Να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο του αθέμιτου ιδιωτικού χρέους

Από την αρχή της Ιστο­ρί­ας, εδώ και 5000 χρό­νια, το ιδιω­τι­κό χρέος υπήρ­ξε ερ­γα­λείο υπο­δού­λω­σης, λε­η­λα­σί­ας, κυ­ριαρ­χί­ας, απο­στέ­ρη­σης πε­ριου­σί­ας των λαϊ­κών τά­ξε­ων (μέσα στις οποί­ες, οι γυ­ναί­κες βρί­σκο­νται στην πρώτη γραμ­μή των θυ­μά­των), των ερ­γα­τι­κών τά­ξε­ων: μι­κροί καλ­λιερ­γη­τές, τε­χνί­τες, ψα­ρά­δες, έως τους σύγ­χρο­νους μι­σθω­τούς και τα μέλη των οι­κο­γε­νειών τους (οι φοι­τη­τές που συ­νά­πτουν χρέη για να συ­νε­χί­σουν τις σπου­δές τους). Η δια­δι­κα­σία είναι απλή: ο δα­νει­στής απαι­τεί από τον δα­νει­ζό­με­νο να βάλει ως ενέ­χυ­ρο αυτό που κα­τέ­χει. Πρό­κει­ται, για πα­ρά­δειγ­μα, για την γη που κα­τέ­χει και καλ­λιερ­γεί ο χω­ρι­κός, ή για τα ερ­γα­λεία δου­λειάς, αν πρό­κει­ται για τε­χνί­τη. Η απο­πλη­ρω­μή του δα­νεί­ου γί­νε­ται σε είδος ή σε χρήμα. Καθώς το  επι­τό­κιο  είναι υψηλό, για να απο­πλη­ρώ­σει το δά­νειο, ο δα­νει­ζό­με­νος ανα­γκά­ζε­ται να με­τα­βι­βά­σει στον δα­νει­στή ένα με­γά­λο τμήμα του προ­ϊ­ό­ντος της ερ­γα­σί­ας του και φτω­χαί­νει. Αν βρε­θεί σε αδυ­να­μία πλη­ρω­μής, ο δα­νει­στής του αφαι­ρεί το πε­ριου­σια­κό στοι­χείο που έβαλε ως ενέ­χυ­ρο. Σε ορι­σμέ­νες κοι­νω­νί­ες, αυτό μπο­ρεί να οδη­γή­σει στην απώ­λεια της ελευ­θε­ρί­ας του οφει­λέ­τη και/ή μελών της οι­κο­γέ­νειάς του. Είναι η δου­λεία λόγω χρέ­ους. Στις ΗΠΑ και σε ορι­σμέ­νες ευ­ρω­παϊ­κές χώρες, η μη εξυ­πη­ρέ­τη­ση δα­νεί­ου μπο­ρού­σε να τι­μω­ρη­θεί εκ του νόμου με σω­μα­τι­κούς ακρω­τη­ρια­σμούς, έως την αρχή του 19ου αιώνα. Έως σή­με­ρα, η μη απο­πλη­ρω­μή χρεών τι­μω­ρεί­ται με ποι­νές φυ­λά­κι­σης, είτε στην Ευ­ρώ­πη είτε αλλού.
Το ιδιω­τι­κό χρέος κατά τις διά­φο­ρες ιστο­ρι­κές επο­χές
Εδώ και 5000 χρό­νια, το ιδιω­τι­κό χρέος παί­ζει κε­ντρι­κό ρόλο στις κοι­νω­νι­κές σχέ­σεις. Η μάχη με­τα­ξύ πλού­σιων και φτω­χών, εκ­με­ταλ­λευ­τών και εκ­με­ταλ­λευό­με­νων, συχνά έλαβε την μορφή σύ­γκρου­σης με­τα­ξύ πι­στω­τών και οφει­λε­τών.  Με αξιο­ση­μεί­ω­τη στα­θε­ρό­τη­τα, λαϊ­κοί ξε­ση­κω­μοί ξε­κί­νη­σαν με τον ίδιο τρόπο: με την τε­λε­τουρ­γι­κή κα­τα­στρο­φή των τεκ­μη­ρί­ων που αφο­ρού­σαν το  χρέος  (πι­να­κί­δες, πά­πυ­ροι, περ­γα­μη­νές, λο­γι­στι­κά βι­βλία, φο­ρο­λο­γι­κά κα­τά­στι­χα,…).
Η νέα διε­θνής κρίση που ξε­κί­νη­σε το 2007 έριξε άπλε­το φως στην απα­τη­λή συ­μπε­ρι­φο­ρά των τρα­πε­ζών. Μετά από τις μα­ζι­κές εξώ­σεις από κα­τοι­κί­ες που ακο­λού­θη­σαν στις ΗΠΑ, στην Ισπα­νία και αλλού, όλο και πε­ρισ­σό­τε­ροι άν­θρω­ποι αμ­φι­σβη­τούν τα χρέη σε χώρες όπου συ­νή­θως η υπο­χρέ­ω­ση της απο­πλη­ρω­μής χρέ­ους δεν αμ­φι­σβη­τού­νταν. Η Ada Colau, που εκλέ­χθη­κε δή­μαρ­χος της Βαρ­κε­λώ­νης το 2015, συ­γκέ­ντρω­σε γύρω της, από το 2012, ση­μα­ντι­κή λαϊκή υπο­στή­ρι­ξη συμ­με­τέ­χο­ντας ενερ­γά στην πλατ­φόρ­μα κατά των εξώ­σε­ων από κα­τοι­κί­ες που διε­νερ­γού­σαν οι τρά­πε­ζες κατά οι­κο­γε­νειών που δεν ήταν σε θέση να συ­νε­χί­σουν να απο­πλη­ρώ­νουν τα ενυ­πό­θη­κα δά­νειά τους. Με­ρι­κά χρό­νια νω­ρί­τε­ρα, δεν μπο­ρού­σε κα­νείς να φα­ντα­στεί ότι μια γυ­ναί­κα ή ένας άντρας θα εκλέ­γο­νταν σε υψηλά αξιώ­μα­τα αφού είχε ορ­γα­νώ­σει πα­ρά­νο­μες κα­τα­λή­ψεις τρα­πε­ζών για να υπε­ρα­σπι­στεί οι­κο­γέ­νειες που είχαν ανα­στεί­λει την απο­πλη­ρω­μή ενός χρέ­ους. Σε ολό­κλη­ρο τον πλα­νή­τη, κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα αμ­φι­σβη­τούν την απο­πλη­ρω­μή των ιδιω­τι­κών αθέ­μι­των χρεών, είτε είναι ενυ­πό­θη­κα είτε φοι­τη­τι­κά, είτε οι απαι­τή­σεις προ­έρ­χο­νται από με­γά­λες ιδιω­τι­κές τρά­πε­ζες είτε από πα­ρό­χους μι­κρο­πι­στώ­σε­ων.
