Η Τουρκία προσπαθεί να παρεμβάλει προσκόμματα σε μια πιθανή οδό για απόδοση δικαιοσύνης στην Κύπρο, η οποία θα περνά μέσα από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ), στην Ολλανδία. Η Ολλανδία είναι η δεύτερη πατρίδα μου, η χώρα όπου ζω εδώ και πολλά χρόνια μετά τον βίαιο εκτοπισμό μου από τη γενέτειρά μου, την Αμμόχωστο, μετά την τουρκική εισβολή στην πατρίδα μου, την Κυπριακή Δημοκρατία, το 1974. Παρόλ’ αυτά, υπάρχουν και άλλες οδοί προς τη δικαιοσύνη, όπως για παράδειγμα μέσα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ), το οποίο επίσης εδρεύει στη Χάγη, την πόλη όπου ζω μαζί με την οικογένειά μου.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη μέρα που, ταξιδεύοντας από τη Λάρνακα προς την ολλανδική πρωτεύουσα, το Άμστερνταμ, μετά την εγκαθίδρυση του ΔΠΔ το 2002, διάβασα ότι ένας από τους πρώτους δικαστές-ιδρυτές του ΔΠΔ ήταν ο Γεώργιος Μ. Πικής, πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κύπρου από το 1995 ως το 2004, δικαστής του ΔΠΔ από το 2003 ως το 2009και ο πρώτος Πρόεδρος του Εφετείου του ΔΠΔ.www.icc-cpi.int/CourtStructure/Pages/judge.aspx?name=Judge%20Georghios%20M.%20Pikis
Ήξερα ότι ήταν μεγάλη η τιμή για τη σχετικά μικρή μου χώρα, την Κύπρο, και ήμουν σίγουρη ότι ο Πικής θα ήταν σπουδαίος δικαστικός για να αναλάβει ένα τόσο επιφανές αξίωμα στη Χάγη. Ως Κύπρια, αισθάνθηκα την ανάγκη να πω στον δικαστή πόσο περήφανη ήμουν που θα υπηρετούσε στο ΔΠΔ, αλλά και ότι θα ήθελα πολύ να τον συναντήσω στην Ολλανδία. Η συνάντησή μας πραγματοποιήθηκε τελικά τον Φεβρουάριο του 2004, στο Ξενοδοχείο Kurhuis, στην παρουσία της φιλοσοφημένης, σοφής γυναίκας του, Μαίρης. Εκεί, αγναντεύοντας τα κύματα της Βόρειας Θάλασσας, ο δικαστής μού εξήγησε την αποστολή του ΔΠΔ.
Ο Γεώργιος Μ. Πικής έγραψε ένα από τα σημαντικότερα συγγράμματα για το Καταστατικό της Ρώμης για το ΔΠΔ, με τίτλο έγραψε ένα από τα σημαντικότερα συγγράμματα για το ΔΠΔ, με τίτλο: «The Rome Statute for the International Criminal Court: Analysis of the Statute, the Rules of Procedure and Evidence, the Regulations of the Court and Supplementary Instruments (Martinus Nijhoff, 2010). [Το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο: Ανάλυση του Καταστατικού, των Κανόνων Δικονομίας και Απόδειξης, των Κανονισμών του Δικαστηρίου και Συμπληρωματικών Οργάνων].
Όπως είναι φυσικό, ο κ. Πικής έχει δώσει αριθμό διαλέξεων με θέμα το ΔΠΔ. Για παράδειγμα, στις 5 Ιουλίου 2018, στο Ανώτατο Δικαστήριο της Κύπρου, μίλησε στα Αγγλιλά με την ευκαιρία της 20ης επετείου του Καταστατικού της Ρώμης για το ΔΠΔ http://www.supremecourt.gov.cy/Judicial/SC.nsf/All/F0FAC46DFDFD2F60C225843F00418849?OpenDocument. Ξεκίνησε την ομιλία του εξηγώντας γιατί το ΔΠΔ αποτελεί “ορόσημο στην ιστορία της ανθρωπότητας”.
“Είναι η πρώτη φορά που ιδρύεται ποινικό δικαστήριο με παγκόσμια δικαιοδοσία για ειδεχθή εγκλήματα που εξευτελίζουν την ανθρωπότητα. Το Καταστατικό [της Ρώμης] του ΔΠΔ προνοεί ότι κάθε άτομο στον κόσμο υπόκειται στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, και υπέχει ευθύνη για τη διάπραξη σοβαρών εγκλημάτων που έχουν πληγώσει το πρόσωπο της ανθρωπότητας».
Έχοντας κατά νουν τα σοφά λόγια του Πική, επιστρέφω στο ερώτημα που διατυπώνω στον τίτλο αυτού του άρθρου: Μπορεί το ΔΠΔ να αποδώσει δικαιοσύνη στην Κύπρο; Νοουμένου ότι ουδείς βρίσκεται υπεράνω του νόμου, η απάντηση θα πρέπει να είναι, ασφαλώς “ναι”. Παρόλ’ αυτά, υπάρχουν εμπόδια, μεγάλα αλλά όχι απαραίτητα ανυπέρβλητα, στην οδό προς τη δικαιοσύνη μέσω του ΔΠΔ. Θα αναφερθώ σε ορισμένα από αυτά.
