Ο ιός που εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη βρήκε πρόσφορο έδαφος στο κατεστραμμένο δημόσιο σύστημα υγείας της Κίνας. Μια τραγική ιστορία, με αφετηρία το μεγάλο άλμα προς την οικονομία της αγοράς, από τη δεκαετία του ’80.
Ο καλός γιατρός αποτρέπει την ασθένεια, ο μέτριος έρχεται λίγο πριν εμφανιστεί και ο αρχάριος όταν έχεις αρρωστήσει (Κινεζική παροιμία)
Πριν από περίπου δύο χρόνια, κυκλοφόρησε στο Youtube ένα βιντεάκι με τον όχι και τόσο μετριοπαθή τίτλο «Πώς ο καπιταλισμός κατέστρεψε το σύστημα υγείας της Κίνας». Ο παρουσιαστής εξηγούσε από τα πρώτα λεπτά ότι στα χρόνια του Μάο Τσετούνγκ το κράτος πρόσφερε δωρεάν περίθαλψη σε όλους.
Μετά τη δεκαετία του ’80, όμως, το άνοιγμα στην οικονομία της αγοράς και οι ιδιωτικοποιήσεις τμημάτων του συστήματος δημιούργησαν ένα δυστοπικό σκηνικό. Οι φτωχότεροι πολίτες, εάν δεν πεθαίνουν από κάποια ιάσιμη ασθένεια, προσπαθούν να παρασκευάσουν ακόμη και σύνθετα αντικαρκινικά φάρμακα, καθώς δεν έχουν πρόσβαση σε καμία βαθμίδα περίθαλψης. Το βιντεάκι θα μπορούσε να αποτελεί την ιδεολογικά φορτισμένη άποψη κάποιου μαοϊκού, αλλά έφερε φαρδιά-πλατιά την υπογραφή των New York Times – που δεν φημίζονται για τις «κομμουνιστικές» παρεκκλίσεις τους.
Το ρεπορτάζ της κορυφαίας αμερικανικής εφημερίδας παρουσίαζε και τις σχεδόν καθημερινές μάχες που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό μεγάλων νοσοκομείων ανάμεσα σε ασθενείς, οι οποίοι αναγκάζονται να περιμένουν για ημέρες σε ουρές, και γιατρούς που καταλήγουν να «εξετάζουν» έως και διακόσια άτομα την ημέρα. Η ενδονοσοκομειακή βία είναι πλέον τόσο συνηθισμένη ώστε δημιουργήθηκε και ειδικός όρος που την περιγράφει: «Γι Νάο», σε ελεύθερη απόδοση «ιατρική αναταραχή».
Οι New York Times έφερναν απλώς στην επιφάνεια ένα «μυστικό» που μοιράζονται περίπου 1,4 δισεκατομμύρια πολίτες της Κίνας: ότι η σταδιακή και συχνά συγκαλυμμένη αποκρατικοποίηση του συστήματος υγείας είχε αφήσει την πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου ανοχύρωτη απέναντι σε κάποια μολυσματική ασθένεια που θα μπορούσε να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή.
Δώδεκα χρόνια νωρίτερα η Κινέζα καθηγήτρια Πινγκάν Ζενγκ και δύο συνεργάτες της από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας περιέγραφαν με σοκαριστικές λεπτομέρειες τις τραγικές εξελίξεις που έφερε στον κλάδο της υγείας το μεγάλο άλμα προς τον καπιταλισμό του Ντενγκ Σιαοπίνγκ.
H εργασία παρουσίαζε αρχικά τους τέσσερις ιδεολογικούς αλλά και πρακτικούς πυλώνες του δημόσιου συστήματος υγείας του Μάο: α) προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση των εργατών, των χωρικών και των στρατιωτών, β) έμφαση στην πρόληψη και όχι τη φαρμακευτική αντιμετώπιση ασθενειών γ) ενοποίηση της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής με την τεχνογνωσία που έφτανε από τη Δύση και δ) σύνδεση του ιατρικού επαγγέλματος με ένα πλατύ λαϊκό κίνημα.