Πα­ρα­θέ­του­με, σε αδρές γραμ­μές, με­ρι­κές ιστο­ρι­κές φά­σεις του «συ­στή­μα­τος ιδιω­τι­κού χρέ­ους» στην Εγγύς Ανα­το­λή, στην Ευ­ρώ­πη και σε μέρη του κό­σμου που κα­τέ­λα­βαν ευ­ρω­παϊ­κές δυ­νά­μεις. Θα έπρε­πε να συ­μπλη­ρώ­σου­με με όσα συ­νέ­βη­σαν σε Ασία, Αφρι­κή, στις προ-αποι­κια­κές Αμε­ρι­κές, αλλά η ει­κό­να που ανα­δύ­ε­ται εδώ είναι ήδη αρ­κού­ντως εύ­γλωτ­τη.
Οι γε­νι­κές δια­γρα­φές χρέ­ους επε­κτά­θη­καν σε πε­ρί­ο­δο 1000 ετών, στην Με­σο­πο­τα­μία
Σε επο­χές κακής σο­δειάς, η αδυ­να­μία στην οποία πε­ριέρ­χο­νταν οι χω­ρι­κοί ως προς την απο­πλη­ρω­μή των χρεών που είχαν συ­νά­ψει ένα­ντι του Κρά­τους (μη κα­τα­βλη­θέ­ντες φόροι σε εί­δους) ή ένα­ντι υψη­λό­βαθ­μων υπαλ­λή­λων και αξιω­μα­τού­χων του κα­θε­στώ­τος κα­τέ­λη­γε συ­νή­θως στην κα­τά­σχε­ση της γης τους και στην δου­λεία τους. Μέλη των οι­κο­γε­νειών τους πε­ριέρ­χο­νταν επί­σης σε κα­τά­στα­ση δου­λεί­ας λόγω χρέ­ους. Για να απα­ντή­σει στην λαϊκή δυ­σα­ρέ­σκεια, το κα­θε­στώς διέ­γρα­φε πε­ριο­δι­κά τα ιδιω­τι­κά χρέη και απο­κα­θι­στού­σε τα δι­καιώ­μα­τα των χω­ρι­κών (1).Οι δια­γρα­φές χρεών γί­νο­νταν ευ­και­ρία με­γά­λων εορ­τα­σμών κατά την διάρ­κεια των οποί­ων κα­τα­στρέ­φο­νταν οι πι­να­κί­δες από άρ­γι­λο πάνω στις οποί­ες ήταν εγ­γε­γραμ­μέ­να τα χρέη.
Με­τα­ξύ 2400 και 1400 π.Χ., στην Με­σο­πο­τα­μία, έλα­βαν χώρα μια τρια­ντα­ριά γε­νι­κευ­μέ­νες δια­γρα­φές ιδιω­τι­κών χρεών (2).
Ένα από τα δια­τάγ­μα­τα δια­γρα­φής ορί­ζει ότι οι επί­ση­μοι πι­στω­τές και οι φο­ρο­συλ­λέ­κτες που είχαν προ­χω­ρή­σει σε έξωση των χω­ρι­κών έπρε­πε να τους απο­ζη­μιώ­σουν. Αν ένας πι­στω­τής είχε προ­σπο­ρι­στεί ένα πε­ριου­σια­κό στοι­χείο ασκώ­ντας πίεση, έπρε­πε να το επι­στρέ­ψει και/ή να κα­τα­βάλ­λει το πλή­ρες αντί­τι­μό του, αλ­λιώς αντι­με­τώ­πι­ζε την ποινή του θα­νά­του. Μετά το 1400 π.Χ., δεν έχει βρε­θεί καμιά πράξη δια­γρα­φής χρέ­ους στην Με­σο­πο­τα­μία. Οι ανι­σό­τη­τες είχαν ενι­σχυ­θεί και ανα­πτυ­χθεί ση­μα­ντι­κά. Με­γά­λοι ιδιώ­τες ιδιο­κτή­τες είχαν κα­τα­λά­βει τη γη, η δου­λεία για χρέος είχε ρι­ζώ­σει. Παρά ταύτα, κατά την διάρ­κεια των επό­με­νων αιώ­νων έχου­με μαρ­τυ­ρί­ες περί βί­αιων κοι­νω­νι­κών αγώ­νων με­τα­ξύ πι­στω­τών και οφει­λε­τών.
Από τον 8ο αιώνα π. Χ., βρί­σκου­με στην Αί­γυ­πτο δια­κη­ρύ­ξεις δια­γρα­φής χρεών και απε­λευ­θέ­ρω­σης δού­λων λόγω χρέ­ους. Ένα από τα βα­σι­κά κί­νη­τρα των δια­γρα­φών χρεών ήταν ότι ο φαραώ ήθελε να έχει στη διά­θε­σή του αγρο­τι­κή τάξη ικανή να πα­ρά­γει αρ­κε­τή και δια­θέ­σι­μη τροφή για να συμ­με­τέ­χουν σε στρα­τιω­τι­κές εκ­στρα­τεί­ες. Για τους δυο αυ­τούς λό­γους, έπρε­πε να απο­φεύ­γε­ται η έξωση των αγρο­τών από την γη τους με πρω­το­βου­λία των πι­στω­τών.
