Ένα διήμερο της Αριστεράς που καταπιάνεται με τη μεγάλη οκτωβριανή σοσιαλιστική επανάσταση θα ήταν «λειψό» χωρίς μια έστω εκτενή αναφορά– και την όποια κριτική αποτίμηση έχει να κάνει κανείς ανάλογα με την οπτική του – στη 3η Διεθνή και τη συνεισφορά της.
Καταρχήν, είναι αλήθεια ότι ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν στα εσωτερικά των σοσιαλιστικών κομμάτων διαφορές γύρω από ζητήματα γραμμής, όπως το δίπολο περιορισμός σε οικονομικά αιτήματα ή σύνδεση αυτών με την πολιτική πάλη κοκ.
Ωστόσο, το ιμπεριαλιστικό σφαγείο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν αυτό που αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των εξελίξεων. Η στήριξη των πολεμικών προϋπολογισμών από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στα εθνικά αστικά κοινοβούλια και η συνακόλουθη πολιτική χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς άφησαν ένα τεράστιο πολιτικό κενό στο παγκόσμιο σοσιαλιστικό κίνημα. Ήδη από το Νοέμβρη του 1914 ο Λένιν είχε επισημάνει την αναγκαιότητα συγκρότησης μιας νέας Διεθνούς που θα έδινε νέα πνοή στο επαναστατικό κίνημα και που θα αποκαταστούσε το κύρος των εργατικών και σοσιαλιστικών κομμάτων στις μάζες.
Ο «Κόκκινος Οκτώβρης» έπαιξε καθοριστικό ρόλο τόσο στην υπόθεση της συγκρότησης επαναστατικών κομμάτων σε κάθε σχεδόν καπιταλιστική χώρα όσο και στη συγκρότηση του νέου Καθοδηγητικού Κέντρου της 3ης Διεθνούς. Η πρώτη νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση ήταν ένα επίτευγμα πρωτόγνωρο με παγκόσμια ακτινοβολία. Ένα επίτευγμα που άγγιζε τα μυαλά και τις ψυχές εκατομμυρίων εργατών, αγροτών και εξαθλιωμένων σε όλο τον πλανήτη. Ήταν ένα ζωντανό παράδειγμα ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε αλλιώς ότι οι χειραφετημένοι προλετάριοι μπορούν τελικά να κερδίσουν έναν κόσμο ολόκληρο. Στην τελική επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης καθοριστικός ήταν ο ρόλος του Κόκκινου Στρατού με ηγέτες τους Λένιν και Τρότσκι. Στο παγκόσμιο σκηνικό που διαμορφώθηκε, η νεαρή ΕΣΣΔ δεν ήταν απλά ένα άλλο φιλεργατικό κράτος αλλά η ζώσα πραγματικότητα της νικηφόρας επανάστασης. Η 3η Διεθνής παρότι ήταν εγχείρημα παγκόσμιων οριζόντων δεν μπορούσε παρά να αντλεί από την προωθητική δύναμη του «Οκτώβρη».
Κατά την άποψή μας, η ανάγνωση της Ιστορίας δεν μπορεί να γίνεται ούτε μονόπλευρα ούτε ως επετειακή ανάδειξη φωτεινών στιγμών στην ιστορία της ταξικής πάλης και του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση. Με αυτήν την έννοια, μπορούμε να αναγνωρίσουμε αδυναμίες και λάθη. Όπως ενδεικτικά, αδυναμίες σεχταριστικού χαρακτήρα όπως στην περίοδο της γραμμής του σοσιαλφασισμού. Ή ενίοτε, λανθασμένη ανάγνωση της συγκυρίας, όπως στην περίπτωση της Κίνας με την βραχύβια υποστήριξη των εθνικιστών οι οποίοι με την πρώτη ευκαιρία εξαπέλυσαν πρωτοφανείς διωγμούς έναντι του νεαρού ΚΚ Κίνας.
Ωστόσο, στη συνολική αποτίμηση η 3η Διεθνής είχε θετική συνεισφορά στην επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών των κομμουνιστικών κομμάτων κατά την περίοδο 1919 – 1943. Αναφέρονται ενδεικτικά: ο καταλυτικός ρόλος στην πολιτική και οργανωτική αποκρυστάλλωση της επαναστατικής πτέρυγας των σοσιαλιστικών κομμάτων με τη δημιουργία κομμουνιστικών κομμάτων· η διατύπωση της στρατηγικής του Λαϊκού Μετώπου η οποία επέτρεψε στις δυνάμεις της Αριστεράς τόσο στη Γαλλία όσο και ακόμα περισσότερο στην Ισπανία να προσεγγίσουν την υπόθεση της ηγεμονίας στο εσωτερικό του εκάστοτε κοινωνικού σχηματισμού.
Ειδικότερα στη χώρα μας, η παρέμβαση της 3ης Διεθνούς έπαιξε συνολικά θετικό ρόλο καθώςέθεσε –εκ του αποτελέσματος- τις προϋποθέσεις επιβίωσης του ΚΚΕ τόσο στα χρόνια της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου όσο και πολύ περισσότερο στην παλλαϊκή οργάνωση της Εθνικής Αντίστασης. Στη δημιουργία του ΕΑΜ, στο γιγάντωμα του ΚΚΕ, στο πρωτοφανές για κατεχόμενη χώρα επίτευγμα της Ελεύθερης Ελλάδας.
