Η εικόνα είναι «σουρεαλιστική»: Την ώρα που οι ΗΠΑ και οι δυτικές εταιρείες τρέχουν μακριά από τις εκρήξεις του γεωπολιτικού ηφαίστειου της Μέσης Ανατολής, η Ρωσία κινείται ανάμεσά τους με την σταθερότητα, τη σιγουριά και την ηρεμία γεωπόνου σε θερμοκήπιο μαναβικής.
Εκτός της Συρίας, όπου, κατά γενική ομολογία η Μόσχα αναδεικνύεται σε κυρίαρχο του παιχνιδιού, χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το Ιράκ. Εκεί όπου η συνεχιζόμενη αιματηρή πολιτική έκρηξη έχει στοιχίσει τη ζωή σε τουλάχιστον 300 διαδηλωτές από την 1η Οκτωβρίου, με αποτέλεσμα την αναχώρηση πολλών ξένων διπλωματών, η Ρωσία έχει πολλαπλασιάσει την παρουσία της. Όχι μόνο η πρεσβεία της έμεινε ανοιχτή σε όλη αυτή την περίοδο της αναταραχής, αλλά, επιπλέον, ο υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έκανε και περιοδεία τον περασμένο μήνα στη χώρα, επισκεπτόμενος τη Βαγδάτη και στη συνέχεια την Ερμπίλ, το προπύργιο των Κούρδων του Ιράκ.
Όπως σχολιάζει το Foreign Policy, η περιοδεία του Ρώσου υπουργού δεν έμοιαζε με κανονική διπλωματική αποστολή. Δεν υπογράφηκαν επίσημες συμφωνίες. Η πολιτική κατάσταση, η Συρία και η τρομοκρατία ήταν στο περιθώριο. Ακόμη και οι διπλωμάτες ήταν μειοψηφία. Στην πραγματικότητα, οι Ρώσοι πήγαν για χοντρές δουλειές. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες στην αποστολή ήταν επιχειρηματίες, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων ρωσικών ενεργειακών κολοσσών πετρελαίου και φυσικού αερίου όπως η Gazprom, η Rosneft, η Soyuzneftegaz και η Lukoil.
Συμμετείχαν εκπρόσωποι της Technopromexport, ρωσικής εταιρείας που κατασκευάζει ενεργειακές εγκαταστάσεις, και της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Στρατιωτικής-Τεχνικής Συνεργασίας της Ρωσίας. «Μόνο οι διμερείς εμπορικές σχέσεις συζητήθηκαν στις συναντήσεις», είπε στο Foreign Policy μια πηγή από το περιβάλλον του ιρακινού πρωθυπουργού. «Οι Ρώσοι ήθελαν να διασφαλίσουν ότι όλα θα πάνε ομαλά όσον αφορά τα σχέδια των ρωσικών ενεργειακών εταιρειών στο Ιράκ». Μια άλλη πηγή με επαφές στην περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG), η οποία εδρεύει στην Ερμπίλ, το επιβεβαίωσε.
Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι η Ρωσία έχει επενδύσει περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια δολάρια στον ενεργειακό τομέα του Ιράκ τα τελευταία εννέα χρόνια. Οι ρωσικές εταιρείες έχουν ισχυρή εκπροσώπηση στη χώρα. Και λόγω του μακροπρόθεσμου χαρακτήρα των συμβάσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου, το μερίδιο αγοράς της Ρωσίας θα αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, το 2009, η Lukoil κέρδισε μία από τις πρώτες συμβάσεις πετρελαίου στο μεταπολεμικό Ιράκ, για το αναπτυξιακό έργο της Δυτικής Qurna-2 στη Βασόρα, από τα μεγαλύτερα πετρελαϊκά πεδία της χώρας. Το έργο έχει προγραμματιστεί να διαρκέσει 25 χρόνια με στόχο την παραγωγή 800.000 βαρελιών ημερησίως μέχρι το τέλος του 2024. Σήμερα, ο τομέας αυτός παράγει με ρυθμό περίπου 400.000 βαρελιών ημερησίως, αλλά αντιπροσωπεύει ήδη το 9% της συνολικής ιρακινής παραγωγής αργού πετρελαίου και το 12% των εξαγωγών πετρελαίου του Ιράκ.
Άλλες συμφωνίες από το 2011 περιλαμβάνουν επενδύσεις 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων της Gazprom και των εταίρων της στο κεντρικό Ιράκ και μόνο στην περιοχή του Κουρδιστάν. Η Gazprom έχει ήδη εξορύξει, για παράδειγμα, 3 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου από τα πεδία της Sarqala της Garmian και έχει ξεκινήσει πολλές ερευνητικές τομές στα πεδία Halabja και Shakal. Μόλις τον Σεπτέμβριο, η ρωσική εταιρεία Stroytransgaz κέρδισε 34ετή σύμβαση για την έρευνα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην επαρχία Anbar του Ιράκ.
