Τα πρόσφατα γεγονότα έφεραν επιτακτικά στο προσκήνιο το θέμα του πατριωτισμού και των συνόρων, της εθνικής κυριαρχίας, της παγκοσμιοποίησης και του διεθνισμού.
Στα πλαίσια αυτού του σημειώματος ,εννοείται ότι μόνο ορισμένα από αυτά μπορούμε να θίξουμε, και αυτά ακροθιγώς, ξεκινώντας ιστορικά από τα βασικά για την Aριστερά. Δηλαδή τους κλασικούς του μαρξισμού αλλά και του αναρχισμού.
Α. Προλετάριοι. Πατρίδα ;
Κάποιοι προβάλουν μόνο μια φράση του “Κομμουνιστικού Μανιφέστου “: “Οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα , παραβλέποντας ασυλλόγιστα και αντιδιαλεκτικά, όλο το υπόλοιπο κείμενο που λέει :
” Ακόμα κατηγόρησαν τους κομμουνιστές ότι θέλου να καταργήσουν τ ά χ α την πατρίδα, την εθνότητα. Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα. Δεν μπορείς να τουςπάρεις κάτι που δεν έχουν “(1).
[Οι εργάτες λοιπό δεν έχουν πατρίδα(ή αισθάνονται ότι κάποιοι τους την έχουν στερήσει), όχι οι κομμουνιστές, οι οποίοι είναι συνειδητά πολιτικά όντα, και αποκρούουν τις κατηγορίες ότι θέλουν τ ά χ α να καταργήσουν την πατρίδα. Η ίδια η αστική τάξη έχει αφαιρέσει κάτω από τα πόδια των εργατών την πατρίδα, την εθνικότητα, τους έχει κάνει μισθωτούς σκλάβους, αφαιρώντας τους την γη των προγόνων τους με την “πρωταρχική συσσώρευση” κεφαλαίου.
Μήπως οι σκλάβοι της αρχαιότητας είχαν πατρίδα; Ή μήπως το κεφάλαιο το ίδιο έχει πατρίδα ; Μετακινείται και μαζί του μετακινείται και το εξάρτημα του ο εργάτης, όταν δεν μένει άνεργος στους πέντε δρόμους, και αναγκάζεται να μεταναστεύσει από μόνος του ή να πεθάνει σαν το σκυλί].
Στην συνέχεια ο Μάρξ και ο Ένγκελς διαβλέπουν και προσβλέπουν στην πολιτικοποίηση των εργατών μέσω του κομμουνιστικού κόμματος ή άλλων εργατικών κομμάτων, και στην κατάκτηση της εξουσίας.
” Και μια και το προλεταριάτο πρέπει πρώτα να κατακτήσει την πολιτική εξουσία, να ανυψωθεί σε εθνική τάξη, [να ξαναβρεί δηλαδή πάλι την χαμένη πατρίδα του], να συγκροτηθεί το ίδιο σαν έ θ ν ο ς, είναι και το ίδιο επίσης εθνικό, αν και σε καμιά περίπτωση με την έννοια της αστικής τάξης “.[Κάτι τέτοιο θα επαναλάβει πολλά χρόνια μετά και ο Νίκος Πουλατζάς.]
Εθνικό λοιπόν, αλλά όχι με την έννοια της αστικής τάξης, γιατί αυτή συνήθως είναι σωβινιστική,ρατσιστική, ιμπεριαλιστική, αλλά και πολύ εύκολα προδίδει το έθνος μια και το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα .Το έχουμε δει εξ άλλου αυτό πολλές φορές στην ιστορία.
Στη συνέχεια οι Μαρξ και Ένγκελς βάζουν μιά διάσταση περισσότερο μελλοντική, παγκοσμιοποιητική, αν καικάπως εξιδανικευμένη ,στα πλαίσια της “ελευθερεμπορίτικης” αντίληψης που υπήρχε τότε, ότι το ελεύθερο εμπόριο προάγει την ειρήνη, ( μόλις είχαν καταργηθεί οι δασμοί στα σιτηρά στη Μ.Βρετανία).