Στο διάστημα 1952 με 1982, το συγκεκριμένο μοντέλο μείωσε τη βρεφική θνησιμότητα από τους 200 θανάτους (ανά 1.000 γεννήσεις) στους 34 και διπλασίασε το προσδόκιμο ζωής από τα 34 στα 68 χρόνια. Οι πρώτοι δύο πυλώνες του συστήματος όμως, οι οποίοι θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε άμεση κατάρρευση τη σύγχρονη φαρμακοβιομηχανία και τα ιδιωτικοποιημένα συστήματα υγείας της Δύσης, εγκαταλείφθηκαν μετά τη δεκαετία του ’80.
Οι κρατικές δαπάνες για την υγεία έπεσαν από το 35% στο 15%, ενώ αυξήθηκαν οι επιδοτήσεις σε ιδιωτικά συστήματα ασφάλισης, τα οποία όμως δεν κάλυπταν την πρωτοβάθμια περίθαλψη. Μαζί με τον «ιό» του καπιταλισμού, ήρθαν στην Κίνα και τα πρώτα «φακελάκια» των γιατρών αλλά και ένα ολόκληρο κύκλωμα από μαυραγορίτες που εξασφάλιζε ταχύτερη πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, με το αζημίωτο.
Για τα φτωχότερα νοικοκυριά, που δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό αλλά ούτε στην πρωτεύουσα κάποιας επαρχίας, το κόστος της περίθαλψης και των φαρμάκων έφτασε το 2002 να αντιστοιχεί στο 58% του εισοδήματος. Ηταν προφανές ότι μια οικογένεια που έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στο φαγητό και τα φάρμακα, δεν επισκεπτόταν ποτέ τον γιατρό, εκτός αν κάποιο μέλος της βρισκόταν κυριολεκτικά στα πρόθυρα του θανάτου.
Η μικρή αλλά σημαντική λεπτομέρεια στην εργασία της Πινγκάν Ζενγκ, την οποία μπορούσε να βρει κανείς μόνο στα ψιλά γράμματα της πρώτης σελίδας, είναι ότι η ίδια εργαζόταν για το Πανεπιστήμιο Χουαζόνγκ της πόλης Γουχάν, στην επαρχία Χουμπέι –στο σημείο δηλαδή από όπου ξεκίνησε η εξάπλωση του κορονοϊού.
Οσα περιέγραφε το 2006 η Κινέζα πανεπιστημιακός για την κατάρρευση του συστήματος υγείας στην κινεζική ύπαιθρο αποδείχτηκαν προφητικά. Ουδείς προφήτης, όμως, στον τόπο του – ειδικά αν ο τόπος αποτελεί ένα κατ’ όνομα κομμουνιστικό προγεφύρωμα του απολυταρχικού καπιταλισμού.
Οσα και αν μπορεί (και πρέπει) να καταλογίσει κανείς στο καθεστώς του Μάο, αξίζει να δει πώς κατάντησαν οι επίγονοί του τους βασικούς πυλώνες του συστήματος υγείας, το οποίο σήμερα καλείται να αντιμετωπίσει τον κορονοϊό: Η προτεραιότητα δεν δίνεται πλέον σε εργάτες και αγρότες αλλά στα προνομιούχα στρώματα των αστικών κέντρων, η προληπτική ιατρική αντικαταστάθηκε από υπερσυνταγογράφηση που εξυπηρετεί συγκεκριμένες φαρμακοβιομηχανίες και το ιατρικό επάγγελμα δεν συνδέεται με κάποιο λαϊκό κίνημα αλλά με μια κάστα γραφειοκρατών και τη σύγχρονη, ιδιωτική μαφία της υγείας.
Μια ολόκληρη χώρα είχε μετατραπεί σε ξενιστή που περίμενε να πολλαπλασιάσει τον πρώτο θανατηφόρο ιό που θα χτυπούσε την πόρτα της.