Σε μιαν άλλη πε­ριο­χή δια­πι­στώ­νου­με ότι οι Ασ­σύ­ριοι αυ­το­κρά­το­ρες της 1ης χι­λιε­τί­ας π. Χ. υιο­θέ­τη­σαν την πα­ρά­δο­ση των δια­γρα­φών των χρεών. Το ίδιο συ­νέ­βη και στην Ιε­ρου­σα­λήμ, τον 5ο αιώνα π. Χ. Από­δει­ξη: το 432 π. Χ., ο Νε­ε­μί­ας, προ­φα­νώς υπό την επί­δρα­ση της πα­λαιάς πα­ρά­δο­σης της Με­σο­πο­τα­μί­ας, κη­ρύσ­σει την δια­γρα­φή των χρεών των Εβραί­ων που ήταν χρε­ω­μέ­νοι ένα­ντι των πλού­σιων συ­μπα­τριω­τών τους. Την εποχή εκεί­νη είναι που ολο­κλη­ρώ­θη­κε η Τοράχ (3). Η πα­ρά­δο­ση των γε­νι­κευ­μέ­νων δια­γρα­φών χρεών απο­τε­λεί μέρος της εβραϊ­κής θρη­σκεί­ας και των πρώ­των κει­μέ­νων του χρι­στια­νι­σμού, μέσω του Δευ­τε­ρο­νο­μί­ου που δια­κη­ρύσ­σει την υπο­χρέ­ω­ση της δια­γρα­φής των χρεών κάθε επτά χρό­νια και του Λευι­τι­κού που την απαι­τεί σε κάθε ιω­βη­λαίο, δη­λα­δή, κάθε 50 χρό­νια (4).
Κατά την διάρ­κεια των αιώ­νων, πολ­λοί σχο­λια­στές των αρ­χαί­ων κει­μέ­νων, αρχής γε­νο­μέ­νης από τις θρη­σκευ­τι­κές αρχές, που είναι με το μέρος των κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων, δή­λω­σαν ότι οι επι­τα­γές αυτές δεν είχαν παρά ηθική αξία ή ότι απο­τε­λού­σαν ευ­σε­βείς πό­θους.  Όμως, οι ιστο­ρι­κές έρευ­νες των δυο τε­λευ­ταί­ων αιώ­νων απο­δει­κνύ­ουν πως οι επι­τα­γές αυτές αντι­στοι­χούν σε επι­βε­βαιω­μέ­νες πρα­κτι­κές.
Όταν οι προ­νο­μιού­χες τά­ξεις κα­τά­φε­ραν ορι­στι­κά να επι­βά­λουν τα συμ­φέ­ρο­ντά τους, οι δια­γρα­φές δεν λάμ­βα­ναν πλέον χώρα αλλά η πα­ρά­δο­ση της δια­γρα­φής πα­ρέ­μει­νε γραμ­μέ­νη στα ιδρυ­τι­κά κεί­με­να του ιου­δαϊ­σμού και του χρι­στια­νι­σμού. Αγώ­νες για την δια­γρα­φή των ιδιω­τι­κών χρεών ση­μά­δε­ψαν την ιστο­ρία της Εγγύς Ανα­το­λής και της Με­σο­γεί­ου έως το πρώτο μισό της πρώ­της χι­λιε­τί­ας της χρι­στια­νι­κής επο­χής.
Στο «Πάτερ ημών», την πιο γνω­στή προ­σευ­χή του Ιησού, αντί για την ση­με­ρι­νή με­τά­φρα­ση «Πάτερ ημών, άφες ημίν τας αμαρ­τί­ας ημών ως αφί­ε­μεν ημείς τοις ωφει­λέ­ταις ημών” το πρω­τό­τυ­πο ελ­λη­νι­κό κεί­με­νο του Ματ­θαί­ου (κεφ. 6, στ. 12) λέει: «Πάτερ ημών, άφες τας ωφει­λάς ημών ως αφί­ε­μεν τοις ωφει­λέ­ταις ημών». Εξ άλλου, στα γερ­μα­νι­κά και στα ολ­λαν­δι­κά, η λέξη «Schuld» εκ­φρά­ζει την αμαρ­τία και το χρέος. Αλ­λη­λού­ια, ο όρος αυτός που ση­μαί­νει την χαρά και χρη­σι­μο­ποιεί­ται στην ιου­δαϊ­κή και χρι­στια­νι­κή θρη­σκεία, προ­έρ­χε­ται από την κα­θο­μι­λου­μέ­νη της Βα­βυ­λώ­νας της 2ης χι­λιε­τί­ας π.Χ. και σή­μαι­νε την απε­λευ­θέ­ρω­ση των δού­λων από χρέος (5).

Χάρ­της που δεί­χνει τις χώρες, πο­λι­τεί­ες, πό­λεις και άλλες το­πο­θε­σί­ες που ανα­φέ­ρο­νται στην Καινή Δια­θή­κη (σε Ελ­λά­δα, Ιτα­λία και Με­σο­πο­τα­μία, Άγιους Τό­πους) – Edward Wells, 1700
Ελ­λά­δα. Στην Ελ­λά­δα, από τον 6ο αιώνα π.Χ., διε­ξά­γο­νται πολύ ση­μα­ντι­κοί αγώ­νες κατά της δου­λεί­ας λόγω χρέ­ους και για την δια­γρα­φή των ιδιω­τι­κών χρεών του λαού. Ο Αρι­στο­τέ­λης γρά­φει στην Αθη­ναί­ων Πο­λι­τεία: «Οι φτω­χοί με τις γυ­ναί­κες και τα παι­διά τους έγι­ναν οι δού­λοι των πλού­σιων.». Ανα­πτύ­χθη­καν κοι­νω­νι­κοί και πο­λι­τι­κοί αγώ­νες που κα­τέ­λη­ξαν σε νο­μι­κές δια­τά­ξεις που απα­γό­ρευαν την δου­λεία λόγω χρέ­ους. Σε αυτές συ­γκα­τα­λέ­γο­νται ει­δι­κό­τε­ρα οι με­ταρ­ρυθ­μί­σεις του Σό­λω­να. Στα Μέ­γα­ρα, πόλη γει­το­νι­κή των Αθη­νών, μια ρι­ζο­σπα­στι­κή φα­τρία ανέ­βη­κε στην εξου­σία. Απα­γό­ρευ­σε τον δα­νει­σμό με τόκο και το έπρα­ξε ανα­δρο­μι­κά, ανα­γκά­ζο­ντας τους πι­στω­τές να επι­στρέ­ψουν τους τό­κους που είχαν ει­σπρά­ξει (6).
