Η γεωοπολιτική κατάσταση του Νοτίου Καυκάσου έχει αλλάξει δραματικά μετά τον δεύτερο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Έχει ήδη περάσει ένας χρόνος από το τέλος του δεύτερου πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, γεγονός που μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε τις σημαντικές αλλαγές που έχουν επέλθει μέσα και γύρω από τον Νότιο Καύκασο.
Οι περισσότερες από τις αλλαγές που συζητήθηκαν στις μέχρι τώρα επιστημονικές εργασίες επικεντρώθηκαν στον ρόλο της Τουρκίας και της Ρωσίας. Η μεταβαλλόμενη γεωγραφία του Νοτίου Καυκάσου, ωστόσο, αγνοήθηκε.
Από πολλές απόψεις, ο πόλεμος επιτάχυνε τις προϋπάρχουσες τάσεις, αλλά και ξεκίνησε νέες εξελίξεις.
Ιστορικά στοιχεία
Η πρώτη και κύρια αλλαγή αφορά τη γεωγραφία. Ο Νότιος Καύκασος κυριαρχείται ιστορικά από γειτονικά κράτη.
Είτε πρόκειται για την Βυζαντινή αυτοκρατορία στην ύστερη αρχαιότητα είτε για μεταγενέστερα οθωμανικά και περσικά κράτη, η περιοχή υπαγόταν αποκλειστικά σε μία ή δύο δυνάμεις.
Η ιδέα είναι ότι η περιοχή ήταν κυρίως κλειστή στην εξωτερική, μη περιφερειακή επιρροή. Η τάση συνεχίστηκε τον 19ο-20ο αιώνα όταν ο Νότιος Καύκασος κυριαρχούνταν αποκλειστικά από τη Ρωσία.
Το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε αυτή τη γεωπολιτική πραγματικότητα όταν πολλές δυνάμεις μπόρεσαν να διεισδύσουν στην περιοχή. Ωστόσο, ο ρυθμός της αλλαγής ήταν σχετικά αργός και η Ρωσία ήταν ακόμη σε θέση να ελαχιστοποιήσει τον βαθμό στον οποίο οι γειτονικές ή μη περιφερειακές χώρες ήταν σε θέση να δράσουν στον Νότιο Καύκασο, όπως η Τουρκία,το Ιράν, οι ΗΠΑ, η ΕΕ και σε κάποιο βαθμό, η Κίνα
Η σημασία του δεύτερου πολέμου του Ναγκόρνο Καραμπάχ για Ρωσία και Τουρκία
Αλλά ο δεύτερος πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ επιτάχυνε αυτή τη διαδικασία. Τα σύνορα του Νοτίου Καυκάσου αλλάζουν όλο και περισσότερο. Καμία δύναμη ή έστω ένα δίδυμο χωρών δεν μπορεί να κυριαρχήσει στην περιοχή.
Το γεγονός αυτό αντανακλά τις γεωπολιτικές αλλαγές στον κόσμο όπου ο αναδυόμενος πολυπολικός κόσμος εισάγει ένα διαφορετικό σύνολο κανόνων. Ο αποκλειστικός γεωπολιτικός έλεγχος δεν είναι πλέον βιώσιμος και ο πόλεμος του 2020 έδειξε ακριβώς αυτό.
Υπάρχει επίσης μια άλλη διάσταση της εξελισσόμενης γεωγραφικής αλλαγής. Ο πόλεμος εδραίωσε επίσης την άποψη ότι η λεκάνη της Κασπίας και ο Νότιος Καύκασος είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με την ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Η Ρωσία και η Τουρκία βασίζουν τις στρατηγικές τους στην περιοχή στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Από το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης ο Νότιος Καύκασος δεν ήταν τόσο κρίσιμο σημείο για τις δυνάμεις γύρω του.
Κατά κάποιο τρόπο, αυτή η επανεμφάνιση στενών επαφών μεταξύ του Νότιου Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής είναι μια επιστροφή στην κανονικότητα που διαταράχθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από τη ρωσική προσάρτηση του Νοτίου Καυκάσου.
Πράγματι, από καθαρά γεωγραφικούς όρους η περιοχή συνδέεται καλύτερα με την Τουρκία και το Ιράν παρά με τη Ρωσία, με την οποία μοιράζεται την αδιάβατη οροσειρά του Καυκάσου.
Αυτό σημαίνει επίσης ότι ο ρόλος του Νοτίου Καυκάσου στη σκέψη του Ιράν και της Τουρκίας, και κατ’ επέκταση της Ρωσίας, έχει αυξηθεί.
Θεωρούμενος αν όχι ως μια περιοχή που τελεί σε τέλμα στον λογισμό των μεγάλων δυνάμεων, ο Νότιος Καύκασος έχει, ωστόσο, βιώσει έλλειψη προσοχής. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για το Ιράν, το οποίο τώρα αγωνίζεται να διατηρήσει την αποδυναμωμένη θέση του στην περιοχή.
