Μακροπρόθεσμα η ισότητα έχει προχωρήσει και μάλιστα θα συνεχίσει να το κάνει τα επόμενα χρόνια, αποφαίνεται με ικανή δόση αισιοδοξίας ο Τομά Πικετί, επιχειρηματολογώντας υπέρ της ανάγκης νέων μορφών πολιτικής συμμετοχής σε μια περίοδο που η κοινή γνώμη στην Ευρώπη βράζει από αγανάκτηση επειδή η μεσαία τάξη πληρώνει περισσότερους φόρους από τους δισεκατομμυριούχους.
Ο διάσημος Γάλλος οικονομολόγος, καθηγητής του London School of Economics και της Σχολής Ανώτατων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες (EHESS) είδε τη φήμη του να εκτινάσσεται παγκοσμίως προ επταετίας με το έργο του «Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα», που έγινε αναπάντεχα παγκόσμιο μπεστ σέλερ. Μιλώντας στη βελγική εφημερίδα L’ Echo, για το νέο του βιβλίο, με τίτλο «Μια Σύντομη Ιστορία της Ισότητας», ο 50χρονος σήμερα Πικετί σημειώνει ότι βραχυπρόθεσμα λόγω της πανδημίας αυξήθηκαν οι ανισότητες στις κοινωνίες. «Οι περιουσίες των ψηφιακών γιγάντων ενισχύθηκαν ακόμη ταχύτερα κι απ’ ό,τι πριν την υγειονομική κρίση, αλλά ταυτόχρονα μια κρίση σαν κι αυτή ήλθε να ανατρέψει τις ορθόδοξες λογικές σε οικονομικά και χρηματοπιστωτικά ζητήματα όπως είδαμε στο θέμα του χρέους ή του περίφημου “ό,τι κι αν χρειαστεί” [τη ρήση του Μάριο Ντράγκι για τη διάσωση του ευρώ]. Εγώ, ωστόσο, βλέπω το θέμα μακροπρόθεσμα. παρατηρούμε ότι η πορεία προς την ισότητα έχει ξεκινήσει από τα τέλη του 18ου αι. με τη Γαλλική Επανάσταση και την Επανάσταση των Σκλάβων της Αϊτής, που σηματοδότησαν την αρχή του τέλους των προνομιούχων κοινωνιών. Φυσικά δεν έχουμε εξέλθει πλήρως από την κοινωνία των προνομίων και υπάρχουν ακόμη τεράστιες ανισότητες μεταξύ Βορρά και Νότου, αλλά οι σκέψεις μου συνιστούν μια έκκληση για τη συνέχιση αυτής της μάχης σε μια συμπαγή ιστορική βάση. Η ισότητα έχει προοδεύσει και θα συνεχίσει να προχωρά».
Η επιστροφή του κράτους πρόνοιας
Αναφερόμενος στην επιστροφή του κράτους πρόνοιας στη διάρκεια της πανδημίας ο Πικετί εκτιμά ότι ήλθε για να μείνει: «Ζούμε σε κοινωνίες όπου όλες οι υποχρεωτικές κρατήσεις αντιπροσωπεύουν το 40 έως 50%. Κανένα μεγάλο πολιτικό κίνημα δεν προτείνει επιστροφή σε ποσοστό μικρότερο του 10%, που θα αντιστοιχούσε στην κατάσταση πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ουδείς προτείνει να παραδοθούν τα πάντα στα χέρια του ιδιωτικού τομέα. Γιατί; Διότι το κράτος πρόνοιας λειτούργησε πολύ καλά. Η άνοδος του κράτους πρόνοιας παρήγαγε περισσότερη ισότητα και ήταν επίσης ένα από τα κλειδιά για την ευημερία. Οι χώρες που συνεχίζουν να έχουν λογική κέρδους στην υγεία, για παράδειγμα, συνειδητοποιούν ότι κοστίζει περισσότερο και ότι παράγει μικρότερα αποτελέσματα. Η έξοδος από την καθαρά καπιταλιστική λογική υπήρξε παράγοντας ισότητας, αλλά και ευημερίας, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση και την υγεία. Αλλά αυτό ισχύει και για άλλους τομείς: μεταφορές, πολιτισμός κ.λπ. Το όλο θέμα είναι να γνωρίζουμε εάν θέλουμε ακόμη να αλλάξουμε αυτήν την κοινωνική κατάσταση.
