Σαν σήμερα στις 13 του Νοέμβρη 1963 έφυγε από τη ζωή ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος (Αντώνιος Πολίτης), στέλεχος του ΕΑΜ και εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ, που μετά την απελευθέρωση κηρύχθηκε έκπτωτος (17 του Απρίλη 1945) από την Ιερά Σύνοδο, ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους.
Ο Αντώνιος, αντίθετα από την πλειοψηφία της ηγεσίας της εκκλησίας που ζούσε μακριά από το λαό και συχνά συνεργαζόταν με τους δυνάστες του, δεν δίστασε να πάρει θέση δίπλα στο λαό και να παλέψει μαζί του για τη λευτεριά και το δίκιο.
Από αριστερά: Ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος και ο παπα-Στάθης Κτενάς, εθνοσύμβουλοι της ΠΕΕΑ.
Γεννήθηκε στις 15 του Ιούνη 1890 στη Σύρο. Χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Ηλείας το 1922, αφού είχε πρωτύτερα υπηρετήσει (1918-22) ως στρατιωτικός ιερέας. Είχε αναπτύξει πλούσιο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο.
Για την αντιστασιακή δράση του, αντιγράφουμε από τη συριανή ιστοσελίδα logotypos: «Αναμφισβήτητα, ο ρόλος του Μητροπολίτη Αντώνιου στα χρόνια της Κατοχής στάθηκε καταλυτικός για την εξέλιξη των πραγμάτων στην ευρύτερη περιοχή του Πύργου. Ο πύρινος λόγος του ξεσήκωνε. Ήταν ένα πραγματικός “Παπαφλέσσας της Κατοχής”. Βρέθηκε στο πλευρό του ποιμνίου του στις δύσκολες ώρες της Κατοχής και πάλεψε για το καλύτερο. Για κείνο, όμως, που ο Αντώνιος έμεινε στην ιστορία, είναι η συμμετοχή του στην Αντίσταση, πράξη σπάνια για ιεράρχη.
Στις 25 Μαρτίου του 1944, ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος δημοσίευσε στην εφημερίδα “ΠΑΤΡΙΣ” Πύργου ένα κείμενο που αναφέρεται στην Επέτειο του 1821, ωστόσο το νόημα ήταν επαναστατικό. Από την προηγούμενη ημέρα εκείνος είχε φθάσει με αμαξοστοιχία στην Αρχαία Ολυμπία και είχε ταχθεί στο πλευρό των ανταρτών. Ανήμερα της Εθνικής Επετείου, φέρεται να παρακολούθησε παρέλαση του ΕΛΑΣ, μέλη του οποίου είχαν φθάσει απ’ όλη την Πελοπόννησο για να τιμήσουν τον ιεράρχη. Η φυγή του Μητροπολίτη εξέπληξε τούς πάντες. Οι Γερμανοί, όταν συνειδητοποίησαν τι συνέβη, άρχισαν τις συλλήψεις ιερέων της Μητροπόλεως και ιεροδιδασκάλων (οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι με παρέμβαση του Καζάζη), διέταξαν δε το κλείσιμο της “ΠΑΤΡΙΣ”.
Στο μεταξύ, οι αντιστασιακές οργανώσεις ανακήρυξαν τον Αντώνιο, Αρχηγό του ΕΑΜ Πελοποννήσου. Ο δεσπότης περιόδευσε στην ορεινή Ολυμπία και Αρκαδία. Μίλησε σε δεκάδες χωριά και ο πύρινος λόγος του ξεσήκωνε. Ο Κ. Καραλής σημειώνει πως ο Μητροπολίτης συναντήθηκε μεταξύ άλλων και με τον Άρη Βελουχιώτη, αρχηγό του ΕΛΑΣ, στη Γορτυνία. Στις 11-5-1944, στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας, θα συγκεντρωθούν οι αντιστασιακές δυνάμεις της χώρας σε ενός είδους εθνικού συμβουλίου. Ο Μητροπολίτης Αντώνιος θα είναι μεταξύ των επικεφαλής και θα εκπροσωπεί την Ηλεία και την Πελοπόννησο.
Ο Αντώνιος επέστρεψε στον Πύργο κατά την απελευθέρωση. Η τύχη του, όμως, είχε ήδη αποφασισθεί. Του αφαιρέθηκε η Μητρόπολη και παρέμεινε στην Αθήνα, ιερουργώντας σε ναό στο Αιγάλεω. Το 1958 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Μητροπολίτη τέως Ηλείας και στις 13 Νοεμβρίου 1963 έφυγε από τα εγκόσμια. Η φήμη του αποκαταστάθηκε το 2000, 37 έτη από το θάνατο του, με πρωτοβουλία του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου. Το όνομα του Αντωνίου δόθηκε σε δρόμους: Αιγάλεω Αττικής, Πάτρα, Πύργο, Αμαλιάδα. Ο Μητροπολίτης Αντώνιος στον Πύργο τιμάται, εντούτοις, και με το επιβλητικό και εξαιρετικό Μνημείο Εθνικής Αντίστασης στο Επαρχείο. Στη Σύρο δε έχει φιλοτεχνηθεί και τοποθετηθεί στο προαύλιο του Μητροπολιτικού Ναού Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στην προτομή του, με το επίγραμμα: “Αντώνιος Ν. Πολίτης, Μητροπολίτης Ηλείας (1890-1963), Στον αγωνιστή ιεράρχη της Εθνικής Αντίστασης, Με ευγνωμοσύνη και τιμή, Ο γενέθλιος Δήμος του…»
Ας δούμε όμως και πώς αντιμετωπίζει σήμερα η επίσημη εκκλησία τη θαρραλέα και τίμια στάση του ΕΑΜίτη ιεράρχη. Στο βιογραφικό σημείωμα που παρατίθεται για τον Αντώνιο στην ιστοσελίδα της Μητρόπολης Ηλείας αναφέρονται κατά γράμμα τα εξής:
«Εις την κατοχική περίοδον (1941 – 1944), ευρεθείς εν μέσω συγχύσεως αισθημάτων, συνθημάτων, παροτρύνσεων των Συμμαχικών Κυβερνήσεων και επιδιώξεων, εξ αγαθής πατριωτικής προαιρέσεως συνέδεσε εαυτόν με την Αντίστασιν, αποδεσμευθείς δε, ευθύς αμέσως από πάσαν μετακατοχικήν πολιτικήν συμπάθειαν, εθεωρήθη αγνός πατριώτης και εδικαιώθη πλήρως εν τη συνειδήσει της Εκκλησίας και του Έθνους…»
Δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε. Η στάση του ίδιου του Μητροπολίτη Ηλείας Αντώνιου, την εποχή που πολλοί ιεράρχες παρέδιδαν γη και ύδωρ και συνεργάζονταν με τους φασίστες καταχτητές, ή είχαν διάβασμα και δεν τους περίσσευε χρόνος να «ενημερωθούν», είναι η καλύτερη απάντηση.