“Οι εθνικοί χωρισμοί και εθνικές αντιθέσεις ανάμεσαστους λαούς εξαφανίζονται όλο και περισσότερο με την ανάπτυξη της αστικής τάξης, με την ελευθερία του εμπορίου ,με την παγκόσμια αγορά ,με την ομοιομορφία της βιομηχανικής παραγωγής και των συνθηκών ζωής που αντιστοιχούν σ’αυτήν.
Η κυριαρχία του προλεταριάτου θα τους εξαφανίσει ακόμα πιο γρήγορα. Η κοινή δράση του,τουλάχιστον στις πολιτισμένες χώρες, αποτελεί έναν από τους πρώτους όρους της απελευθέρωσης του”.
Εξαφανίζονται λοιπόν οι εθνικές αντιθέσεις και χωρισμοί ,όχι όμως και τα ίδια τα έθνη. Γι’ αυτό και μιλάνε γιά “κοινή δράση ” του προλεταριάτου και όχι
για συγχώνευση του. Καλούν τους προλετάριους όλων των χωρών να ενωθούνε στον κοινό αγώνα .Ο διεθνισμός προυποθέτει την ύπαρξη των εθνών ,όχι την κατάργηση τους. Δεν είναι α-εθνισμός.
Η Διακήρυξη της Α’ Διεθνούς που είχε συντάξει ο Μαρξ, καλούσε την εργατική τάξη να ” επιβάλει τους απλούς νόμους της ηθικής και της δικαιοσύνης ,σαν υπέρτατους νόμους των σχέσεων ανάμεσα στα έθνη “(2).
Γιατί και τότε όπως και τώρα ,υπήρχε εκμετάλλευση και καταπίεση έθνους από έθνος.
“Στο βαθμό που θα καταργείται η εκμετάλλευση του ενός ατόμου από το άλλο ,θα καταργείται και η εκμετάλλευση του ενός έθνους από το άλλο”. [Του ενός έθνους από το άλλο λοιπόν , του ελληνικού έθνους από το γερμανικό ας πούμε.]
“Μαζί με την εξάλειψη της αντίθεσης των τάξεων στο εσωτερικό των εθνών, εξαλείφεται η εχθρική στάση των εθνών μεταξύ τους.” [Δεν εξαλείφονται και τα ίδια τα έθνη όμως].
Ο Μαρξ στον “Λόγο για την ελευθερία του εμπορίου”, διαβλέπει και την αναπόφευκτη κατάληξη της , την μονοπωλιακή κυριαρχία και τον ιμπεριαλισμό.
” Ένα πράγμα ακόμα που δεν πρέπει ποτέ να χάνουμε από τα μάτια είναι πως καθώς όλα έχουν γίνει μονοπώλιο, υπάρχουν κλάδοι που κυριαρχούν σ’ όλους τους άλλους και που εξασφαλίζουν στους λ α ο ύ ς που τους εκμεταλλεύονται περισσότερο την κυριαρχία πάνω στην παγκόσμια αγορά” .(3) [Στους κλάδους αυτούς βέβαια περιλαμβάνεται και ο χρηματοπιστωτικός,κατ’εξοχήν θα έλεγα].
Οι λαοί αυτοί λοιπόν εξασφαλίζουν κι ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο.
“Όταν το κεφάλαιο αυξάνει γρήγορα ,τότε μπορεί και ο μισθός της εργασίας ν’ανεβαίνει, όμως ασύγκριτα πιο γρήγορα ανεβαίνει το κέρδος του κεφαλαίου. Η υλική κατάσταση του εργάτη καλυτέρευσε, μα σε βάρος της κοινωνικής του θέσης”.
Η εργατική τάξη “θα πρέπει να είναι ευχαριστημένη ότι σφυρηλατεί για τον εαυτό της τις χ ρ υ σ έ ς αλυσίδες με τις οποίες την σέρνει η αστική τάξη από πίσω της ” (4).
Και μια αστική τάξη ακόμα μπορεί να είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από την αστική τάξη ενός άλλου έθνους.
