Η αρχική σημασία της λέξης στερεοτυπία έχει ξεχαστεί. Ποιος τη συνδέει πια με την τυπογραφία; Αλλά η μεταφορική της έννοια έχει καθιερωθεί για τα καλά και έχει περάσει και σε άλλες γλώσσες. Σήμερα πια είναι ένας κλάδος της Γλωσσολογίας που μελετάει αυτό το φαινόμενο. Το στερεότυπο, με την έννοια που το χρησιμοποιούμε όλοι, είναι αρρώστια της γλώσσας, που τη διαβρώνει σαν καρκίνος και δεν έχει κανένα νόημα. Τα στερεότυπα τα χρησιμοποιούμε όλοι. Αλλά εκεί που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να ανθίσουν είναι στον πολιτικό-ιδεολογικό λόγο. Στερεότυπα υπάρχουν σε κάθε μορφή λόγου. Τα λεγόμενα «κλισέ». Αλλά δεν έχουν την ίδια λειτουργία με αυτήν του πολιτικού λόγου. Στην πρώτη περίπτωση είναι σαν «παράσημα». Δηλώνουν μια επιβράβευση για κάποιο συμβάν του παρελθόντος, που πια δεν υπάρχει, ανήκει στον παρελθόντα χρόνο, είναι συντελεσμένο, δηλαδή νεκρό. Εντούτοις πρέπει να λειτουργήσει ως υπόδειγμα και παράδειγμα για να εμπνεύσει τους άλλους και να επαναληφθεί. Στο μέτρο του δυνατού βέβαια. Γιατί κανείς δεν μπορεί να πάρει παράσημο σήμερα για το Αλβανικό Μέτωπο.
Στη δεύτερη περίπτωση αφορούν λογοτεχνία και εφημεριδογραφία. Εδώ τα στερεότυπα παίζουν ρόλο θεματοφύλακα. Κάποτε ένα λογοτεχνικό ή εφημεριδογραφικό προϊόν έγινε αγαπητό. Ο δημιουργός του θέλοντας να κρατήσει αυτήν την προνομιακή θέση με το αναγνωστικό του κοινό «πιστοποιεί» τα προϊόντα του και δεν θέλει να ξεφύγει από το σίγουρο πλαίσιό του, που ενδεχομένως τον έκανε όνομα και καμιά φορά και φίρμα. Και μπορεί αυτό να είναι καλό για τα προϊόντα ΠΟΠ (Σου εξασφαλίζουν μια σταθερή ποιότητα. Ποιος θα αγόραζε μια φέτα που σε κάθε της παρτίδα θα πειραματιζόταν;). Εδώ το ΠΟΠ σε αυτήν την περίπτωση θανατώνει τη γλώσσα. Και αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε όλοι στα δελτία των οκτώμισι στην τηλεόραση. Οπως πάλι μπορούμε να δούμε το φαινόμενο της κατάργησης της μουσικότητας και του σωστού τονισμού της γλώσσας. Είναι τα ίδια ελληνικά του παλιού καλού ελληνικού κινηματογράφου με αυτά που ακούμε στην τηλεόραση; Πρώτα νόμιζες πως οι κλασικοί μας ηθοποιοί συνομιλούσαν μαζί σου. Τώρα ο τηλεοπτικός λόγος είναι σαν να βγαίνει από μυδράλιο και σε στήνει στον τοίχο.
Η στερεοτυπία στην τυπογραφία από την αρνητική μήτρα της έβγαζε ένα αμετάβλητο τυπογραφικό στοιχείο. Το άλφα ήταν άλφα και ήταν αδύνατον να το μπερδέψεις με το βήτα. Ήταν πάντα το ίδιο και αναγνωρίσιμο. Και δημιούργησε μεταφορικά έναν νεολογισμό που αφορά τη γλώσσα. Είναι απορίας άξιο πως δεν έχουμε μια αρχαιοελληνική λέξη γι’ αυτό το φαινόμενο. Πιθανότατα γιατί εκεί λειτουργούσε η σκέψη, που δεν τα είχε καλά με τα στερεότυπα, τα οποία λειτουργούν σαν θέσφατα και δεν επιδέχονται διάλογο.
Αντίθετα επιβάλλουν εξουσία που δεν δεσμεύεται για τίποτα, μια που το στερεότυπο δεν έχει περιεχόμενο. Ας δούμε μερικές τέτοιες εκφράσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από περισσότερα του ενός κόμματα. Ποιος δεν μιλάει για «ανάπτυξη» και «πρόοδο» ή ακόμα για «επενδύσεις». Και αυτά την εποχή των μνημονίων και της λιτότητας. Ολοι ζούμε σε μια Ελλάδα φτώχειας και είμαστε στο ίδιο κλαμπ με τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Και οι συγκρίσεις γίνονται με αυτές σε όλα τα επίπεδα. Κανείς δεν μας εξηγεί πώς θα γίνει αυτή η ανάπτυξη. Στη βάση ποιων μελετών και ποιων προγραμμάτων; Και αν υπάρχουν για προεκλογικούς λόγους τέτοια, ποτέ δεν εφαρμόζονται. Στην ανατολική Ευρώπη, που όντως έγιναν επενδύσεις, ήταν η απόλυτη ληστεία. Και δεν υπάρχει στον ορίζοντα προοπτική ανάκαμψης. Και ας μη μας ξαφνιάζει που η Ακρα Δεξιά παρουσιάζεται παντού σαν εναλλακτική λύση και είναι η ανοδική πολιτική δύναμη στην Ευρώπη. Στα περίπου πέντε χρόνια της πρώτη φορά Αριστεράς είδαμε καμιά αλλαγή στο πορτοφόλι μας; Είδαμε καμιά ουσιαστική αλλαγή στην παιδεία ή κάποια αλλαγή στη σχέση Κράτους-Εκκλησίας; Τελικά το έργο και η πολιτεία ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση είχε τίποτα από τα οράματα και τις θέσεις κάποιας ριζοσπαστικής Αριστεράς; (Θα την όριζα ως πουλαντζική, στα μέτρα του ΣΥΡΙΖΑ – όσο κι αν εγώ έχω άλλη προσέγγιση).
Ή απλά είχαμε «άρωμα Αριστεράς», όπως λέμε στις κρέμες «άρωμα βανίλιας» χωρίς να υπάρχει πραγματική βανίλια; Αν κάποιος προσεγγίσει την πραγματικότητα κυνικά και χωρίς ιδεολογικές αυταπάτες, θα διαπιστώσει πως η διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν μια πρόβα τζενεράλε για την ανασυγκρότηση του ΠΑΣΟΚ με «γεύση βανίλιας» που την παρήγαγαν οι αριστεροί διανοούμενοι του κόμματος (που πιστεύουν ακόμα σε μια ριζοσπαστική Αριστερά, χωρίς να έχουν καταλάβει πως το παιχνίδι έχει χαθεί γι’ αυτούς). Το νέο ΠΑΣΟΚ έχει ήδη δημιουργηθεί, με τον αρχηγό, την ηγετική ομάδα και τα εικονικά του μέλη, που θα αναζητήσει τη νομιμοποίησή τους μέσω διαδικασιών που θα είναι κατ’ επίφαση δημοκρατικές. Γραφειοκράτες ΣΥΡΙΖΑ – ΠΑΣΟΚ ενωμένοι, ποτέ νικημένοι. Τα υπόλοιπα, «άλλοθι βανίλιας».