Δεν θα υπάρξει νέο στάδιο του κοινωνικού κράτους εάν δεν υπάρξει, ταυτόχρονα, ένα νέο στάδιο κοινωνικής δικαιοσύνης και προοδευτικής φορολογίας», σημειώνει αναφερόμενος στο φορολογικό σύστημα με το οποίο οι φορολογούμενοι υψηλού εισοδήματος οφείλουν να πληρώνουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματος τους ως φόρο, απ’ ό,τι οι φορολογούμενοι με χαμηλό εισόδημα. «Η κοινωνική ισότητα οδηγεί σε συλλογική ευημερία. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, ο προοδευτικός φόρος δεν σκοτώνει την ανάπτυξη, αλλά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια κοινωνική συναίνεση. Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε θεσπίσει τις θεσμικές συνθήκες για τον δημοσιονομικό διαχωρισμό των πλουσιότερων: γιατί να πληρώνω για τους φτωχότερους από εμένα όταν το αποφεύγουν οι πλούσιοι;»
Αλλά είναι αυτή η στιγμή, κατά την οποία διαφαίνεται φως στο τούνελ της εξόδου από την κρίση, να μιλούμε για αύξηση των φόρων στις μεγάλες επιχειρήσεις; Ο Πικετί είναι κάθετος: «Η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη σήμερα έχει βαρεθεί να πληρώνουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις περισσότερα από τις πολυεθνικές, να πληρώνουν οι μεσαίες τάξεις περισσότερα από τους δισεκατομμυριούχους. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση πολύ κοντά σε αυτή της Γαλλικής Επανάστασης. Υπάρχει μια ορμητική βιασύνη στη σώρευση δημόσιου χρέους επειδή υπάρχει δημοσιονομικός διαχωρισμός για τους πλουσιότερους. Τον 18ο αι, η αριστοκρατία αντιπροσώπευε μόλις το 1% του γαλλικού πληθυσμού και δεν ήθελε να πληρώνει φόρους. Τι κάναμε τότε; Τα προνόμια καταργήθηκαν. Το ίδιο πρέπει να γίνει και σήμερα. Δεν πρόκειται, βέβαια, για επίτευξη απόλυτης ισότητας, αλλά η κοινωνία πρέπει να προχωρήσει με τον ίδιο ρυθμό». Και πώς θα το κάνουμε αυτό; Ο Πικετί προτείνει έναν συντονισμό δράσης μεταξύ αρκετών χωρών, που «όμως αναμφίβολα θα γίνει με λίγο πιο ανοργάνωτο τρόπο, ίσως με μονομερείς αποφάσεις που θα βάλουν τέλος, επί παραδείγματι, στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων. Όπως και να έχει», λέει, «το αίτημα για φορολογική δικαιοσύνη θα εκφράζεται ολοένα και εντονότερα. Η κρίση των “Κίτρινων Γιλέκων” [στη Γαλλία] ήταν ένα καλό παράδειγμα. Θα υπάρξουν περισσότερες φορολογικές εξεγέρσεις, περισσότερες απαιτήσεις για δικαιοσύνη.
Η κλιματική κρίση και οι ανισότητες
Για τον Γάλλο οικονομολόγο δεν μπορεί να υπάρξει λύση στο μέγιστο πρόβλημα της κλιματικής κρίσης παρά μόνον με μια δραστική μείωση των ανισοτήτων. «Η ιδέα ενός φόρου άνθρακα που θα πλήττει οριζόντια, στο ίδιο ποσοστό όλα τα νοικοκυριά είναι εσφαλμένη. Οι δημόσιες Αρχές κι όχι οι αγορές, θα πρέπει να εντάξουν τον φόρο άνθρακα σ’ ένα προοδευτικό σύστημα, όπου τα λογικά επίπεδα ρύπων θα πρέπει να εξαιρούνται και να φορολογείται σε μεγάλο βαθμό ο υπερβολικός τρόπος ζωής.