Στο ‘”Μισθωτή εργασία και κεφάλαιο” (1847-1849) ο Μαρξ υποσχέθηκε να περιγράψει ακόμα, “την εμπορική υ π ο δ ο ύ λ ω σ η και εκμετάλλευση των αστικών τάξεων των διαφόρων ευρωπαϊκών εθνών από τον δεσπότη της παγκόσμιας αγοράς, την Αγγλία.” (σ.76 ).
Δεν πρόλαβε να το κάνει ,αλλά βλέπουμε μπρος στα μάτια μας τι γίνεται με την Γερμανία σε σχέση με τον ευρωπαϊκό Νότο (και όχι μόνον).
Αν μιά τέτια αστική τάξη δείξει διάθεση αντίστασης σ’ αυτές τις σχέσεις εκμετάλλευσης και καταπίεσης ,συνάγεται πως οι κομμουνιστές θα την υποστηρίξουν υπό κάποιους όρους που δεν θα εμποδίζουν τον δρόμο για παραπέρα επαναστατικές μεταβολές (πράγμα που δεν διαφαίνεται βέβαια για την ελληνική αστική τάξη).
“Με μια λέξη οι κομμουνιστές υποστηρίζουν παντού κάθε επαναστατικό κίνημα ενάντια στηνυπάρχουσα κοινωνική και πολιτική κατάσταση”.(5)
Ωστόσο πάνε πάντα ένα βήμα παραπέρα. “Σε όλα αυτά τα κινήματα προβάλουν το ζήτημα της ιδιοκτησίας, οποιαδήποτε μορφή ,περισσότερο ή λιγότερο εξελιγμένη κι αν έχει πάρει, σαν το βασικό ζήτημα του κινήματος”.
Αυτή είναι και η γραμμή που χάραξε ο Λένιν και η Γ’ Διεθνής για τα αντιαποικιακά- εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Με μεγάλη επιτυχία μάλιστα. Αλλά κάθε γραμμή εξαντλεί την δυναμική της μετά από πενήντα χρόνια περίπου, λόγω αντίρροπων δυνάμεων.
Μόνο η γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου παραμένει σε ισχύ όσο υπάρχει κεφάλαιο, και το απαραίτητο συμπλήρωμα του ,η μισθωτή εργασία.
Β.Η Κομμούνα και ο πατριωτισμός της
Το προλεταριάτο έδειξε τον πατριωτισμό του και η αστική τάξη την προδοτική της στάση,στα γεγονότα που οδήγησαν στην εξέγερση της Κομμούνας το 1871.
Μετά την ήττα του Λ.Βοναπάρτη και την προέλαση των Πρώσσων στο γαλλικό έδαφος, οι εργάτες του Παρισιού ανακήρυξαν την Δημοκρατία (Σεπ.70) που σχεδόν την ίδια στιγμή χαιρετίστηκε ομόφωνα σ’ όλη τη Γαλλία.(6)
Μιά ” κλίκα θεσιθήρων δικηγόρων με τον Θιέρσο επικεφαλής”, κατέλαβαν το Δημαρχείο και αυτοανακηρύχτηκαν κυβέρνηση. Οι εργάτες αιφνιδιασμένοι το ανέχτηκαν αυτό, “αλλά με τον ρητό όρο ότι η εξουσία αυτή θα χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για τον σκοπό
της εθνικής άμυνας”.
Οι Πρώσσοι πολιορκούσαν ήδη το Παρίσι, και στα σχέδια τους ήταν ο διαμελισμός της Γαλλίας. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να οπλίσει τους εργάτες και να
“Μία νίκη του Παρισιού ενάντια στον Πρώσο επιδρομέα, θα ήταν και μια νίκη του Γάλλου εργάτη ενάντια στον Γάλλο κεφαλαιοκράτη και τα κρατικά του παράσιτα. Ανάμεσα στο δίλημμα να διαλέξει ανάμεσα στο εθνικό καθήκον και το ταξικό συμφέρον, η κυβέρνηση εθνικής άμυνας δεν δίστασε ούτε στιγμή–μετατράπηκε σε κυβέρνηση εθνικής π ρ ο δ ο σ ί α ς” .(σ.596). Συνθηκολόγησε δηλαδή με ντροπιαστικούς όρους.