Ο ρόλος του Ιράν
Είναι αλήθεια ότι το Ιράν δεν ήταν ποτέ κυρίαρχη δύναμη στον Νότιο Καύκασο , σε αντίθεση με τη Ρωσία ή την Τουρκία, τους παραδοσιακούς παράγοντες εξουσίας.
Η Τεχεράνη ήταν σίγουρα παράγοντας για τα κράτη της περιοχής, αλλά δεν προκαλούσε φόβο, όπως η Άγκυρα ή η Μόσχα. Και όμως, ο Νότιος Καύκασος αντιπροσωπεύει μια περιοχή βασικής επιρροής για το Ιράν, βασισμένη σε χιλιετίες στενών πολιτικών και πολιτιστικών επαφών που είχαν διάφορες περσικές αυτοκρατορίες με τον Νότιο Καύκασο.
Ο πόλεμος του 2020 άλλαξε τους υπολογισμούς του Ιράν στην περιοχή καθώς τα συμφέροντα της Ισλαμικής Δημοκρατίας ήταν σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητα. Το Ιράν πρέπει τώρα να προσαρμοστεί στο αλλαγμένο γεωπολιτικό τοπίο και μπορεί ακόμη και να υποστηριχθεί ότι η πρόσφατη κλιμάκωση που είχε με το Αζερμπαϊτζάν σχετικά με τα κρατημένα φορτηγά, τις ασκήσεις και την υποτιθέμενη ισραηλινή επιρροή, ήταν μια προσπάθεια να “σφηνωθεί” ξανά στη γεωπολιτική του Νοτίου Καυκάσου. .
Ωστόσο, υπάρχουν λίγα πράγματα που μπορεί να κάνει το Ιράν για να ενισχύσει τη θέση του στην περιοχή. Ο Νότιος Καύκασος θα είναι σίγουρα υψηλότερος στην ατζέντα εξωτερικής πολιτικής της Τεχεράνης από πριν. Όμως η Τεχεράνη δεν έχει σύμμαχο στην περιοχή, ούτε έχει οικονομικά μέσα για να ενισχύσει την ήπια ισχύ της. Το Ιράν μπορεί ωστόσο να στηρίξει την Αρμενία στις προσπάθειές της να εξισορροπήσει το θριαμβευτικό Αζερμπαϊτζάν.
Η άρση των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ θα μπορούσε να ενισχύσει την προβολή του Ιράν για οικονομική και διπλωματική δύναμη στον Νότιο Καύκασο. Ωστόσο, μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση για την Τεχεράνη θα ήταν η οικοδόμηση στενότερης συνεργασίας με τη Ρωσία.
Και οι δύο απεχθάνονται την αυξανόμενη τουρκική επιρροή και η Ισλαμική Δημοκρατία δεν αντιτίθεται στην αυξανόμενη ρωσική επιρροή όσο δυσανασχετεί με την παρουσία της Δύσης και της Τουρκίας.
Σίγουρα, τα συμφέροντα με τη Ρωσία δεν ευθυγραμμίζονται πάντα, αλλά για την Τεχεράνη, η Μόσχα είναι μια παραδοσιακή δύναμη στον Νότιο Καύκασο που έχει να κάνει με τη διατήρηση του status quo.
Η Τουρκία, από την άλλη, αναστατώνει τον Νότιο Καύκασο αναζητώντας μεγαλύτερη επιρροή.
Υπήρξε μια ορισμένη μείωση της δυτικής επιρροής στον Νότιο Καύκασο.
Αν και δεν σημαίνει οριστική αποστασιοποίηση της Δύσης, είναι ωστόσο σημαντικό για την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες να διαμορφώσουν μια πιο σθεναρή προσέγγιση προς την περιοχή.
Η στάση ΗΠΑ-ΕΕ
Η μείωση των εντάσεων με την Τουρκία θα μπορούσε να είναι ένα από τα βήματα. Η αύξηση της οικονομικής δέσμευσης με την περιοχή θα ήταν κάτι άλλο. Η καθυστέρηση μπορεί να είναι επιζήμια.
Η Γεωργία, η οποία χρησιμεύει ως πόρτα για τη Δύση προς τη λεκάνη της Κασπίας και προς την Κεντρική Ασία, θα μπορούσε να είναι ο μεγαλύτερος χαμένος εάν η Ουάσιγκτον μετατοπίσει την εξωτερική της πολιτική μακριά από την περιοχή.
Μια εναλλακτική θα μπορούσε να είναι ένα ρωσικό μοντέλο οικοδόμησης ειρήνης και περιφερειακής τάξης όπου η Γεωργία, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν θα αντιμετωπίσουν έλλειψη επιλογών εξωτερικής πολιτικής, εάν η απροθυμία της Δύσης να δεσμευτεί στην περιοχή συνεχίσει να αυξάνεται.
Πηγή: Πενταπόσταγμα – Παναγιώτης Νάστος