Το 50% των απορριμμάτων που εντοπίζονται στις ελληνικές θάλασσες είναι πλαστικές σακούλες, πλαστικά μπουκάλια νερού και αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών. Αυτό τονίζει σε συνέντευξη του στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών Γιώργος Παπαθεοδώρου.
Επισημαίνει μάλιστα ότι «ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που βγαίνει από τις διαχρονικές μας έρευνες όσον αφορά τα απορρίμματα στον πυθμένα είναι το γεγονός ότι παρόλο υπάρχουν σχετικές νομοθεσίες φαίνεται να έχουμε αύξηση των απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον τα τελευταία 15 χρόνια. Κάτι που σημαίνει ότι πρέπει να αυστηροποιήσουμε το νομοθετικό μας πλαίσιο, αλλά και επίσης τους μηχανισμούς ελέγχου εφαρμογής του νομοθετικού πλαισίου».
Ειδικότερα, ο κ. Παπαθεοδώρου υπογραμμίζει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ότι «η έρευνα στις ελληνικές θάλασσες όσον αφορά την «πλαστική» ρύπανση ξεκίνησε δειλά στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς μέχρι και σήμερα παρότι θεωρώ ότι η διεθνής επιστημονική κοινότητα έχει αιφνιδιαστεί από το μέγεθος του προβλήματος, καθώς θεωρούμε πλέον ότι η πλαστική ρύπανση των ωκεανών ίσως είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στον 21ο αιώνα».
Όσον αφορά τις ελληνικές θάλασσες λέει ότι «παρά την δουλειά που έχουμε κάνει στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στο τμήμα Γεωλογίας, αλλά και το ΕΛΚΕΘΕ και άλλοι συνάδελφοι από άλλα ιδρύματα, θεωρώ ότι έχουμε μια αποσπασματική εικόνα. Στην πραγματικότητα έχουμε δεδομένα για την πλαστική ρύπανση του Πατραϊκού κόλπου, του Ιονίου και του Σαρωνικού, όπου έχουμε δεδομένα που θεωρώ ότι σε κάποιο βαθμό είναι αξιόπιστα. Έτσι, εντοπίζονται σημαντικές πυκνότητες πλαστικών απορριμμάτων στον θαλάσσιο πυθμένα που κυμαίνονται από 500 απορρίμματα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και στον Σαρωνικό μπορεί να φτάσουν ακόμη και 3.500 απορρίμματα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο».
Το πλαστικό είναι το κυρίαρχο υλικό και στη συνέχεια υπάρχει το μέταλλο, συμπληρώνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο κ. Παπαθεοδώρου. «Αυτό είναι πολύ σημαντικό όσον αφορά την διαχειριστική του πλευρά, καθώς διαπιστώσαμε με τις έρευνές μας ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα. Το 50% των απορριμμάτων που βρίσκουμε στις ελληνικές θάλασσες είναι η πλαστική σακούλα, το πλαστικό μπουκάλι νερού και το κουτί αλουμινίου. Έτσι, μας δίνεται η δυνατότητα να σχεδιάσουμε πολιτικές. Αυτές οι τρεις συσκευασίες είναι υπεύθυνες για το 50% του ρυπαντικού φορτίου. Ένα άλλο σημαντικό στοιχεία που προκύπτει από τις έρευνες όσον αφορά τα απορρίμματα στον πυθμένα, παρόλο ότι υπάρχουν νομοθεσίες για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, φαίνεται να έχουμε αύξηση των απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον τα τελευταία 15 χρόνια, που σημαίνει ότι πρέπει να αυστηροποιήσουμε το νομοθετικό μας πλαίσιο, αλλά επίσης και τους μηχανισμούς ελέγχου εφαρμογής του νομοθετικού πλαισίου».
Αναφερόμενος στο νόμο που ενέκρινε το Ευρωκοινοβούλιο για οριστική απαγόρευση του πλαστικού μιας χρήσης μέχρι το 2021 ο κ. Παπαθεοδώρου σχολιάζει ότι «αυτή η οδηγία για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης είναι στη σωστή κατεύθυνση και πρέπει στην Ελλάδα να την εφαρμόσουμε. Τα πλαστικά μάς ενδιαφέρουν από τη στιγμή που καταλήγουν στο θαλάσσιο περιβάλλον. Θα πρέπει να συνδέουμε οποιαδήποτε πληροφορία για περιορισμό πλαστικού ή συσκευασία μιας χρήσης με το θαλάσσιο περιβάλλον γιατί εκεί νομοτελειακά καταλήγει. Άρα, η Ελλάδα ως νησιωτικό σύμπλεγμα έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα να αντιμετωπίσει».
