Ο τίτλος του παρόντος κειμένου: «προκλητικός ο Ερντογάν» είναι ο τίτλος που το δορυφορικό «EURONEWS» απέδιδε στη συμπεριφορά του Τούρκου Προέδρου, με βάση το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και τις εν συνεχεία δηλώσεις του.
Ο Τούρκος Πρόεδρος βαριά λαβωμένος (αυτός είναι ο όρος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί), από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της περασμένης Κυριακής (16 Απριλίου 2017), επιδόθηκε και πάλι σε ρητορική που τον «αποκόπτει» από τον πολιτικό πολιτισμό της Δύσης. Ανεξαρτήτως δε του ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ έσπευσε (και πάντως όχι σε άμεσο χρόνο) να τον συγχαρεί για το αποτέλεσμα (αντίστοιχη παρέμβαση έλαβε χώρα και από τον Πρόεδρο Ομπάμα στα γεγονότα του πραξικοπήματος εναντίον του), δεν σημαίνει ότι και οι ΗΠΑ δεν έχουν διαγνώσει τις πραγματικές πτυχές και τα πραγματικά δεδομένα του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος. Ασφαλώς δε η Δύση (κατά κανόνα η Ευρωπαϊκή Ένωση), τήρησε μια στάση ψύχραιμης αντιμετώπισης του αποτελέσματος.
-
η διαίρεση της Τουρκικής κοινωνίας αντανακλάται στην Ευρώπη
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος πράγματι καταγράφει μια Τουρκία βαθιά διαιρεμένη. Η διαίρεση δε αυτή δεν είναι «αμιγώς πολιτική», είναι «πρωτίστως πολιτιστική». Όταν δε συνυπάρχουν αυτές οι δύο «καταστάσεις», τότε το πράγμα καθίσταται πολύπλοκο.
Ιδιαιτέρως θα πρέπει με έμφαση να τονισθεί ενταύθα ότι η διαίρεση της τουρκικής κοινωνίας αντανακλά και στην Ηπειρωτική Ευρώπη, και πρωτίστως κα κυρίως στη Γερμανία και Ολλανδία, καθόσον φαινόμενα θρησκευτικού φονταμενταλισμού επιβεβαιώθηκαν στους κόλπους των κοινωνιών της Ευρώπης από τους Τούρκους μετανάστες που ζουν και εργάζονται νομίμως σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό αποδεικνύει η ετυμηγορία του δημοψηφίσματος: Τον Τούρκο μετανάστη ελκύει το «Οθωμανικό» παρελθόν της Τουρκίας, η ασιατική ταυτότητα της Τουρκίας
-
πως διοικείται η Τουρκία σήμερα
Το εγχείρημα-πρότυπο διακυβέρνησης που λαμβάνει χώρα στην Τουρκία από την εποχή του Ερντογάν, μπορεί να συνοψισθεί στα εξής: «συνύπαρξη του Ισλάμ και της Δημοκρατίας ως λαϊκού κράτους». Τούτο όμως σημαίνει την τέλεια αντίφαση! Αυτή η αντίφαση στην εξέλιξή της δεν μπορεί παρά να αφορά τελική προσχώρηση σε ένα από τους δύο αντιτιθέμενους πόλους, ή άλλως να διαιρεί δραματικώς την κοινωνία.
Τούτων δοθέντων, αποδείχθηκε ότι δεν μπορούσε να συνεχίζεται επί μακρόν η ιδιομορφία της τουρκικής πολιτικής: να επιδιώκεται δηλαδή να οικοδομείται πρότυπο Δημοκρατίας δυτικού τύπου με στοιχεία όμως ισλαμικού κράτους, έστω και «ήπιου χαρακτήρα». Αυτό το «πείραμα» αποδείχθηκε αδιέξοδο, ενώ εγκυμονεί κινδύνους παγιοποίησης εσωτερικού διχασμού και ευρύτερης αποσταθεροποίησης.
-
«Πού το πάει» ο Ερντογάν
Ο σημερινός Πρόεδρος της Τουρκίας, ανάμεσα στο κοσμικό κράτος και στην ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας και Πολιτείας έχει ταχθεί αναφανδών υπέρ του δεύτερου ενδεχόμενου. Άξιο παρατήρησης είναι δε ότι έχει δείξει στοιχεία εγκαίρως προς «ποιά» κατεύθυνση επιδιώκει να οδηγήσει τα πράγματα.
Όταν, λοιπόν, το Μάρτιο του 2016 ο Πρόεδρος Ερντογάν εγκαινίαζε την τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη, σε πανηγυρικό κλίμα, έδωσε τον τίτλο της γέφυρας στο όνομα του Γιαβούζ Σουλτάν Σελίμ. Έτσι σηματοδοτήθηκε η σημερινή άρχουσα ιδεολογία της Τουρκίας σε επίπεδο Ερντογάν. Όσοι δε στο διπλωματικό πεδίο δεν εντόπισαν τη χαρακτηριστική αυτή ενέργεια που «σηματοδοτεί» την «ιδεολογικοπολιτική στροφή του τουρκικού κράτους», όπως την επιδιώκει ο Πρόεδρος Ερντογάν, δεν πρέπει να εκτίμησαν ορθώς τις ειδικότερες προθέσεις του σημερινού Τούρκου Προέδρου.
Υπ’ όψιν δε για τον αναγνώστη ότι ο Σελίμ ο Α’ (1470-1520) γνωστός και ως Γιαβούζ (δηλαδή σκληρός), ήταν ο ένατος Σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο οποίος επικυρίαρχησε από το 1512 μέχρι το 1520. Σ’ αυτόν οφειλόταν η μεγάλη επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαιτέρως με την κατάκτηση του Χαλιφάτου των Μαμελούκων του Καϊρου που περιελάμβανε ακόμη και την Αίγυπτο. Έτσι ο αραβικός κόσμος πέρασε στον έλεγχο των Οθωμανών και κυριάρχησε στον Ισλαμικό κόσμο. Ο Σελίμ ο Α’ ήταν ο πρώτος Οθωμανός Σουλτάνος που έλαβε τον τίτλο του Χαλίφη του Ισλάμ.
