Η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία δέκα χρόνια γεννά οικογενειακά δράματα: γονείς που αφαιρούν τη ζωή των παιδιών τους και μετά αυτοκτονούν, ενδοοικογενειακή βία, κατάθλιψη και αυτόχειρες που ολοένα και αυξάνονται.
Το λεγόμενο ισχυρό φύλο αποδεικνύεται ωστόσο εξαιρετικά ευάλωτο και μετράει περισσότερα θύματα σε σχέση με το γυναικείο. Ενδεικτικά, το 2014 καταγράφηκαν 459 αυτοκτονίες ανδρών και 115 γυναικών, το 2013 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν 425 άντρες και 91 γυναίκες, το 2012 ο απολογισμός ήταν 373 άντρες και 94 γυναίκες. Συνολικά, για το διάστημα από το 2000 έως και 2014 καταγράφηκαν 6.121 αυτοκτονίες
Τα πολλά και τραγικά γεγονότα, προπάντων της τελευταίας δεκαετίας, προβληματίζουν και γεννούν ερωτήματα. Είναι δύσκολο να δοθεί μία συγκεκριμένη απάντηση. Γιατί κάθε περίπτωση είναι μοναδική και κρύβει τα δικά της αίτια.
Αν κάνουμε ένα γενικό σχόλιο, αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι η βία έχει εισέλθει στη ζωή μας με ένα ύπουλο τρόπο. Βία στον πολιτικό λόγο, βία στο εργασιακό περιβάλλον, βία ενδοοικογενειακή, βία σχολική, βία κοινωνική και βία παντού και αυτήν την βία οι ανθρώπινες σχέσεις την απορροφούν. Και μολονότι η κακοποίηση δεν έχει ταξική ταυτότητα, η οικονομική κρίση φαίνεται να οξύνει τα όποια προβλήματα υπάρχουν ήδη στους κόλπους μιας οικογένειας.
Συνεπώς, η οικογένεια από ένα υγιές κύτταρο της κοινωνίας, μπορεί να μετατραπεί σε τοξικό και πολλές φορές επικίνδυνο για τα μέλη της και προπάντων για τα μικρά παιδιά.
Κατάθλιψη και αυτοκτονία
Τα οικονομικά προβλήματα, αποτελούν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ψυχική υγεία, με την κατάθλιψη να αποτελεί συχνότερα συνδεόμενη νόσο με το χαμηλό εισόδημα, τις οικονομικές πιέσεις, την ανεργία, την εργασιακή επισφάλεια και τα χρέη.
Ωστόσο έως ότου η κατάθλιψη φτάσει σε επίπεδα κλινικής διάγνωσης, συνήθως προηγείται μία παρατεταμένη χρονική περίοδος σταδιακής ανάδυσης των συμπτωμάτων και σχεδόν καμίας τάσης αυτοκτονίας.
Αντιθέτως, η σχετιζόμενη με οικονομική κρίση αυτοκτονικότητα, φαίνεται ότι απειλεί την άμεση και οξία αντίδραση του ψυχισμού, απέναντι σε μια απότομη δυσμενή μεταβολή των ασθενών.
Η οικονομική δυσχέρεια και η ανεργία βρέθηκαν να διατηρούν στατιστικά, σημαντική επίδραση στην αυτοκτονικότητα σε ένα πολύ παραγοντικό μοντέλο, το οποίο περιλαμβάνει και την παρουσία της μείζονος κατάθλιψης.
Από τα σχετικά ευρήματα προκύπτει λοιπόν ότι οι συνθήκες της οικονομικής κρίσης μπορούν να οδηγήσουν αφ’ εαυτού στην ανάδυση αυτοκτονικών συμπεριφορών.
Ενδοοικογενειακή βία
Μεγάλα θύματα της βίας αυτής είναι οι γυναίκες. Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις. Πράγματι η οικονομική κρίση φαίνεται να αυξάνει την πίεση στους παραδοσιακούς ρόλους των ανδρών «ως κουβαλητών» στο σπίτι και ενδεχομένως τους δημιουργεί κρίση η οποία μπορεί να βιώνεται ως αμφισβήτηση του ανδρισμού τους και της ατομικής τους αξιοπρέπειας.
Σε αυτή τη βάση μπορούμε να υποθέσουμε ότι ένας άνδρας θύμα της κρίσης ασκεί βία προς τη γυναίκα, καθώς μέσω αυτής θέλει να καλύψει το «κενό εξουσίας» που έχει δημιουργηθεί. Όμως για να συμβεί αυτό πρέπει να υπάρχει ένα υπόβαθρο.
Η κρίση δηλαδή είναι ένας ακόμα επιβαρυντικός παράγοντας και όχι η γενεσιουργός δύναμη. Γιατί ας μην ξεχνάμε ότι η βία κατά των γυναικών είναι διαταξική και φαίνεται ότι οι μηχανισμοί της ενεργοποιούνται σε διαφορετικές περιστάσεις κατά κοινωνική τάξη αλλά και κατά φυλή-χώρα που έχουν ένα κοινό υπόβαθρο, αυτό της κυριαρχίας, της άσκησης εξουσίας πάνω στον άλλο και της επιβεβαίωσής της.
Είναι (σ.σ. η βία) ο ακραίος μηχανισμός ελέγχου και καθυπόταξης έρμαια της «δύναμης» των ανδρών. Άρα η βία κατά των γυναικών συνιστά εσωτερικό αλλά και καλά κρυμμένο πυρήνα της πατριαρχείας μέσα στα άδυτα της αγίας οικογένειας.
Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε το στρες που γεννά η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης, σε συνδυασμό ή και ανεξάρτητα από την ανατροπή των έμφυλων ρόλων (σ.σ. με τους άντρες να χάνουν το κύρος τους ως «κουβαλητές» και τις γυναίκες να ανεξαρτητοποιούνται)
Σε αυτά προστίθεται η πιθανή οικονομική εξάρτηση των γυναικών από τους συζύγους/συντρόφους τους και οι περιορισμένες θέσεις στην αγορά εργασίας που λειτουργούν ως ανασταλτικοί παράγοντες στη διαφυγή μιας γυναίκας από ένα κακοποιητικό περιβάλλον.
Είναι ενδεικτικό ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου και η Ελλάδα ανάμεσα τους έχουν πολύ χαμηλότερες επιδόσεις στην άσκηση βίας κατά των γυναικών σε σχέση για παράδειγμα με σκανδιναβικές χώρες, όπου τα θέματα της φεμινιστικής ατζέντας βρίσκονται ψηλά.
Μη γελιόμαστε. Συναντάμε αυτά τα χαμηλά ποσοστά ακριβώς επειδή εδώ η κυριαρχία επί των γυναικών δεν έχει αμφισβητηθεί.
*Δρ. Αναστάσιος Πλατής, ψυχίατρος
