Ένα παλαιό ανέκδοτο ήθελε κάποιον τελωνειακό στα γαλλο-ελβετικά σύνορα να αντικρίζει με καχυποψία έναν νεαρό ο οποίος μετακινούνταν κάθε μέρα με το ποδήλατό του ανάμεσα στις δύο χώρες, χωρίς ωστόσο να μεταφέρει τίποτε. Αλλεπάλληλοι έλεγχοι δεν απέδωσαν τίποτε, οπότε ο αποκαμωμένος τελωνειακός κάποια στιγμή ρώτησε τον νεαρό εμπιστευτικά: “Μεταξύ μας, φίλε, όλοι το ξέρουμε ότι κάτι διακινείς, αλλά τι είναι αυτό;”. “Ποδήλατα” ήταν η αφοπλιστική απάντηση.
Η Πενταμερής Διάσκεψη για το Κυπριακό που συγκαλείται ατύπως στη Γενεύη, υπό την αιγίδα του Γ.Γ. του ΟΗΕ, αποτελεί, κατά το παράδειγμα του ανεκδότου, το ποδήλατο που διακινείται μπροστά στα μάτια μας, ενώ οι υποψίες μας στρέφονται αλλού. Πολύς λόγος γίνεται για τις πιθανές εκβάσεις της, ενώ τα σημαντικότερα αποτελέσματα παράγει η ίδια η σύγκλησή της.
Το ίδιο το σχήμα της διαπραγμάτευσης των τριών εγγυητριών δυνάμεων των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου (Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία) με τις κοινότητες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, χωρίς εκπροσώπηση της ίδιας της Κυπριακής Δημοκρατίας ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία έχει αυτή προσχωρήσει από το 2004 συνιστά οιονεί επιστροφή στην προ της αποαποικιοποίησης της Κύπρου στιγμή. Ωστόσο, το κυριότερο διπλωματικό κεκτημένο της ελληνικής πλευράς συνίσταται στην επιβεβαίωση (ήδη από τα γεγονότα του 1963-4) της διεθνούς αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας ως μοναδικού διεθνούς υποκειμένου στο νησί, στα ψηφίσματα του ΟΗΕ περί αποχώρησης των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων (ανεξάρτητα από την επίλυση του Κυπριακού, δηλ. την εξεύρεση λειτουργικού τρόπου συμβίωσης των δύο κοινοτήτων) και βεβαίως στην ευρωπαϊκή ένταξη, η οποία δεν συμβαδίζει με μορφές μειωμένης κυριαρχίας και ελέγχου από τρίτους.
Αντιθέτως, είναι η τουρκική πλευρά η οποία επιμένει να θεωρεί “εκλιπούσα” την Κυπριακή Δημοκρατία και να προσπερνά το ευρωπαϊκό κεκτημένο – με την διακριτική συνδρομή της (εκτός Ε.Ε. πλέον) Βρετανίας, της οποίας οι “κυρίαρχες” βάσεις στο νησί, που απλώνουν το “μάτι” και το “αυτί” τους σε όλη τη Μέση Ανατολή μέχρι και τον μετασοβιετικό χώρο, αποτελούν οι ίδιες προϊόν παρανομίας, ήτοι ατελούς αποαποικιοποίησης. Το μαρτυρεί αυτό η σχετική απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το αρχιπέλαγος Τσάγος στον Ινδικό Ωκεανό, το οποίο αποσχίσθηκε από τον υπό ανεξαρτητοποίηση Μαυρίκιο για να μετατραπεί στην μεγάλη αμερικανο-βρετανική βάση του Ντιέγκο Γκαρσία, με βίαη απομάκρυνση των κατοίκων του.
Οι διεθνείς αναλυτές περιγράφουν τη σύγκληση της Πενταμερούς ως πείραμα χαμηλών προσδοκιών – δεδομένης όχι μόνο της άκαρπης αντίστοιχης προσπάθειας το 2017 στο Κραν Μοντανά, αλλά και της συνολικής αλλαγής του κλίματος έκτοτε, με την αντικατάσταση του Μουσταφά Ακιντζί στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων από τον εθνικιστή Ερσίν Τατάρ, την επιδείνωση των ελληνοτουρκικών (και εν μέρει των ευρω-τουρκικών) σχέσεων, τις εντάσεις στην ανατολική Μεσόγειο, τις πραξικοπηματικές πρωτοβουλίες της τουρκικής πλευράς στην κλειστή πόλη της Αμμοχώστου και κυρίως την υιοθέτηση από την Άγκυρα μιας ρητορικής περί “λύσης δύο κρατών”.
Και όμως: ο Γ.Γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έχει επενδύσει, εν μέσω πανδημίας, το προσωπικό του κύρος σε αυτή τη διαδικασία, η οποία, ασχέτως της άμεσης έκβασής της, μετατοπίζει το διαπραγματευτικό κεκτημένο. Το ότι η λύση δεν μπορεί να προέλθει από την γραμμή που έχουν χαράξει οι αποφάσεις του ΟΗΕ κινδυνεύει να γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Αλλά το εγχείρημα της οικοδόμησης μιας νέας νομιμότητας με τα υλικά της παρανομίας (αρκεί και μόνο να αναλογισθεί κανείς την αλλοίωση του “εκλογικού σώματος” στον Βορρά από τον εποικισμό) αποτελεί για την Τουρκία κατάσταση win-win.
Η ελληνική πλευρά βρίσκεται έτσι στην παράδοξη θέση να συμμετέχει σε μία διάσκεψη που προκύπτει από τη λογική των εγγυητριών δυνάμεων με επεμβατικά δικαιώματα, αυτήν ακριβώς την οποία καταγγέλλει τουλάχιστον από το 1974 και από την οποία θέλει να απαλλάξει το νησί. Αναλώνει δε τις δυνάμεις της στην απόκρουση του “δυσμενέστερου” (αν και ανομολόγητα όλο και πιο δελεαστικού και για μεγάλο τμήμα της ελληνοκυπριακής κοινότητας) ενδεχομένου της νομιμοποίησης της διχοτόμησης, όταν το τίμημα που ζητείται για την αποτροπή του είναι η ίδια η διεθνής υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας και η επέκταση του τουρκικού ελέγχου προς Νότον, μέσω παραλυτικών συνταγματικών διευθετήσεων.
