή έχει τις φιλοδοξίες της για τη Μεσόγειο, αν δούμε σε τι επενδύσεις προβαίνει. Για αυτό και χρειαζόμαστε ευρύτερους ερμηνευτικούς συσχετισμούς, με την Ουκρανία, την Ταϊβάν, την Αφρική κ.ο.κ. Η Μεσόγειος δεν βρίσκεται σε έναν κενό χώρο.
Κανείς, μας λέει, δεν ξέρει στην πραγματικότητα τι να κάνει τώρα. Οι κανόνες του παιχνιδιού αλλάζουν ταχύτατα. Η κυβέρνηση Τραμπ υπονόμευσε το ΝΑΤΟ και αυτό έχει να κάνει με την κατάρρευση της επιρροής της Συμμαχίας στη Μεσόγειο. Τη δεκαετία του ’90 η Ελλάδα και η Τουρκία είχαν διαρκώς προβλήματα στο Αιγαίο, αλλά δεν υπήρχε κρίση, με την έννοια ότι και οι δύο χώρες ανήκαν στο ΝΑΤΟ και οι νατοϊκές πολιτικές επικρατούσαν. Τώρα, όμως το ΝΑΤΟ δεν λειτουργεί. Η Ελλάδα προσπαθεί να βρει υποστήριξη στους κόλπους του και η Τουρκία ομοίως – είναι υποχρεωμένες. Η Ελλάδα, υποστηρίζει ο κ. Σακούλ, είναι περισσότερο “ατλαντίστρια”, είναι και μέλος της Ε.Ε., πράγμα που δεν ισχύει για την Τουρκία.
Το θέμα, καταλήγει ο συνομιλητής μας, είναι ότι θα έχουμε όλο και περισσότερους παίκτες, λ.χ. την Αίγυπτο. Και επίσης ότι οι παλιοί ελληνοτουρκικοί “σκυλοκαβγάδες” διεξάγονταν με ελιγμούς εντός των δεδομένων ορίων ενός ατλαντικού πλαισίου με γνωστούς κανόνες, το οποίο δεν υπάρχει πια.