Οι εργάτες όμως του Παρισιού αρνήθηκαν τη συνθηκολόγηση και την προδοσία .Η τραγική και ηρωική συνάμα συνέχεια είναι γνωστή.
Όχι μόνον ο Μαρξ ,αλλά και ο πατριάρχης του αναρχισμού Μ.Μπακούνιν επαίνεσε τον πατριωτισμό του παρισινού προλεταριάτου. ( Εξάλλου σχεδόν οι μισοί κομμουνάροι ήταν αναρχικοί, οπαδοί κυρίως της τάσης του Προυντόν.)
Γράφει ο Μπακούνιν: Ο πατριωτισμός, αυτή η υπέρτατη αρετή,αυτή η δύναμη της ψυχής του Κράτους, έχει εξαφανιστεί στη Γαλλία. Ίσως επιβιώνει ακόμα στα ανώτερα
στρώματα κάτω από την αρχή της εθνικής ματαιοδοξίας” , αλλά κι εκεί φθαρμένη, θυσιάζοντας “τα ιδεαλιστικά συμφέροντα μπροστά στα πραγματικά συμφέροντα”. (7)
” Όλοι φοβόντουσαν, όλοι πρόδιδαν ,όλους τους απασχολούσε αποκλειστικά να σιγουρέψουν τα αγαθά τους,…..και να κερδίσουν ξεδιάντροπα την εύνοια του αδίστακτου και σκληρού νικητή.
Μπορούμε να δηλώσουμε την αναμφισβήτητη αλήθεια πως ο πατριωτισμός δεν βρήκε άλλο καταφύγιο παρά μόνον μέσα στο προλεταριάτο των πόλεων”.
Αλλά αυτός ο πατριωτισμός διέφερε από τον παραδοσιακό αστικό πατριωτισμό που “μισεί
παράφορα κάθε τι το ξένο, δεν θέλει να δώσει ούτε να πάρει τίποτα, όπως ακριβώς οι δικοί μας σλαβόφιλοι “. (σ.20 )
“Απεναντίας στο γαλλικό προλεταριάτο των πόλεων δεν έμεινε ούτε ίχνος από αυτό το μίσος “. Κάτω και από την επιρροή της διεθνιστικής προπαγάνδας “είχε αναπτυχθεί μέσα του μιά διάθεση απόλυτα αδελφική για τους προλετάριους όλων των χωρών μαζί με μια αδιαφορία, εξίσου απόλυτη, για το λεγόμενο μεγαλείο της Γαλλίας.”
Εξ άλλου ο Μπακούνιν ήταν μέλος της Α’ Διεθνούς και υιοθετούσε τις αρχές που είχε διατυπώσει ο Μαρξ.
Για την Γερμανία λέει (σ.13): ” Η Γερμανία όσο θα’ ναι ένα Κράτος” [ένα ενιαίο Κράτος δηλαδή ], “παρόλες τις ψευτοφιλελεύθερες,
Μέγας προφήτης ο Μπακούνιν !
Ως συνήθως το πρόβλημα δεν είναι οι Δάσκαλοι αλλά οι μαθητές. Γι αυτό κι ο Μαρξ, αναφερόμενος σε κάποιους νεαρούς “μαρξιστές”, έλεγε : “Ένα μόνο ξέρω. Εγώ δεν είμαι μαρξιστής”.
Δεν ήταν δηλαδή τέτοιος “μαρξιστής”.( Βλ. το γράμμα του Ένγκελς στον
Σμίτ της 5/8/1890 ).
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) Κ.Μαρξ- Φ.Ένγελς, “Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος”, στα “Διαλεκτά Έργα”, Εκδ.Αναγνωστόπουλος,Αθήνα 1956, σ.40.
(2) “Διαλεκτά Έργα”, σ.451.
(3) Στο Κ.Μαρξ, “Η αθλιότητα της φιλοσοφίας”, Εκδ. Αναγνωστίδη,χ.χ. Αθήνα, σ.203.
(4) “Διαλεκτά Έργα”,ό.π. σ.99.
(5) ό.π. σ.57.
(6) ό.π. σ.594.
(7) Μισέλ Μπακούνιν, “Κρατισμός και Αναρχία”, Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1979, σ.19.
(8) Στο ίδιο, σ.13