Μάλιστα, όπως σημειώνει «η Ευρωπαϊκή Ένωση άργησε να αντιδράσει, δεν είχε αντιληφθεί σε πρώτη φάση το πολύ σοβαρό πρόβλημα που θα προκύψει με τη θαλάσσια ρύπανση και τα πλαστικά, όμως από τότε που στοχεύει με οδηγίες και νομοθετικές ρυθμίσεις σε συνδυασμό με τις καμπάνιες ευαισθητοποίησης κι ενημέρωσης των Ευρωπαίων πολιτών θεωρώ ότι σιγά-σιγά γίνονται αλλαγές στην συμπεριφορά των πολιτών. Όσον αφορά την Ελλάδα, η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ), η οποία βγήκε είναι μια πραγματική νίκη στην πραγματικότητα για το περιβάλλον και νομίζω ότι θα αλλάξει τη νοοτροπία και συμπεριφορά των πολιτών».
Η προέλευση των απορριμμάτων
Ένα από τα πιο σοβαρά ερευνητικά αποτελέσματα και στόχοι είναι να καθοριστούν οι πηγές μόλυνσης. Διότι αν καθοριστούν οι πηγές από πού προέρχονται τα απορρίμματα στο θαλάσσιο περιβάλλον μπορεί να αναπτυχθούν δράσεις ώστε να σταματήσει η ρύπανση στην πηγή του προβλήματος. «Αν τα απορρίμματα μπουν στο θαλάσσιο περιβάλλον, έχεις χάσει τη μάχη» λέει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο κ. Παπαθεοδώρου και προσθέτει: «Ο σκοπός είναι να σχεδιάσεις πολιτικές που θα σταματήσουν τα απορρίμματα».
Οι κυρίαρχες πηγές στην Ελλάδα είναι οι χερσαίες, περίπου το 80%, ένα 20% είναι από θαλασσινές πηγές, δηλαδή από ναυσιπλοΐα, τον εμπορικό στόλο και τα σκάφη αναψυχής.
«Το πρόβλημα έχει λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις, είναι η ώρα των πολιτικών και η σωστή εφαρμογή τους, και μάλιστα αυστηροποιημένων πολιτικών όσον αφορά την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα πλαστικά. Δεν έχουμε χρόνο να καθυστερήσουμε άλλο. Προφανώς, οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης κι ενημέρωσης είναι κομβικές και η κεντρική δράση που πρέπει να αναπτύξουμε, διότι φαίνεται να έχει πραγματικό αποτύπωμα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Παράλληλα με τις καμπάνιες, θα πρέπει να ενδυναμώσουμε σε μεγάλο βαθμό στη χώρα μας το ζήτημα της ανακύκλωσης των απορριμμάτων και της διαλογής στην πηγή» υπογραμμίζει ο κ. Παπαθεοδώρου, οποίος ήταν συντονιστής του ευρωπαϊκού προγράμματος Life Debag, το οποίο ολοκληρώθηκε στα τέλη Μαρτίου έπειτα από τρία χρόνια έρευνα.
Στόχος του ήταν μια εντατική εκστρατεία ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης για τον περιορισμό της πλαστικής σακούλας στο θαλάσσιο περιβάλλον. «Αναπτύξαμε αυτή τη δράση στη Σύρο αλλά και σε εθνική κλίμακα. Διαπιστώσαμε λοιπόν, ότι μια συστηματική καμπάνια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης έχει πραγματικό αποτύπωμα στο θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς πλησιάσαμε τους πολίτες, μπήκαμε σε σχολεία, ενημερώσαμε όλο το νησί αλλά ταυτόχρονα στήσαμε και ένα σύστημα παρακολούθησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος για να δούμε αν τα αποτελέσματα της εκστρατείας είχαν πραγματικό αποτύπωμα. Και διαπιστώσαμε έπειτα από τρία χρόνια, ότι έχουμε περίπου 50%-60% μείωση της πλαστικής σακούλας στις ακτές της Σύρου και περίπου 30% μείωσης της πλαστικής σακούλας στον πυθμένα επιλεγμένων περιοχών γύρω από τη Σύρο».
Αυτό αποδεικνύει ότι οι εκστρατείες μαζί με άλλες πολιτικές που πρέπει να αναπτυχθούν αποτελεί ένα σημαντικό συστατικό στον πόλεμο εναντίον της πλαστικής ρύπανσης επισημαίνει ο κ. Παπαθεοδώρου και προσθέτει ότι «απελευθερώσαμε δεκάδες ψηφιακά σκουπίδια στο Αιγαίο και με βάση τα ρεύματα, είδαμε πώς κινούνται στο Αιγαίο και διαπιστώσαμε πως ένα μέρος τους φτάνει και στην Σύρο. Άρα, το νησί ρυπαίνεται και από μεταφερόμενα απορρίμματα από τα ρεύματα, κυρίως από το βόρειο Αιγαίο και τα στενά των Δαρδανελίων και σε έναν βαθμό από την αναψυχή, την τουριστική κίνηση και τις ατυχηματικές απορρίψεις απορριμμάτων».