>Το πρώτο εμπόδιο είναι η ύποπτη άρνηση της Τουρκίας να γίνει κράτος-μέλος του Καταστατικού της Ρώμης του ΔΠΔ. https://www.icc-cpi.int/resource-library/documents/rs-eng.pdf
Η Τουρκία δεν έχει καν υπογράψει το Καταστατικό. Επομένως, παρότι είναι υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ, δεν ακολούθησε το παράδειγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ολλανδίας και άλλων μελών της ΕΕ, που έχουν γίνει κράτη-μέλη του ΔΠΔ. https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-10&chapter=18
>Ένα δεύτερο εμπόδιο είναι η συνεχιζόμενη παράλειψη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών να ενεργοποιήσει το Κεφάλαιο 7 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και να παραπέμψει στον Κατήγορο του ΔΠΔ οποιαδήποτε από τα καταγγελλόμενα διεθνή εγκλήματα διαπράττονται στην Κυπριακή Δημοκρατία. Με άλλα λόγια, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών παρέλειψε να καλέσει το ΔΠΔ να “ασκήσει τη δικαιοδοσία του” δυνάμει του Άρθρου 13 (β) του Καταστατικού της Ρώμης “σε σχέση με” οποιοδήποτε από τα εγκλήματα αναφέρονται στο Άρθρο 5 του ίδιου Καταστατικού – το έγκλημα της γενοκτονίας, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου, και το έγκλημα της επίθεσης.
>Ένα τρίτο εμπόδιο είναι η χρονικά περιορισμένη δικαιοδοσία του ΔΠΔ, η οποία περιορίζεται σε διεθνή εγκλήματα που καταγγέλλεται ότι διαπράχθηκαν μετά την έναρξη ισχύος του Καταστατικού της Ρώμης, την 1η Ιουλίου 2002. https://www.icc-cpi.int/iccdocs/pids/publications/uicceng.pdf
Εντούτοις, ο συγκεκριμένος περιορισμός δεν εμποδίζει το ΔΠΔ να χειριστεί υποθέσεις που προκύπτουν από διεθνή εγκλήματα τα οποία καταγγέλλεται ότι διαπράχθηκαν σε οποιοδήποτε μέρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κατόπιν της συγκεκριμένης ημερομηνίας.
Σύμφωνα με καταγγελία που, το 2014, υπέβαλε στο ΔΠΔ ο Ευρωβουλευτής Κώστας Μαυρίδης, και ο συνασπισμός Κυπρίων κατά Τουρκίας για Εγκλήματα Πολέμου, σε αυτά τα εγκλήματα φαίνεται να περιλαμβάνεται “η μεταφορά, αμέσως ή εμμέσως, από την Κατέχουσα Δύναμη μέρους του δικού της αμάχου πληθυσμού στο έδαφος που καταλαμβάνει, ή η εκτόπιση ή μεταφορά όλου ή μέρους του πληθυσμού του κατεχομένου εδάφους μέσα ή έξω από το έδαφος αυτό” κατά παράβαση του Άρθρου 8.2 (β) (viii) του Καταστατικού της Ρώμης. https://cyprus-mail.com/2014/07/15/war-crimes-complaint-filed-against-turkey/
Ομοίως, η χρονικά περιορισμένη δικαιοδοσία του ΔΠΔ δεν μπορεί να εμποδίσει τις αρχές επιβολής του νόμου στην Τουρκία ή στην Κυπριακή Δημοκρατία να κινήσουν ποινικές διαδικασίες στα εθνικά τους δικαστήρια δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας, όπως είναι για παράδειγμα ο Περί των Συνθηκών τη Γενεύης Νόμος του 1966, ο οποίος κυρώνει τις τέσσερις Συνθήκες της Γενεύης του 1949 στο Κυπριακό Δίκαιο – που φαίνεται ότι αθετήθηκαν, ατιμώρητα, το 1974 και πολλές φορές έκτοτε. Παρόλ’ αυτά, θα κινήσουν ποτέ εγχώριες ποινικές διαδικασίες οι αρχές επιβολής του νόμου στην Κυπριακή Δημοκρατία ή την Τουρκία;
Υπάρχουν αχτίδες ελπίδας στον ορίζοντα. Η μία διαφάνηκε στις 15 Ιουνίου 2021. Εκείνη τη μέρα, η απερχόμενη Κατήγορος του ΔΠΔ, κυρία Fatou Bensouda από την Γκάμπια, στον αποχαιρετιστήριο λόγο που έδωσε με την ευκαιρία της λήξης της θητείας της, αποκάλυψε ότι “το τελευταίο εξάμηνο, το προσωπικό μου ανέλαβε σημαντικό έργο, εντός των διαθέσιμων μέσων, προκειμένου να προχωρήσει η απόφασή μας για διάφορες Εκτιμήσεις Α’ Φάσης, δηλαδή για την αρχική αξιολόγηση που αποτελεί μέρος της προκαταρκτικής εξεταστικής διαδικασίας”. https://www.icc-cpi.int/itemsDocuments/20210615-prosecutor-fatou-bensouda-end-of-term-farewell-statement.pdf
Στη συνέχεια, η απερχόμενη Κατήγορος ανέφερε την Κύπρο, προσθέτοντας:
“Τον περασμένο Δεκέμβριο, ανακοίνωσα ότι, κατά τη διάρκεια του 2021, ελπίζαμε ότι θα καταλήγαμε σε αποφάσεις απόρριψης ή συνέχισης σε σχέση, ανάμεσα σε άλλα, με το Μεξικό, την Κύπρο (εποικισμοί), την Υεμένη (εξαγωγές όπλων), την Καμπότζη (αρπαγή γης) και τη Συρία/Ιορδανία (απέλαση). Παρότι σημειώθηκε πρόοδος σε αριθμό αυτών των εκτιμήσεων… θα παραδοθούν στον εισερχόμενο Κατήγορο για εξέταση και απόφαση, όπως ο ίδιος κρίνει”.