Όποιος λοιπόν παρακολουθεί από κοντά τις κινήσεις του σημερινού Τούρκου Προέδρου, αντιλαμβάνεται «πού» επιθυμεί να οδηγήσει τα πράγματα.
-
τα ιδιαίτερα προβλήματα της Τουρκίας
Η Τουρκία ασφαλώς αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα όχι μόνο κοινωνικής συνοχής και οικονομικής ανάπτυξης αλλά και γεωπολιτικών και στρατηγικών δεδομένων. «Πάγιο» επιχείρημα είναι δε (από πλευράς τουρκικής πολιτικής), η αυξημένης σημασίας γεωπολιτική θέση της Τουρκίας. Το επιχείρημα όμως αυτό απέκτησε ιδιαίτερη αναφορά την περίοδο του 1979 που αφορούσε στην ανατροπή του Σάχη της Περσίας μέσω θρησκευτικού φονταμενταλισμού και στην εισβολή της τέως ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν, που προκάλεσε αναταράξεις στον Ασιατικό χώρο. Ωστόσο, στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι, προκειμένου να εκτιμηθεί ορθώς ο «στρατηγικός ρόλος» της μικτής αυτής ευρωπαϊκής και ασιατικής χώρας δεν πρέπει να παραλείπονται και τα εξής:
Η προοπτική ίδρυσης Κουρδικού κράτους είναι ενεστώσα όσο ποτέ άλλοτε, ενώ ακόμη και η επέκταση του Αρμενικού κράτους δεν παραβλέπεται. Και τούτο γιατί έχουν παραχωρηθεί «προσκαίρως» εδάφη στην Τουρκία από την τέως ΕΣΣΔ. Υπ’ όψιν ότι το Μάρτιο του 1921 υπογράφηκε στη Μόσχα το «σοβιετοτουρκικό σύμφωνο φιλίας» δυνάμει του οποίου παραχωρήθηκαν (προσκαίρως) τα εδάφη του Καρς και του Αρνταχάν που είχαν κατακτηθεί ήδη από το 1878 από την (τότε) Ρωσία. Δεν παραχωρήθηκαν όμως και τα εδάφη του Βατούμ –και αυτό λόγω των πετρελαίων. Παραλλήλως υφίστανται και δύο άλλα ζητήματα: Το ζήτημα της Ρωμιοσύνης του Πόντου και το καυτό ζήτημα των Αλεβιτών που διαιρεί κυρίως πολιτισμικά τη γείτονα. Έτσι τα 18 εκατομμύρια των Κούρδων που διαβιούν εντός της τουρκικής επικράτειας, και τα 20 εκατομμύρια των Αλεβιτών, που επίσης αποτελούν «σώμα» της κοινωνίας της γείτονος, αφορούν ζητήματα υπαρκτά εθνικά και θρησκευτικά.
Αυτή η Τουρκία ως έχουσα ενδεικτικώς τα προαναφερόμενα μείζονα εσωτερικά ζητήματα, με κρίσιμες επιλογές εξωτερικών προσδιορισμών επιβάλλεται αφενός να μην προβαίνει σε «εξαγωγή» των προβλημάτων της όποτε αυτά οξύνονται και μάλιστα προβάλλοντάς τα στην Ελλάδα κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, και αφετέρου υποχρεούται να υπερασπίζεται το δημόσιο διεθνές δίκαιο και τις υφιστάμενες Συνθήκες –ήτοι το υπάρχον status. Άλλως η Τουρκία καθίσταται εξόχως επικίνδυνος αποσταθεροποιητικός παράγοντας για την ευρύτερη περιοχή.
Η κρίση δε που προσδιορίζει το αποτέλεσμα του πρόσφατου δημοψηφίσματος αφορά μια ακόμη παράμετρο, που σε συνδυασμό με το «Συριακό» καθιστούν εξόχως δυσχερείς τις πολιτικές κινήσεις και αποφάσεις του Τούρκου Προέδρου.
-
το αφήγημα Ερντογάν και το μέλλον
Ο σημερινός Πρόεδρος της Τουρκίας πράγματι απέτυχε, όχι μόνο γιατί δεν δικαιώθηκαν οι προσδοκίες του, αλλά και για το μείζονα λόγο ότι σε καθεστώς «έκτακτης ανάγκης», και υπό συνθήκες απόλυτης πολιτικής δίωξης των όποιων αντιφρονούντων, επεδίωξε την διεξαγωγή του προαναφερόμενου δημοψηφίσματος. Εφόσον δε, επιμένει σε αναφορές (όπως π.χ. η επαναφορά της θανατικής ποινής), που καθιστούν αδιανόητη την συνύπαρξη της σημερινής Τουρκίας με την πολιτισμένη Δύση, ο Πρόεδρος της Τουρκίας είναι δεδομένο ότι θα αποσταθεροποιηθεί.
Ο Πρόεδρος Ερντογάν, όπως αναφέρει και το «EURONEWS» μάλλον δεν επέλεξε την πολιτική της μετριοπάθειας και της σύνεσης. Όσο δε γίνεται προκλητικός απέναντι στο δυτικό πολιτισμό, τόσο θα αποτυγχάνει στους στόχους του για μακρά παραμονή του στην εξουσία και για τη μετάβαση του τουρκικού κράτους σε ένα ιδιότυπο «χαλιφάτο».
———————————————
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
