Ο καλός και ο κακός μπάτσος, τα «κόκκινα» δάνεια και το δόγμα του σόκ του Γ. Περάκη

Ο καλός και ο κακός μπάτσος, τα «κόκκινα» δάνεια και το δόγμα του σόκ
Ηταν να μην πάρουν μπροστά. Η αρχή έγινε με το σταδιακό ξεπούλημα της Ελληνικής  δημόσιας περιουσίας και έπεται αυτή της ιδιωτικής. Το όνειρο του Ελληνα για την απόκτηση κατοικίας, έχει μετατραπεί σε εφιάλτη διαρκείας. Ο εφιάλτης του δεν σταματά εδώ. Υπάρχουν τα χρέη στις εφορίες στα 100 δις ενώ τα χρέη στα ασφαλιστικά ταμεία 28 δις. Ο συνολικός αριθμός οφειλετών, μικρών  και μεγάλων ξεπερνάει τα 5,5 εκατ. ατομα². Οι πολιτικές όλων των μνημονιακών κυβερνήσεων απο το 2009  μετέφεραν την ωρολογιακή βόμβα, με αποτέλεσμα να φθάσουμε στο σημερινό σημείο τήξης (η εφαρμογή του δόγματος του σόκ απο το 2009 σε πλήρη ανάπτυξη).
Περιγραφή της σημερινής κατάστασης
Η κατάσταση είναι εκρηκτική. Το κοινωνικό πρόβλημα των «κόκκινων» δανείων, έχει «σκάσει». Η κυβέρνηση να αναλάβει τις ευθύνες της. Το μέγεθος είναι τόσο μεγάλο που η πατρίδα μας και κατάσχεται και ξεπουλιέται μαζί με τον λαό μας.

Τα νέα στοιχεία έρχονται να συμπληρώσουν την τραγική εικόνα που αποτύπωσε και έρευνα της Alpha Αστικά Ακίνητα  και δείχνουν πως αγνωστο είναι το απόθεμα των ακινήτων που έχει περιέλθει στο Δημόσιο είτε από κατασχέσεις είτε από εκχωρήσεις ακινήτων. Σύμφωνα με τους φορείς της αγοράς των ακινήτων οι αποποιήσεις των κληρονομιών πρόκειται να διατηρηθούν με αμείωτη ένταση και στο άμεσο μέλλον. Μάλιστα, η όλη διαδικασία είναι πιθανό να γίνει ακόμα πιο δυσχερής καθώς εξετάζεται η υποχρεωτκή επισύναψη βεβαίωσης μηχανικού περί μη ύπαρξης αυθαίρετων κατασκευών. Η εξέλιξη των αριθμών από το 2013 δείχνει και το μέγεθος του προβλήματος. Οι σχετικές αιτήσεις αποποίησης κληρονομιάς ήταν:

Τι υπέγραψαν στο τρίτο μνημόνιο:
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, έχει αναλάβει να υλοποιήσει τα εξής:

• Νέου καθεστώτος εκκαθάρισης των «κόκκινων» δανείων στις τράπεζες, τις οφειλές στις εφορίες και στα ασφαλιστικά ταμεία. 
  • Μείωση των κόκκινων δανείων στο διάστημα 2017-2019 κατά 40%.  Δηλαδή από 110 δις να απομειωθούν κατά 41 δις. Η μείωση θα γίνει ως εξής: 15 δις με ρυθμίσεις, γύρω τα 6-7 δις με πωλήσεις σε εταιρίες (funds), 5-6 δις με ρευστοποιήσεις (πλειστηριασμούς) και τέλος  γύρω στα 15 δις με διαγραφές (δάνεια που δεν διαθέτουν εμπράγματες διασφαλίσεις) και είναι κυρίως καταναλωτικά.

Οσον αφορά τη δομή των «κόκκινων» επιχειρηματικών δανείων, οι διαδικασίες εκκαθάρισης των οποίων εκτός από τους ιδιοκτήτες και τους πιστωτές, ενδιαφέρουν άμεσα και τους εργαζόμενους (τόσο για οφειλόμενους μισθούς, αποζημιώσεις και ασφαλιστικές εισφορές, όσο και για τις θέσεις εργασίας), σύμφωνα με δημοσιεύματα (RealNews, 4.12.16), είχαν την εξής σύνθεση:

Οι λύσεις που δεν λύνουν το πρόβλημα:

• Οι συμβατικές λύσεις συνήθως αφορούν σε ταμειακές διευκολύνσεις, όπως η βραχυπρόθεσμη αναδιάρθρωση δανείων που οδηγεί σε προσωρινή ανακούφιση του δανειολήπτη (πληρωμή μόνο τόκων ή μέρους μόνο των τόκων κ.α.). Τέτοια μέτρα, λόγω του προσωρινού χαρακτήρα τους, δεν αποτελούν βιώσιμη λύση. Όταν η κρίση έχει μεγάλη ένταση και διάρκεια, τέτοιες λύσεις εφαρμόστηκαν ευρέως από τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα.
• Οι πλειστηριασμοί συμβάλλουν στη θεραπεία του προβλήματος «ενθαρρύνοντας» τους δανειολήπτες να εξυπηρετούν τα δάνειά τους και ανακουφίζοντας λίγο και πρόσκαιρα τους ισολογισμούς των πιστωτικών ιδρυμάτων. Εχουν, όμως, έντονο κοινωνικό κόστος και πολλά μειονεκτήματα. Ειδικά σε συστημικές κρίσεις, οι μαζικοί πλειστηριασμοί λειτουργούν ως ενισχυτής της κρίσης, πιέζουν έτι περαιτέρω τις τιμές των ακινήτων. Η πτώση των οποίων παρασύρει και τις αξίες των υποθηκευμένων ακινήτων, με συνέπεια και οι ισολογισμοί των πιστωτικών ιδρυμάτων να επιβαρύνονται, και στους δανειολήπτες να καλλιεργούνται αντικίνητρα για την εξυπηρέτηση των δανείων τους. Οταν το ποσοστό των κόκκινων δανείων ξεπερνά ένα κρίσιμο επίπεδο, οι πλειστηριασμοί δεν είναι μέρος της λύσης του προβλήματος. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι στην Ιρλανδία, χώρα που φημίζεται για την αποτελεσματικότητα και τις «φιλελεύθερες» οικονομικές πρακτικές της,  δεν έγιναν σχεδόν καθόλου πλειστηριασμοί κατοικιών, σε αντίθεση με την Ισπανία.
• Η πώληση των στεγαστικών δανείων σε funds είναι μη λειτουργική λύση. Προσφορές που θα κάνουν τα  funds  για να αγοράσουν στεγαστικά δάνεια (ενσωματώνοντας αυτά τα ρίσκα στην τιμολόγηση) δεν θα είναι καθόλου συμφέρουσες για τις τράπεζες. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει πως τα δάνεια βγαίνουν προς πώληση πάντα σε πολύ χαμηλές τιμές:
  • Στη Ρουμανία τα δάνεια πουλήθηκαν από 6% έως 10% της ονομαστικής τους αξίας.
  • Στην Ουγγαρία τα «κόκκινα» καταναλωτικά δάνεια βγήκαν στο… σφυρί στο 12%-15% της αξίας τους.
  • Στην Τσεχία και στη Σλοβακία τα δάνεια πουλήθηκαν έναντι 19%-21%.
  • Στην Πολωνία μεταξύ 11%-14% της ονομαστικής τους αξίας τα καταναλωτικά, και αντίστοιχα έναντι 6%-10% τα επιχειρηματικά.

Το Ιρλανδικό μοντέλο ή το Ισλανδικό, «ένα σ απόσταση»;
Το «μαιμού» Ιρλανδικό μοντέλο με επιλογή:

• Εθελοντική παράδοση ακινήτου για αποφυγή του πλειστηριασμού (ο «καλός» μπάτσος)
• Πλειστηριασμός του ακινήτου και δικαστικές περιπέτειες του ιδιοκτήτη (Ο «κακός» μπάτσος)