Υπάρχει μια υποκρισία σε θέματα που αφορούν στην κλιματική αλλαγή έναντι των νότιων χωρών και γενικότερα σε θέμα του αφορούν στην ανάπτυξη. Μιλάμε για διεθνή βοήθεια [προς τις χώρες αυτές], αλλά αυτό είναι χλευαστικό σε σύγκριση με τα κέρδη που αποκομίζουν οι ξένες εταιρείες. Η Δύση εφηύρε το ρόλο του ευεργέτη, υποστηρίζουμε ότι βοηθούμε χώρες που μας αποφέρουν τα τετραπλάσια. Πρέπει να βγούμε από τη λογική αυτή, να μοιραζόμαστε τα φορολογικά έσοδα των ισχυρότερων οικονομικών παικτών με τις χώρες του Νότου, τουλάχιστον εν μέρει βάσει των πληθυσμών τους. Μπορεί να φαντάζει επαναστατική και απαράδεκτη η ιδέα αυτή, αλλά βασίζεται στα θεμελιώδη δικαιώματα: κάθε ανθρώπινο ον έχει ένα ελάχιστο δικαίωμα στην υγεία, την εκπαίδευση κτλ. Χρειαζόμαστε επίσης συμβολικές αποφάσεις που θα αναγνωρίζουν τα εγκλήματα πάνω στα οποία χτίστηκε ο πλούτος της Δύσης. Γι’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να σκεφτούμε το θέμα των επανορθώσεων. H μνησικακία έναντι δυτικών κρατών έχει εκτοξευθεί σε αφάνταστα επίπεδα. Πρέπει να αναθεωρήσουμε την ιστορία μας, ειδάλλως θα βρεθούμε αντιμέτωποι με πολύ σοβαρά προβλήματα.
Είναι αλήθεια ότι η πορεία προς την ισότητα σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει επιτευχθεί, αλλά κάποια στιγμή θα γίνει. Πολλοί απ’ τους πολίτες μας συνειδητοποιούν ότι ο πλούτος μας θα ήταν αδύνατος χωρίς τις χώρες του Νότου. Και θα υπάρξει κάποια στιγμή και το θέμα της αναγκαιότητας: η μέρα που θα επηρεάζουν τόσο πολύ την καθημερινότητα των ανθρώπων οι κλιματικές καταστροφές, ώστε θα αλλάξουν πολύ γρήγορα οι απόψεις για την ανισότητα και την παγκοσμιοποίηση. Και δεν θα γελούν πλέον πολλοί βλέποντας δισεκατομμυριούχους να δαπανούν περιουσίες για διαστημο-τουρισμό», λέει.
Απαντώντας στο ερώτημα αν η δυσπιστία έναντι της πολιτικής φρενάρει την πορεία προς την ισότητα επισημαίνει ότι «η συγκέντρωση εξουσίας είναι που τροφοδοτεί τη δυσπιστία. Αυτό είναι σαφέστατο, αναφορικά με τα ΜΜΕ επί παραδείγματι, όπως βλέπουμε σήμερα στη Γαλλία. Σε πολιτικό επίπεδο η δυνατότητα χρηματικών χορηγιών σε κόμματα ή υποψηφίους θα πρέπει να είναι ισόνομη, πράγμα από το οποίο απέχουμε μακράν. Πέραν τούτου είναι προφανώς ότι η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος κάθε μερικά χρόνια δεν αρκεί για να προσδιορίσει τη δημοκρατία. Πρέπει να εφεύρουμε νέες μορφές πολιτικής συμμετοχής».