Την ίδια εποχή, οι ελ­λη­νι­κές πό­λεις ξε­κί­νη­σαν μιαν επε­κτα­τι­κή πο­λι­τι­κή, ιδρύ­ο­ντας αποι­κί­ες από την Κρι­μαία ως της Μασ­σα­λία, ει­δι­κό­τε­ρα με τα παι­διά των χρε­ω­μέ­νων φτω­χών. Η δου­λεία ανα­πτύ­χθη­κε εκεί έντο­να και με τρόπο πιο βίαιο και κα­τα­σταλ­τι­κό απ’ό,τι στις κοι­νω­νί­ες του «Εύ­φο­ρου Τόξου» (Εγγύς Ανα­το­λή) που προη­γή­θη­καν.
Ρώμη Πο­λυά­ριθ­μοι βί­αιοι πο­λι­τι­κοί και κοι­νω­νι­κοί αγώ­νες προ­κλή­θη­καν από κρί­σεις ιδιω­τι­κού χρέ­ους. Σύμ­φω­να με τον πρω­ταρ­χι­κό ρω­μαϊ­κό νόμο, ο πι­στω­τής μπο­ρού­σε να εκτε­λεί τους αφε­ρέγ­γυους οφει­λέ­τες. Το τέλος του 4ου αιώνα π. Χ. ση­μα­δεύ­τη­κε από έντο­νη αντί­δρα­ση ενα­ντί­ουν του χρέ­ους. Αν η δου­λεία λόγω χρέ­ους κα­ταρ­γή­θη­κε για τους ρω­μαί­ους πο­λί­τες, η κα­τάρ­γη­ση του δα­νει­σμού με τόκο δεν εφαρ­μό­στη­κε για με­γά­λο διά­στη­μα. Έντο­νες κρί­σεις ιδιω­τι­κού χρέ­ους ξέ­σπα­σαν κατά τους επό­με­νους αιώ­νες, τόσο στην ιτα­λι­κή χερ­σό­νη­σο όσο και στην υπό­λοι­πη ρω­μαϊ­κή αυ­το­κρα­το­ρία. Ο ιστο­ρι­κός Τά­κι­τος έγρα­φε σχε­τι­κά με μια κρίση χρέ­ους που συ­νέ­βη το 33 μ. Χ, κατά την βα­σι­λεία του Τι­βέ­ριου: «Ο δα­νει­σμός με τόκο ήταν ένα κακό βαθιά ρι­ζω­μέ­νο στη Ρώμη και πολύ συχνά γι­νό­ταν αιτία στα­σια­σμών και έρι­δων. Έτσι, τον χα­λι­να­γω­γού­σαν, ακόμη και κατά τους αρ­χαί­ους χρό­νους…” (7).
Φε­ου­δαρ­χία Στην αρχή της φε­ου­δαρ­χί­ας, ένα με­γά­λο τμήμα των ελεύ­θε­ρων πα­ρα­γω­γών πε­ρι­ήλ­θε σε δου­λεία διότι οι υπερ­χρε­ω­μέ­νοι αγρό­τες δεν ήταν σε θέση να απο­πλη­ρώ­σει τα χρέη του. Έτσι συ­νέ­βη ει­δι­κό­τε­ρα κατά την βα­σι­λεία του Καρ­λο­μά­γνου, στα τέλη του 8ου και στις αρχές του 9ου αιώνα (9).
Η εβραϊ­κή, η μου­σουλ­μα­νι­κή και η χρι­στια­νι­κή θρη­σκεία σε σχέση με τα έντο­κα δά­νεια
Από το ξε­κί­νη­μά της, η μου­σουλ­μα­νι­κή θρη­σκεία απα­γο­ρεύ­ει τον έντο­κο δα­νει­σμό. Η ιου­δαϊ­κή θρη­σκεία τον απα­γο­ρεύ­ει εντός της εβραϊ­κής κοι­νό­τη­τας, αλλά τρο­πο­ποί­η­σε αυτήν την θέση, υπό την πίεση των πλου­σί­ων και τον επέ­τρε­ψε από τον πρώτο αιώνα της χρι­στια­νι­κής επο­χής. Η χρι­στια­νι­κή θρη­σκεία τον απα­γο­ρεύ­ει ως τον 15ο αιώνα. Οι προ­τε­στα­ντι­κές και κα­θο­λι­κές αρχές κα­τέ­λη­ξαν να τον προ­ω­θή­σουν.
Στην Ευ­ρώ­πη, η προ­βλη­μα­τι­κή των ιδιω­τι­κών χρεών οξύ­νε­ται και πάλι στα τέλη του Με­σαί­ω­να
Η προ­βλη­μα­τι­κή του ιδιω­τι­κού χρέ­ους οξύ­νε­ται και πάλι από τον 13ο και 14ο αιώνα, πριν την νο­μι­σμα­το­ποί­η­ση των σχέ­σε­ων. Πράγ­μα­τι, οι κα­τα­να­γκα­στι­κές ερ­γα­σί­ες και οι φόροι σε είδος αντι­κα­τα­στά­θη­καν προ­ο­δευ­τι­κά από χρη­μα­τι­κά ποσά. Κατά συ­νέ­πεια, οι αγρό­τες, οι τε­χνί­τες, κλπ., πρέ­πει να χρε­ω­θούν για να πλη­ρώ­σουν τους φό­ρους. Καθώς όλο και πε­ρισ­σό­τε­ροι αγρό­τες, τε­χνί­τες ή ερ­γά­τες δεν κα­τα­φέρ­νουν να απο­πλη­ρώ­σουν το χρέος τους, γί­νο­νται θύ­μα­τα κα­τα­σχέ­σε­ων, απο­γυ­μνώ­νο­νται από την πε­ριου­σία τους ή/και φυ­λα­κί­ζο­νται και, συχνά, ακρω­τη­ριά­ζο­νται (10).