Η Ρωσία δεν ενδιαφέρεται μόνο για τα κοιτάσματα πετρελαίου. Η Rosneft κατέχει το 60% του αγωγού πετρελαίου του Κουρδιστάν, που είναι η κύρια γραμμή του Ιράκ για τις εξαγωγές του. Την άνοιξη του 2018, η Rosneft ανακοίνωσε επίσης την υπογραφή συμφωνίας με το υπουργείο Φυσικών Πόρων της κουρδικής κυβέρνησης για την ανάπτυξη της υποδομής πετρελαίου και φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένου νέου αγωγού φυσικού αερίου που αναμένεται να έχει εξαγωγική ικανότητα μέχρι 30 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως. Αυτή η ποσότητα αντιπροσωπεύει περίπου το 6% της συνολικής ζήτησης φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Σύμφωνα με έναν Ιρακινό πολιτικό, που μίλησε ανώνυμα στο Foreign Policy τον Νοέμβριο, «με αυτή τη συμφωνία, η Ρωσία απέκτησε μεγάλη πολιτική εξουσία στο Ιράκ. Το πετρέλαιο είναι περίπου το 96% των εξαγωγών του Ιράκ, αλλά χωρίς αγωγό για την εξαγωγή του, το πετρέλαιο απλά δεν έχει αξία για τη χώρα. Έτσι τώρα η Ρωσία ελέγχει βασικά αυτές τις εξαγωγές».
Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα. Μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003 και μετά την κατοχή του Ιράκ, οι ρωσικές εταιρείες απουσίαζαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Όλα αυτά άλλαξαν με την αύξηση των θρησκευτικών συγκρούσεων το 2009. Περίπου εκείνο το διάστημα, πολλές δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες (όπως η ExxonMobil και η Chevron) αποχώρησαν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου από την περιοχή λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια. Οι ρωσικές εταιρείες βρήκαν την ευκαιρία να καλύψουν το κενό.
Η Ρωσία είναι ευπρόσδεκτη στο Ιράκ. Όπως είπε ένα ηγετικό στέλεχος της κουρδικής κυβέρνησης, «πολύ καιρό πριν από την πρόσφατη πολιτική και οικονομική κρίση, οι Ρώσοι ήρθαν στις αρχές του 2012 στο Ιράκ ως ένας ισχυρός διεθνής επενδυτής. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ανάγκη για τους Ρώσους, αφού οι Αμερικανοί είχαν ισχυρή παρουσία και υποστήριζαν την περιοχή. Αργότερα, όταν οι Κούρδοι ηγέτες απογοητεύτηκαν από τους Αμερικανούς, οι Ρώσοι εμφανίστηκαν πιο δυνατοί και πιο φιλικοί. Η κοινή πεποίθηση στο Κουρδιστάν ήταν ότι μια εμπορική συμφωνία με αυτούς θα φέρει και άλλα, πολιτικά οφέλη και οφέλη στην ασφάλεια».
Ακόμη και οι κυρώσεις δεν φαίνεται να ενοχλούν τους Ρώσους ή τους Ιρακινούς. Ορισμένες από τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται το ιρακινό πετρέλαιο, συμπεριλαμβανομένων των Gazprom και Rosneft, βρίσκονται σε καταλόγους κυρώσεων των ΗΠΑ λόγω αυτού που στη Δύση χαρακτηρίζουν ως «προσάρτηση» της Κριμαίας – η Ρώσοι τη θεωρούν «επανένωση» – και τη φερόμενη συμμετοχή της Ρωσίας στον εμφύλιο πόλεμο στην Ουκρανία.
Ωστόσο, οι ιρακινοί αξιωματούχοι δεν ανησυχούν ιδιαίτερα. «Για μεγάλο χρονικό διάστημα», δήλωσε ένας από αυτούς στον αμερικανικό ιστότοπο τον Νοέμβριο, «το Ιράκ συνεργάζεται με ρωσικές εταιρείες που έχουν υποστεί κυρώσεις από το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών και μέχρι στιγμής οι συμφωνίες αυτές δεν έχουν βρει ισχυρές αντιδράσεις από την πλευρά των ΗΠΑ. Επομένως, δεν το βλέπουμε ως θέμα».
Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ θα ήθελε να ισχυριστεί ότι οι ΗΠΑ εξακολουθούν να έχουν το χέρι στο πετρέλαιο της περιοχής. Έτσι, σε πρόσφατο «τιτίβισμα» για τη Συρία έγραψε τα κοιτάσματα πετρελαίου τα «κατέλαβαν» οι ΗΠΑ με την βοήθεια των Κούρδων και ότι «δεν θα αφήσουμε ποτέ το ISIS να τα κατέχει». Ενώ, στη συνάντησή του με τον Ερντογάν είπε πως «έχουμε το πετρέλαιο» και πως «είναι ασφαλές».
Όσον αφορά το Ιράκ, ο πρόεδρος εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ανέλαβαν τον έλεγχο των αποθεμάτων της χώρας μετά τον πόλεμο στο Ιράκ. Το Foreign Policy σχολιάζει ότι θα μπορούσε να είναι αλήθεια πως τα κοιτάσματα της περιοχής δεν θα ελέγχονται ξανά από το Ισλαμικό Κράτος, αλλά είναι απίθανο να διαδραματίσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες τον μεγαλύτερο ρόλο. Αντίθετα, το «αφεντικό» θα είναι η Ρωσία. Και σύντομα, ακόμη και το δολάριο μπορεί να μην έχει θέση στο εμπόριο: Το Ιράκ και η Ρωσία συζητούν ήδη να γίνονται οι συναλλαγές τους με ρούβλια παρά με δολάρια για να αποφευχθεί οποιαδήποτε αρνητική αλληλεπίδραση με το αμερικανικό σύστημα.
Το αμερικανικό περιοδικό καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ρωσική επιρροή στο πετρέλαιο του Ιράκ και στη Συρία δεν είναι μόνο μακροπρόθεσμο οικονομικό πλήγμα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και πολιτικό. Το πετρέλαιο είναι το βασικό «νόμισμα» στις δύο αυτές χώρες, οπότε, όποιος το ελέγχει έχει επίσης μείζονα λόγο στη γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής.
Κ.Μ