Τι είναι το πρόγραμμα LIFE DEBAG
Στα τέλη Μαρτίου έπεσε η αυλαία του τριετούς ευρωπαϊκού Έργου LIFE DEBAG «Ολοκληρωμένη Εκστρατεία Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης για τη Μείωση της Πλαστικής Σακούλας στο Θαλάσσιο Περιβάλλον», που υλοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Πατρών (συντονιστής), την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, την TERRANOVA ΕΠΕ, το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS και το Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού του Παντείου Πανεπιστημίου. Το πρόγραμμα υποστήριξε ο δήμος Σύρου-Ερμούπολης καθώς και ο Φορέας Διαχείρισης Στερεών Απορριμμάτων δήμου Σύρου, οι οποίοι έχοντας εντείνει τις δράσεις καθαρισμού των ακτών και άλλων φυσικών τοπίων πέραν των περιοχών μελέτης του LIFE DEBAG, έχουν συνταχθεί ενεργά απέναντι στη θαλάσσια ρύπανση.
Πέρα από τα πλούσια αποτελέσματα του προγράμματος όσον αφορά την πολύπλευρη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας της Σύρου αλλά και σε εθνικό επίπεδο, το πρόγραμμα συνέβαλε στη διαμόρφωση της ΚΥΑ (180036/952/10.8.2017) η οποία εφαρμόζεται στην Ελλάδα από 1/1/2018. Ταυτόχρονα ανέπτυξε καινοτόμες μεθόδους για τη συστηματική παρακολούθηση της επιβάρυνσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα πλαστικά απορρίμματα και τις εφάρμοσε παράλληλα με τις δράσεις ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης, ώστε για πρώτη φορά σε ένα τέτοιο έργο να καταστεί δυνατός ο έλεγχος της αποτελεσματικότητάς τους.
Το Έργο LIFE DEBAG (LIFE14 GIE/GR/001127), που υλοποιήθηκε με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είχε ως στόχο τη μείωση της πλαστικής σακούλας στο θαλάσσιο περιβάλλον, μέσω της ενημέρωσης των πολιτών και της επίδρασης στην εθνική νομοθεσία.
Κατά τη διάρκεια του έργου υλοποιήθηκε μια ολοκληρωμένη εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στο νησί της Σύρου αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση και η συμμετοχή χιλιάδων μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ήταν μια εξαιρετικά σημαντική συνιστώσα του έργου. Κύριος άξονας όλων των δράσεων ήταν η παρουσίαση του τεράστιου οικολογικού αποτυπώματος των πλαστικών σακουλών στο θαλάσσιο περιβάλλον. Οι εκστρατείες πέτυχαν τους στόχους τους με απτό αποτέλεσμα την μείωση της κατανάλωσης της πλαστικής σακούλας από τους επισκέπτες των super markets, από τις 30 στις 10 σακούλες τον μήνα (μείωση 65%) όπως έδειξαν, με αξιόπιστο τρόπο, οι 17 περίοδοι συλλογής ερωτηματολογίων σε super markets του νησιού.
Καινοτόμες μέθοδοι
Το έργο πέτυχε τους καθορισμένους στόχους του, καθώς η ολοκληρωμένη εκστρατεία ήταν πολύ αποτελεσματική, όπως έδειξε η συστηματική παρακολούθηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Σύρου, η οποία αναπτύχθηκε παράλληλα με τις δράσεις του έργου. Καινοτόμες μέθοδοι παρακολούθησης όπως υποβρύχια (ROV) και εναέρια (Drones) οχήματα έδειξαν τη βελτίωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος ως αποτέλεσμα των εντατικών εκστρατειών του έργου. Συγκεκριμένα, στη διάρκεια υλοποίησης του, διαπιστώθηκε:
• > 70% μείωση των πλαστικών σακουλών στις παραλίες της Σύρου
• > 20% μείωση της συμβολής των πλαστικών σακουλών στο φορτίο απορριμμάτων στον πυθμένα του κόλπου της Ερμούπολης (πρωτεύουσας του νησιού).
Η επίδραση στην εθνική νομοθεσία
Το LIFE DEBAG κατόρθωσε να επηρεάσει την Εθνική Νομοθεσία για τις πλαστικές σακούλες μιας χρήσης (ΚΥA 180036/952/10.8.2017) και μέσω της διάδοσης των αποτελεσμάτων του και της δικτύωσης του, δίνει ένα καλό παράδειγμα, ελκυστικό για αναπαραγωγή, με βάση τα εξαιρετικά αποτελέσματα του.