Το 1339, στη Σιένα της Ιτα­λί­ας, η δη­μο­τι­κή αρχή της πόλης ανα­κοι­νώ­νει στο συμ­βού­λιο ότι είναι απα­ραί­τη­το να κα­ταρ­γη­θεί η φυ­λά­κι­ση λόγω χρεών. Ει­δάλ­λως θα ήταν απα­ραί­τη­το να βά­λουν σχε­δόν όλους τους πο­λί­τες φυ­λα­κή, τόσο πολύ ήταν χρε­ω­μέ­νοι. Δε­κα­έ­ξι χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, το 1335, ο επα­να­στα­τη­μέ­νος λαός της Σιέ­νας βάζει φωτιά στην αί­θου­σα του δη­μο­τι­κού συμ­βου­λί­ου όπου ήταν συ­γκε­ντρω­μέ­να τα λο­γι­στι­κά βι­βλία. Στό­χος ήταν να εξα­φα­νι­στούν τα ίχνη των χρεών που απαι­τού­σαν από αυ­τούς και που, στα μάτια τους, ήταν επο­νεί­δι­στα (11).
Μια άλλη έν­δει­ξη της ση­μα­σί­ας της απόρ­ρι­ψης της εκ­με­τάλ­λευ­σης μέσω του χρέ­ους, στο τέλος του 14ου αιώνα, ήταν όταν οι ερ­γα­τι­κές τά­ξεις πήραν για μικρό διά­στη­μα την εξου­σία στην Φλω­ρε­ντία, υπό την ηγε­σία των Ciompi, των ημε­ρο­μί­σθιων ερ­γα­τών της υφα­ντουρ­γι­κής βιο­μη­χα­νί­ας. Με­τα­ξύ των διεκ­δι­κή­σε­ών τους βρί­σκου­με: την κα­τάρ­γη­ση του ακρω­τη­ρια­σμού του ενός χε­ριού σε πε­ρί­πτω­ση μη πλη­ρω­μής των χρεών και την κή­ρυ­ξημο­ρα­τό­ριου (δι­καιο­στά­σιο, χρε­ο­στά­σιο) για τα μη εξυ­πη­ρε­τού­με­να χρέη (12). Απαι­τού­σαν επί­σης μια θέση στην κυ­βέρ­νη­ση και την αύ­ξη­ση των φόρων που επι­βάλ­λο­νταν στους πλού­σιους. Πα­ρό­μοια γε­γο­νό­τα εξε­λί­χθη­καν την ίδια εποχή στην Φλάν­δρα, στην Βαλ­λο­νία, στην Γαλ­λία, στην Αγ­γλία…
Η απόρ­ρι­ψη των χρεών στην καρ­διά των μα­ζι­κών ξε­ση­κω­μών των αγρο­τών του γερ­μα­νι­κού κό­σμου τον 15ο και 16ο αιώνα
Από το 1470 ως το 1525, ένα πλή­θος ξε­ση­κω­μών αγρο­τών από την Αλ­σα­τία ως την Αυ­στρία, περ­νώ­ντας από τις πε­ρισ­σό­τε­ρες πε­ριο­χές της Γερ­μα­νί­ας, της Βοη­μί­ας, της Σλο­βε­νί­ας, της Ουγ­γα­ρί­ας και της Κρο­α­τί­ας, συν­δέ­ο­νται σε με­γά­λο πο­σο­στό με την απόρ­ρι­ψη των χρεών που απαι­τού­σαν από τους αγρό­τες και τους κα­τοί­κους των πό­λε­ων που υπά­γο­νταν στις κυ­ριαρ­χού­με­νες κοι­νω­νι­κές τά­ξεις. Εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες αγρό­τες πήραν τα όπλα, κα­τέ­στρε­ψαν εκα­το­ντά­δες πύρ­γους και δε­κά­δες μο­να­στη­ριών και μονών. Η κα­τα­στο­λή οδή­γη­σε σε πε­ρισ­σό­τε­ρους από 100.000 νε­κρούς με­τα­ξύ των αγρο­τών (13). Κατά την διάρ­κεια μιας εκ των στά­σε­ων, το 1493, οι ξε­ση­κω­μέ­νοι αγρό­τες απαί­τη­σαν με­τα­ξύ άλλων την εφαρ­μο­γή ενός ιω­βη­λαί­ου έτους κατά την διάρ­κεια του οποί­ου θα δια­γρά­φο­νταν όλα τα χρέη (14). Ο Thomas Münzer, ένας από τους ηγέ­τες των ξε­ση­κω­μών των αγρο­τών, που απο­κε­φα­λί­στη­κε το 1525 σε ηλι­κία 28 ετών, κα­λού­σε σε πλήρη εφαρ­μο­γή των Ευαγ­γε­λί­ων και, ει­δι­κό­τε­ρα, στην δια­γρα­φή των χρεών. Ήταν αντί­θε­τος με τον Μαρ­τί­νο Λού­θη­ρο που, αφού ξε­κί­νη­σε το 1519-1520 κα­ταγ­γέλ­λο­ντας την το­κο­γλυ­φία και την πώ­λη­ση των συγ­χω­ρο­χαρ­τιών από την κα­θο­λι­κή Εκ­κλη­σία, είχε κα­τα­λή­ξει να υπε­ρα­σπί­ζε­ται, από το 1524, τα έντο­κα δά­νεια και να απαι­τεί οι αγρό­τες και όλοι οι χρε­ω­μέ­νοι να απο­πλη­ρώ­νουν τα χρέη τους. Ο Λού­θη­ρος, σε αντί­θε­ση με τους ξε­ση­κω­μέ­νους αγρό­τες, ήταν υπέρ «μιας προ­σω­ρι­νής κυ­βέρ­νη­σης αυ­στη­ρής