Ενα ρεαλιστικό Ισλανδικό μοντέλο προσαρμοσμένο στις Ελληνικές συνθήκες²:
Κούρεμα χρέους, αντισυμβατική αλλά λειτουργική λύση
Το κούρεμα του χρέους θεωρείται λύση αντισυμβατική, κυρίως λόγω του ηθικού κινδύνου που ελλοχεύει. Την έννοια του ηθικού κίνδυνου τη γνωρίζουμε καλά στην Ελλάδα. Κάθε περαίωση φορολογικών υποθέσεων σε τακτική βάση ουσιαστικά επιβράβευε τους φοροφυγάδες και επιβάρυνε τους νομοταγείς πολίτες. Και πρόσφερε κίνητρα σε όλους να επιδοθούν στο σπορ της φοροδιαφυγής! Αντίστοιχα, κάθε τακτοποίηση αυθαίρετων κτισμάτων ήταν ένα βροντερό σύνθημα «Χτίσε και εσύ το αυθαίρετό σου. Μπορείς!» Κάπως έτσι και με τα κόκκινα δάνεια: διευκολύνοντας τους στρατηγικούς κακοπληρωτές σήμερα, διακινδυνεύεις τη δημιουργία νέων οργανωμένων στρατιών «στρατηγικών κακοπληρωτών». Τουλάχιστον στη θεωρία. Γιατί οι μεν με τα κόκκινα δάνεια μένουν στα σπίτια τους χωρίς να πληρώνουν ούτε ενοίκιο ούτε δόση, ενώ οι άλλοι  και κυρίως οι νεότεροι στερούνται κάθε ευκαιρίας χρηματοδότησης, αφού δεν υπάρχει τραπεζικό σύστημα να τους δώσει δάνειο είτε στεγαστικό είτε επιχειρηματικό.
Η Ισλανδία αντιμετώπισε τους δανειολήπτες αυτούς ως λογικούς δανειολήπτες κι όχι ως μπαταχτσήδες. Και δικαιώθηκε. Οι αναδιαρθρώσεις των δανείων θα προκύψουν κατόπιν διμερών διαπραγματεύσεων μεταξύ πιστωτικών ιδρυμάτων και δανειοληπτών. Κι εδώ ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος και η προσδοκία της διακριτικής μεταχείρισης. Ειδικά σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η καχυποψία και η εμπιστοσύνη είναι το κύριο ζητούμενο σε κάθε πεδίο της δημόσιας ζωής. Πιστεύω, λοιπόν, πως ο τρόπος που χρησιμοποίησε η Ισλανδία για την αναδιάρθρωση των στεγαστικών δανείων είναι ιδανικός. Ταιριάζει απόλυτα στην ιδιομορφία της Ελλάδας και θα μπορούσε να αποδειχτεί πιο αποτελεσματικός.
Στην Ισλανδία, για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, προσφέρθηκε σε όλους τους επιλέξιμους δανειολήπτες στεγαστικών δανείων μια ελάφρυνση χρέους με τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά για όλους. Σε όλους τους μη ενήμερους δανειολήπτες με στεγαστικό δάνειο, το ύψος του οποίου ξεπερνούσε την τρέχουσα εμπορική αξία του ακινήτου μειώθηκε η αξία του δανείου στο 110% της αξίας του ακινήτου. Αυτή ήταν η συνταγή της Ισλανδίας. Γρήγορη, διαφανής, ισότιμη και λειτουργική λύση. Και η στόχευση ξεκάθαρη: να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ότι πάρα πολλοί δανειολήπτες δεν είχαν κίνητρο, δεν είχε νόημα να αποπληρώνουν το στεγαστικό τους λόγω της αρνητικής καθαρής αξίας των ακινήτων τους. Η Ισλανδία υιοθέτησε καθολική λύση, για όλους αυτή διασφαλίζει τη διαφάνεια και τη μεγαλύτερη λειτουργικότητα. Σχεδίασε ένα απλό, λογικό και δίκαιο εργαλείο αναδιάρθρωσης. Η συγκεκριμένη μεθόδευση μπορεί να αποφέρει πολύ γρηγορότερα αποτελέσματα από τις διμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ δανειολήπτη και πιστωτικών ιδρυμάτων.
Η ανάπτυξη των προηγουμένων θα έχει νόημα εάν συνοδευθεί απο τα εξής άμεσα μέτρα:
1) Χρέη πολιτών με χαμηλά εισοδήματα και μικρή περιουσία, καθώς ευπαθών κοινωνικών ομάδων (χρόνια άνεργοι, ασθενείς, κά), διαγράφονται.
2) Χρέη οφειλετών μεσαίου εισοδήματος και περιουσίας και μερική διαγραφή ανάλογα με μείωση εισοδήματος. Στις περιπτώσεις συνυπολογισμού χρεών σε τράπεζες, το ύψος της δόσης να μην ξεπερνά το 1/3 του ετήσιου εισοδήματος, διαγραφή προσαυξήσεων.
3) Χρέη των υπόλοιπων κατηγοριών οφειλετών εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα περί αναγκαστικής είσπραξης. Σε κάθε περίπτωση δεν θίγεται το ακατάσχετο της Α’ κατοικίας, μέχρι ενός ορίου που δεν συνεπάγεται κατοχή αφανούς πλούτου και πολυτελούς διαβίωσης.
4) Οφειλές στα ασφαλιστικά ταμεία, την επαναφορά της ρύθμισης των 100 δόσεων, το πάγωμα των ληξιπρόθεσμων οφειλών επαγγελματιών για δικές τους εισφορές και δυνατότητα μεταφοράς στο τέλος του ασφαλιστικού βίου, με επιλογή είτε εξαγοράς, είτε αφαίρεσής τους από το χρόνο ασφάλισης, για τον υπολογισμό της σύνταξης. Τέλος έρευνα με τιμωρία των υπευθύνων κακοδιαχείρισης των αποθεματικών, πάταξη της εισφοροδιαφυγής και «μαύρης εργασίας» κλπ.
5) Για τις μεγάλες επιχειρήσεις, εφαρμογή διαχειριστικού ελέγχου για εντοπισμό «θαλασσοδανείων» και δόλιων πρακτικών δημιουργίας «κόκκινων δανείων» και καταλογισμό ευθυνών. Προσδιορισμός δυνατοτήτων συνέχισης λειτουργίας της επιχείρησης (business plan) και μετοχοποίηση δανείων σε τράπεζες υπό δημόσιο έλεγχο με τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας. Για τις επιχειρήσεις που μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους με «αυτοδιαχειριστικά» και «συνεταιριστικά» σχήματα, ευνοϊκές ρυθμίσεις και μέτρα στήριξης και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας.
1.  Γιάννης Τόλιος  14/03/2017.
2. Γιώργος Στρατόπουλος 24/10/ 2016.
 
 
 
 
Γιάννης Περάκης
Οικονομολόγος