Μέρος των προτάσεων που συνδιαμορφώθηκαν μέσω διαβούλευσης των νομοθετικών (ΥΠΕΝ, ΕΟΑΝ) και εμπλεκόμενων φορέων (βιομηχανία πλαστικού, αλυσίδες super market) στο πλαίσιο του LIFE DEBAG υιοθετήθηκε από τη νέα ΚΥΑ, η οποία εφαρμόζεται στην Ελλάδα από 1/1/2018, και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την επιβολή του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους στις πλαστικές σακούλες με πάχος 15-50μm.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις 4 περιβαλλοντικών οργανώσεων, εκ των οποίων 2 αποτελούν εταίρους του LIFE DEBAG, η χρήση της πλαστικής σακούλας σε όλη την Ελλάδα έχει μειωθεί σε τεμάχια κατά περίπου 54% και σε ποσότητα πλαστικού κατά περίπου 42%.
Τα επίσημα στοιχεία του ειδικού μητρώου του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης – ΕΟΑΝ (Εθνικό Μητρώο Παραγωγών) αναμένονται για να καταλήξουμε στο ακριβές ποσοστό μείωσης για το 2018. Η εκτιμώμενη μείωση θα μπορούσε να ήταν ακόμη μεγαλύτερη εάν είχαν υιοθετηθεί δύο επιπλέον προτάσεις του LIFE DEBAG: (α) η μη εξαίρεση από το ανταποδοτικό τέλος των περιπτέρων και των υπαίθριων αγορών, και (β) η υλοποίηση, κατά τη διάρκεια του 2018, ενός ολοκληρωμένου προγράμματος ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
Το Έργο LIFEDEBAG σε αριθμούς
Βασικά στοιχεία του έργου, μέχρι σήμερα, περιλαμβάνουν:
• 3 «εβδομάδες χωρίς πλαστικές σακούλες» στη Σύρο.
• 7 συναντήσεις εμπλεκομένων εταίρων με εκατοντάδες συμμετέχοντες.
• 6.909 μαθητές από 56 σχολεία σε 6 περιοχές (Σύρος, Πάρος, Νάξος, Μύκονος, Αττική και Θεσσαλονίκη) παρακολούθησαν τις εκπαιδευτικές παρουσιάσεις.
• Ενημερώθηκαν 175 ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια στη Σύρο και 4.082 ενημερωτικά φυλλάδια σε 8 γλώσσες τοποθετήθηκαν.
• Υπογράφηκαν 220 εθελοντικές συμφωνίες από τους ιδιοκτήτες τοπικών καταστημάτων.
• 11.800 επαναχρησιμοποιούμενες υφασμάτινες σακούλες έχουν διανεμηθεί στους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού.
• 4.820 θεάσεις του τηλεοπτικού σποτ του έργου στο YouTube
• περισσότερες από 560.000 θεάσεις και 6.650 κοινοποιήσεις του τηλεοπτικού σποτ μέσω των καναλιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
• 32.187 άτομα επισκέφθηκαν την επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος.
• 2.967 θεάσεις των 7 βίντεο που παρουσιάζουν τους στόχους και τις δραστηριότητες του έργου.
Κατά το πρόγραμμα εντατικής παρακολούθησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Σύρου:
• 17 δειγματοληψίες απορριμμάτων στις παραλίες και τον πυθμένα του νησιού σε χρονικό διάστημα 2,5 ετών.
• 60.230 απορρίμματα συλλέχθηκαν και καταγράφηκαν στις παραλίες του νησιού, από τα οποία 2,223 (3,7%) ήταν πλαστικές σακούλες από super markets και καταστήματα λιανικού εμπορίου.
• 3.100 απορρίμματα εντοπίστηκαν και ταξινομήθηκαν από τη βιντεοσκόπηση του πυθμένα από τα οποία τα 306 (8,5%) ήταν πλαστικές σακούλες από super markets και καταστήματα λιανικού εμπορίου.
• 73% ήταν η μείωση των πλαστικών σακουλών στις παραλίες της Σύρου
• 20% ήταν η μείωση των πλαστικών σακουλών στον πυθμένα του κόλπου της Ερμούπολης
Κατά το πρόγραμμα εντατικής παρακολούθησης της κατανάλωσης πλαστικής σακούλας από τους επισκέπτες των super markets του νησιού:
• 17 περίοδοι έρευνας με ερωτηματολόγια πραγματοποιήθηκαν σε χρονικό διάστημα 2.5 ετών:
• 1.200 καταναλωτές συμμετείχαν στην έρευνα συμπληρώνοντας ένα ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο.
• 67% ήταν η μείωση της μηνιαίας κατ’ άτομο κατανάλωσης πλαστικής σακούλας (από 30 σε 10 τεμάχια)
*Πηγή πληροφοριών: ΑΠΕ – ΜΠΕ.