και σκλη­ρής που θα επι­βάλ­λει στους κα­κούς (…)την απο­πλη­ρω­μή όσων είχαν δα­νει­στεί… Κα­νείς δεν πρέ­πει να φα­ντά­ζε­ται ότι ο κό­σμος μπο­ρεί να κυ­βερ­νη­θεί χωρίς να τρέ­ξει το αίμα. Το βαρύ προ­σω­ρι­νό ξίφος δεν μπο­ρεί παρά να είναι κόκ­κι­νο και μα­τω­μέ­νο, διότι ο κό­σμος θέλει και πρέ­πει να είναι κακός. Και το ξίφος είναι η ρά­βδος του Θεού και η εκ­δί­κη­σή του κατά του κό­σμου» (15). Στην σύ­γκρου­ση με­τα­ξύ των αγρο­τών και άλλων συ­στα­τι­κών στοι­χεί­ων του λαού (ει­δι­κό­τε­ρα, της αστι­κής πλέ­μπας καθώς και των πιο φτω­χο­ποι­η­μέ­νων ομά­δων, των πε­ρι­πλα­νώ­με­νων, των ζη­τιά­νων,…) και των το­πι­κών κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων, ο Μαρ­τί­νος Λού­θη­ρος είχε επι­λέ­ξει την πλευ­ρά του και δια­κή­ρυτ­τε ότι οι νόμοι της Πα­λαιάς Δια­θή­κης όπως το ιω­βη­λαίο έτος δεν είχαν πλέον εφαρ­μο­γή. Σύμ­φω­να με τον Λού­θη­ρο, το Ευαγ­γέ­λιο πε­ρι­γρά­φει μόνον την ιδα­νι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά. Στην πραγ­μα­τι­κή ζωή, ένα χρέος πρέ­πει πάντα να απο­πλη­ρώ­νε­ται.
Σε ένα ανώ­νυ­μο κεί­με­νο που κυ­κλο­φό­ρη­σε στην Γερ­μα­νία από το 1521, μπο­ρού­σε κα­νείς να δια­βά­σει αυτόν τον διά­λο­γο με­τα­ξύ ενός χω­ρι­κού κι ενός αξιω­μα­τού­χου που πε­ρι­γρά­φει καλά την χρήση του χρέ­ους για την απο­γύ­μνω­ση του ερ­γα­ζό­με­νου από το ερ­γα­λείο του ή την γη του:
Χω­ρι­κός: Τι με φέρ­νει εδώ; Ε, λοιπό, θα ήθελα να μάθω πώς περ­νά­τε τον χρόνο σας.
Αξιω­μα­τού­χος: Πώς θα έπρε­πε να τον περνώ; Είμαι εδώ, κά­θο­μαι και μετρώ τα χρή­μα­τά μου, δεν το βλέ­πεις;
Χω­ρι­κός: Πείτε μου, Κύριε, ποιος σας έδωσε τόσα χρή­μα­τα ώστε να περ­νά­τε τον χρόνο σας να τα με­τρά­τε;
Αξιω­μα­τού­χος: Θέ­λεις να μά­θεις ποιος μου έδωσε τόσα χρή­μα­τα; Θα σου πω. Ένας χω­ρι­κός που έρ­χε­ται στην πόρτα μου να μου ζη­τή­σει να του δα­νεί­σω 10 ή 20 φλο­ρί­νια. Ρωτώ να μάθω αν κα­τέ­χει ένα κομ­μά­τι καλής γης. Λέει: «Ναι, Κύριε, έχω ένα καλό λι­βά­δι και ένα εξαι­ρε­τι­κό χω­ρά­φι που, μαζί, αξί­ζουν μια κα­το­στή φλο­ρί­νια». Απα­ντώ: «Τέ­λεια! Βάλε ενέ­χυ­ρο το λι­βά­δι και το χω­ρά­φι σου και, αν δε­σμεύ­ε­σαι να πλη­ρώ­νεις ένα φλο­ρί­νι τόκο τον χρόνο, μπο­ρείς να έχεις το δά­νειό σου των 20 φλο­ρι­νιών”.Χα­ρού­με­νος ακού­γο­ντας τέ­τοια καλά νέα, ο χω­ρι­κό απα­ντά: «Σας δίνω το λόγο μου με όλη μου την καλή διά­θε­ση». «Πρέ­πει όμως να σε προει­δο­ποι­ή­σω», προ­σθέ­τω τότε, «πως αν φτά­σεις να μην πλη­ρώ­νεις στον χρόνο που πρέ­πει, θα πάρω την γη σου και θα την κάνω ιδιο­κτη­σία μου». Κι αυτό δεν ανη­συ­χεί τον χω­ρι­κό, δε­σμεύ­ει το βο­σκο­τό­πι του και το χω­ρά­φι του ενα­ντί μου. Του δα­νεί­ζω τα χρή­μα­τα και πλη­ρώ­νει σωστά τους τό­κους για ένα ή δυο χρό­νια. Μετά, έρ­χε­ται μια κακή σο­δειά και, σύ­ντο­μα, είναι εκ­πρό­θε­σμος. Του κα­τά­σχω την γη του, του κάνω έξωση, και το χω­ρά­φι και το λι­βά­δι του είναι δικά μου. Και το κάνω αυτό, όχι μόνο με τους αγρό­τες, αλλά και με τους τε­χνί­τες.(16)
Ιδού, με με­ρι­κές απλές λέ­ξεις, η δια­δι­κα­σία απο­γύ­μνω­σης από την ιδιο­κτη­σία τους στην οποία προ­σπά­θη­σαν να αντι­τα­χθούν οι αγρό­τες κι οι τε­χνί­τες στην Γερ­μα­νία και αλλού.