Η υπόθεση της Λαοκρατίας μπορεί να χάθηκε μέσα στους Λίβανους και τις Βάρκιζες δηλαδή στην αδυναμία δημιουργικής και αποφασιστικής ανάγνωσης της διεθνούς και της εγχώριας πολιτικής συγκυρίας. Ωστόσο, δεν θα έπρεπε να παραβλέψουμε ότι μεγάλα νικηφόρα επαναστατικά εγχειρήματα (κινεζική επανάσταση, βιετναμέζικη επανάσταση, κουβανική επανάσταση) διεξήχθησαν από δυνάμεις που είχαν διαμορφώσει τη στρατηγική τους βάσει της κυρίαρχης αντίθεσης που διαπερνούσε την εκάστοτε πολιτική συγκυρία. Δηλαδή, την πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την ντόπια μεταπρατική αστική τάξη ως απαραίτητο βήμα για την μετέπειτα πορεία του επαναστατικού εγχειρήματος μέσα από πολιτικά προγράμματα που εμπεριείχαν – αναλόγως και τη φάση του επαναστατικού προτσές- και το στοιχείο του μεταβατικού χαρακτήρα.
Σε κάθε περίπτωση, η κριτική ανάγνωση κάθε επαναστατικού εγχειρήματος- και η 3η Διεθνής ήταν ένα τέτοιο εγχείρημα- πρέπει να γίνεται με το βλέμμα στα μεγάλα προβλήματα της Αριστεράς σήμερα. Όπως η θεωρία πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην επαναστατική πρακτική έτσι και η ανάγνωση της Ιστορίας πρέπει να γίνεται με γνώμονα την εξαγωγή πολιτικών συμπερασμάτων.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ η Αριστερά βρίσκεται αντιμέτωπη με ιστορικές προκλήσεις. Ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από την πρωτοφανή αντιδραστικοποίηση των συσχετισμών στο πολιτικό εποικοδόμημα. Η δημιουργία καπιταλιστικών ολοκληρώσεων όπως η Ε.Ε. μετατοπίζουν ολοένα και σε πιο δυσμενείς –για το επαναστατικό κίνημα- θέσεις το συσχετισμό δύναμης. Παράλληλα, όμως οι «από κάτω» έχουν όλο και λιγότερα να χάσουν. Οι αλυσίδες των προλετάριων χάνουν σιγά – σιγά τα χρώματα και τα στολίδια τους.
Στη γειτονιά μας, η ευρωζώνη και η Ε.Ε. αποτελούν τα χρυσά κλουβιά των ευρωπαϊκών λαών. Σε αυτά καταργείται κάθε έννοια δημοκρατίας στο βαθμό που θίγει την «ελευθερία» των αγορών να αυτορρυθμίζονται και την υποχρέωση των κοινωνιών να «μεταρρυθμίζονται». Από την υπόθεση του δημομηφίσματος και του ΟΧΙ του 63% μέχρι την υπόθεση της Καταλονίας, η Ε.Ε. αναδεικνύεται ως ο θεματοφύλακας της πάσει θυσία διατήρησης του status quo.
Για εμάς η αλλαγή των συσχετισμών στην Ελλάδα -και μέσω του κρίκου αυτού- στην υπόλοιπη Ευρώπη περνούν μέσα από την αποτίναξη της νεοαποκιακής μνημονιακής κηδεμονίας, τη διαγραφή του χρέους, την έξοδο από το ευρώ, τη ρήξη με την Ε.Ε. στο πλαίσιο μιας στρατηγικής αποδέσμευσης. Μακριά από λογικές της παραδοσιακής θεωρίας των σταδίων θεωρούμε ότι το μεταβατικό πρόγραμμα παραμένει ένας απαραίτητος κρίκος για την ανατροπή των συσχετισμών, την κινητοποίηση των λαϊκών τάξεων σε αντισυστημική κατεύθυνση, τη δημιουργία νέων επαναστατικών παραδειγμάτων στην πορεία ρήξης με τον υπαρκτό καπιταλισμό της εποχής μας.
Παρά τις αποχρώσεις τους, οι δυνάμεις της Αριστεράς μπορούν και πρέπει να συζητάνε με όρους συντροφικούς. Άλλωστε εμείς σαν Α.Ρ. έχουμε σταθερό στρατηγικό στόχο τη συνεργασία της ΛΑΕ με όλες τις δυνάμεις της Αριστεράς αλλά και ευρύτερες αντιμνημονιακές δυνάμεις. Πιστεύουμε ότι υπάρχει εναλλακτική λύση στη σημερινή καταθλιπτική κατάσταση, λύση με σοσιαλιστικό ορίζοντα, η οποία μπορεί να δοθεί μέσα από ένα μέτωπο αριστερών, αντιμνημονιακών και πατριωτικών δυνάμεων το οποίο θα εκτείνεται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο. Εκτιμούμε ότι εκδηλώσεις όπως το διήμερο της ΟΚΔΕ συμβάλλουν σε αυτήν την κατεύθυνση ώσμωσης και δημιουργικής ανταλλαγής προβληματισμών.
*Ο Θοδωρής Παπαδόπουλος είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Αριστερού Ρεύματος.
**Σημεία του κειμένου αποτέλεσαν το προϊόν παρέμβασης στο διήμερο της Ο.Κ.Δ.Ε. για τα 100 χρόνια Οκτωβριανή Επανάσταση – συζήτηση «Η Οικοδόμηση της 3ης Διεθνούς» (5/11).