Η κα­τά­κτη­ση των Αμε­ρι­κών και η επι­βο­λή της δου­λεί­ας λόγω χρέος μέσω της πε­ο­νί­ας
Κατά την κα­τά­κτη­ση της Αμε­ρι­κής, η επι­βο­λή της ευ­ρω­παϊ­κής κυ­ριαρ­χί­ας συν­δυά­στη­κε με την υπο­δού­λω­ση λόγω χρέ­ους των ιθα­γε­νών πλη­θυ­σμών (17). Η μορφή που πήρε: η πε­ο­νία. Το λε­ξι­κό Littré όριζε τον 19ο αιώνα την πε­ο­νία με τον ακό­λου­θο τρόπο: «Λέ­γε­ται, στο Με­ξι­κό, για ένα είδος δου­λεί­ας που επι­βλή­θη­κε στους ιθα­γε­νείς και που είναι απο­τέ­λε­σμα του γε­γο­νό­τος ότι οι ιδιο­κτή­τες μπο­ρούν να τους κρα­τή­σουν και να τους ανα­γκά­ζουν να ερ­γα­στούν δω­ρε­άν προς εξό­φλη­ση χρεών που οι ερ­γα­ζό­με­νοι αυτού σύ­να­ψαν επί των ιδιο­κτη­σιών τους» (« Se dit, au Mexique, d’une sorte d’esclavage imposé aux indigènes, et qui résulte de ce que les propriétaires peuvent les retenir et les obliger à travailler gratuitement pour l’acquit de dettes que ces travailleurs ont contractées sur les propriétés. ») Η πε­ο­νία είναι το σύ­στη­μα μέσω του οποί­ου οι πέ­ο­νες δέ­νο­νται με την ιδιο­κτη­σία γης με διά­φο­ρους τρό­πους, εκ των οποί­ων το κλη­ρο­νο­μι­κό χρέος. Η πε­ο­νία κα­ταρ­γή­θη­κε στο Με­ξι­κό μόλις το 1910, κατά την διάρ­κεια της επα­νά­στα­σης.

Πέ­ο­νες στην πε­ριο­χή της Ρα­σκόν, Με­ξι­κό (φω­το­γρα­φία χωρίς ημε­ρο­μη­νία)
Τέλος 1ου μέ­ρους
Το 2ο΄μέρος θα ανα­φέ­ρε­ται στο ιδιω­τι­κό χρός κατά την κα­πι­τα­λι­στι­κή εποχή
Ση­μειώ­σεις
|1| Την εποχή εκεί­νη, το Κρά­τος δεν δα­νεί­ζε­ται. Ούτε δα­νεί­ζο­νταν το Κρά­τος στην Αρ­χαία Αϊ­γυ­πτο, στην Ελ­λά­δα και στην Ρώμη της αρ­χαιό­τη­τας, με ελά­χι­στες εξαι­ρέ­σεις, στην πε­ρί­πτω­ση της Ρώμης. Στην Ευ­ρώ­πη, τα Κράτη άρ­χι­σαν να δα­νεί­ζο­νται συ­στη­μα­τι­κά μόνον από τον 13ο – 14ο αιώνα. Έκτο­τε, δεν στα­μά­τη­σαν.
|2| Michael Hudson,The Lost Tradition of Biblical Debt Cancellations, 1993, 87 σε­λί­δες ;The Archaeology of Money, 2004. Βλ. επί­σης: David Graeber,Debt : The First 5000 Years, Melvillehouse, New York, 2011, 542 p.Dette : 5 000 ans d’histoire (Χρέος: 5000 χρό­νια ιστο­ρί­ας), Les Liens qui Libèrent, Paris, 2013. Βλ. Éric Toussaint,La longue tradition des annulations de dettes en Mésopotamie et en Égypte du 3e au 1er millénaire av. J-C
|3| Η Τοράχ (εβραϊ­κός θρη­σκευ­τι­κός νόμος) είναι η συλ­λο­γή που απο­τε­λούν τα πέντε πρώτα βι­βλία της Βί­βλου: Γέ­νε­σις, Έξο­δος, Λευ­τι­κόν, Αριθ­μοί και Δευ­τε­ρο­νό­μιο.
|4| Βλ. Isabelle Ponet,La remise des dettes au pays de Canaan au premier millénaire avant notre ère. Στο Λευι­τι­κόν, βρί­σκει κα­νείς όχι μόνο την απαί­τη­ση της δια­γρα­φής των χρεών, αλλά και αυτήν της απε­λευ­θέ­ρω­σης των δού­λων λόγω χρέ­ους και όλης της οι­κο­γέ­νειάς τους, καθώς και την επι­στρο­φή των χω­ρα­φιών και της κα­τοι­κί­ας τους. Αλλά, προ­σο­χή, αυτό ισχύ­ει μόνο για την κοι­νό­τη­τα του Ισ­ρα­ήλ, όχι για τους άλ­λους λαούς.
|5| Michael Hudson,The Lost Tradition of Biblical Debt Cancellations, σελ. 27.
|6| Βλ. David Graeber,op.cit.
|7| Τά­κι­τος,Χρο­νι­κά, 6.16.1, ανα­φο­ρά από Andreau,Endettement privé et abolition des dettes dans la Rome antique
|8| Βλ. Καρλ Μαρξ,Το Κε­φά­λαιο, Βι­βλίο 3, κε­φά­λαιο 19, Πα­ρα­τη­ρή­σεις σχε­τι­κά με την προ­κα­πι­τα­λι­στι­κή το­κο­γλυ­φία. Βλ. επί­σης Ernest Mandel,Traité d’économie marxiste, τόμος 1, κε­φά­λαιο 4, το από­σπα­σμα με τίτλο “Le capital usurier” (το το­κο­γλυ­φι­κό κε­φά­λαιο).
|9| Ο Ραβ­βί­νος Hillel είχε εκ­δώ­σει από­φα­ση σύμ­φω­να με την οποία οι Εβραί­οι έπρε­πε να προ­σθέ­τουν στα συμ­βό­λαια με­τα­ξύ τους μια ρήτρα βάσει της οποί­ας πα­ραι­τού­νταν από την εφαρ­μο­γή της Τοράχ και του Ταλ­μούδ που θε­σμο­θε­τούν την πε­ριο­δι­κή δια­γρα­φή χρεών. Εξ άλλου, η ιου­δαϊ­κή θρη­σκεία επέ­τρε­πε τα έντο­κα δά­νεια προς μη εβραί­ους.
|10| Silvia Federici, στο βι­βλίο της,Caliban et la Sorcière, σελ. 57, δεί­χνει πώς η εξέ­λι­ξη αυτή επη­ρέ­α­σε ακόμη πιο αρ­νη­τι­κά τις γυ­ναί­κες του λαού. Βλ. Silvia Federici,Caliban et la Sorcière, Entremonde, Genève-Paris, 2014, 459 σ.
|11| Patrick Boucheron,Conjurer la peur,Seuil, Πα­ρί­σι, 2013, σσ. 213-215.
|12| Βλ. Silvia Federici, p. 91 et 97. Voir également Patrick Boucheron, σ. 189.
|13| Βλ. Φρή­ντριχ Έγκελς (1850),La guerre des paysans en Allemagne (Ο πό­λε­μος των­χω­ρι­κών στην Γερ­μα­νία), Éd. Sociales, Paris, 1974. Βλ. επί­σης David Graeber,op. cit., σσ. 390-395.
|14| Βλ. Φρή­ντριχ Έγκελς (1850),La guerre des paysans en Allemagne (Ο πό­λε­μος των­χω­ρι­κών στην Γερ­μα­νία), σ. 92.
|15| Μαρ­τί­νος Λού­θη­ρος. 1524. “Du commerce et de l’usure” (Περί εμπο­ρί­ου και το­κο­γλυ­φί­ας), inŒuvres, tome 1, Gallimard (La Pléiade), Πα­ρί­σι, 1999, σ. 386.
|16| Ανα­φο­ρά από Silvia Federici,Caliban et la Sorcière, σ. 152 σύμ­φω­να με τον G. Strauss (éd.),Manifestations of Discontent on the Eve of the Reformation, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σσ. 110-111)
|17| Ο πάπας Νι­κό­λα­ος 5ος είχε επι­τρέ­ψει, τον Ια­νουά­ριο του 1455, την διαρ­κή υπο­δού­λω­ση των πλη­θυ­σμών που θε­ω­ρού­νταν εχθροί του Χρι­στού. Αυτό απο­τέ­λε­σε αι­τιο­λο­γία, με­τα­ξύ άλλων, της υπο­δού­λω­σης των Αφρι­κα­νών την εποχή εκεί­νη (ιδιαί­τε­ρα στις φυ­τεί­ες που είχαν δη­μιουρ­γή­σει οι Πορ­το­γά­λοι στη Μα­δέ­ρα) και, στην συ­νέ­χεια, επέ­τρε­ψε στους ευ­ρω­παί­ους κον­κι­στα­δό­ρες να πρά­ξουν το ίδιο στον Νέο Κόσμο. Ιδού ένα από­σπα­σμα της βού­λας του­Romanus Pontifex (Πο­ντί­φι­κα της Ρώμης): «Εμείς, λαμ­βά­νο­ντας υπόψη την απα­ραί­τη­τη συ­ζή­τη­ση σχε­τι­κά με κα­θέ­να από τα θέ­μα­τα που ανα­φέ­ρο­νται, και δε­δο­μέ­νου ότι, προη­γου­μέ­νως, επε­τρά­πη στον βα­σι­λέα Αλ­φόν­σο της Πορ­το­γα­λί­ας μέσω άλλων επι­στο­λών, με­τα­ξύ άλλων, η πλή­ρης ικα­νό­τη­τα ένα­ντι οιων­δή­πο­τε Σα­ρα­κη­νών και ει­δω­λο­λα­τρών και άλλων εχθρών του Χρι­στού, όπου και αν βρί­σκο­νται, και ένα­ντι των βα­σι­λεί­ων, δου­κά­των, πρι­γκι­πά­των, ιδιο­κτη­σιών, κι­νη­τών και ακί­νη­των πε­ριου­σια­κών στοι­χεί­ων αυτοί κα­τέ­χουν, να τους κα­τα­λά­βουν, να τους αντι­μά­χο­νται, να τους νι­κούν και να τους υπο­δου­λώ­νουν και να θέ­τουν σε διαρ­κή δου­λεία τα μέλη των οι­κο­γε­νειών τους, να πάρει για ίδιόν του όφε­λος και αυτό των δια­δό­χων του, να ιδιο­ποι­η­θεί και να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει για δική του χρήση και αυτήν των δια­δό­χων του τα βα­σί­λεια, δου­κά­τα, κο­μη­τεί­ες, πρι­γκι­πά­τα, ιδιο­κτη­σί­ες και άλλα αγαθά που τους ανή­κουν… » (υπο­γράμ­μι­ση δική μας).
Εξ άλλου, όπως σχο­λιά­ζει ο David Graeber, οι κον­κι­στα­δό­ρες, όπως ο Χερ­νάν Κορ­τέζ, είχαν χρε­ω­θεί ως το λαιμό για να χρη­μα­το­δο­τή­σουν τις επι­χει­ρή­σεις τους… Κι έτσι, εκ­με­ταλ­λεύ­θη­καν και λε­η­λά­τη­σαν με την μέ­γι­στη βιαιό­τη­τα τους πλη­θυ­σμούς που κα­τέ­λα­βαν, για να απο­πλη­ρώ­σουν τα δικά τους χρέη. Βλ. David Graeber, σελ. 385 και επ.
Πηγή: contra-xreos.gr