Η απόφαση αναμένεται από τον νέο Κατήγορο του ΔΠΔ, κ. Karim A. A. Khan QC από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ό,τι και αν αποφασίσει ο νέος Κατήγορος, τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τα βασικά γεγονότα. Το 1974, η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο με δύο αιματηρές στρατιωτικές εκστρατείες, στις 20 Ιουλίου και στις 14 Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια των εκστρατειών, οι τουρκικές κατοχικές δυνάμεις τρομοκρατούσαν τους γηγενείς Έλληνες πολίτες της Δημοκρατίας, στο βόρειο μέρος της, για να καταφύγουν στο νότιο μέρος. Η Τουρκία και οι ντόπιοι συνεργοί της ανάγκασαν επίσης Τούρκους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας να μετακινηθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Με στόχο να πετύχει την de facto διαίρεση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον καταναγκαστικό, απτό διαχωρισμό του λαού της, η Τουρκία προέβη σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, όπως φαίνεται, σε ατιμώρητα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και άλλα διεθνή εγκλήματα. https://www.un.org/en/genocideprevention/crimes-against-humanity.shtml
Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται εκ προθέσεως δολοφονίες, βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού, παράνομες φυλακίσεις, βασανιστήρια, βιασμοί, βίαιες εξαφανίσεις προσώπων και διώξεις ανθρώπων για λόγους εθνοτικούς ή θρησκευτικούς. Τεκμήρια για αυτού του είδους τα εγκλήματα έχουν τεκμηριωθεί – στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – στα Τεύχη I και II της Έκθεσης της Κομισιόν για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που υιοθετήθηκε το 1976. https://www.google.co.uk/search?q=European+Commission+of+Human+Rights+Cyprus+Against+Turkey+Report+of+the+Commission+Volumes+I+and+II+1976&ei=19KIYdLOLNK1sAe_-KqoBg&oq=European+Commission+of+Human+Rights+Cyprus+Against+Turkey+Report+of+the+Commission+Volumes+I+and+II+1976&gs_lcp=Cgdnd3Mtd2l6EAM6BAghEApKBgg8EgIxM0oECEEYAVDGAli2qAJg56sCaA1wAHgAgAH7AYgB90mSAQY2Ljc1LjGYAQCgAQHAAQE&sclient=gws-wiz&ved=0ahUKEwiSltGZoIj0AhXSGuwKHT-8CmUQ4dUDCA8&uact=5
Από το 1974, η Τουρκία κατέχει παράνομα το 36% του εδάφους και το 57% της ακτογραμμής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τον περασμένο Ιούλιο, στην 47η επέτειο της τουρκικής εισβολής, ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επισκέφτηκε παράνομα τα κατεχόμενα, στο βόρειο μέρος της Δημοκρατίας. Την ίδια περίοδο, μετέβηκα στη γενέτειρά μου, την τώρα τουρκοκρατούμενη Αμμόχωστο, με δύο δημοσιογράφους του γερμανικού περιοδικού «Der Spiegel», οι οποίοι κατέγραψαν τις τέσσερις μέρες που περάσαμε εκεί, προσπαθώντας να συναντήσουμε τον Ερντογάν και να του ζητήσουμε τον λόγο. https://www.spiegel.de/international/europe/an-expellee-returns-to-northern-cyprus-after-47-years-a-664be1fc-7020-45a0-9af3-e4af2233f517
Ο Ερντογάν δεν εμφανίστηκε ποτέ, όμως εγώ έδωσα μια υπόσχεση: Να κάνω ό,τι μπορώ για να ζητήσω δικαιοσύνη για τις αμέτρητες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για τα διεθνή εγκλήματα που διαπράχθηκα σε μένα και σε τόσους άλλους βίαια εκτοπισμένους, ανθρώπους διαφόρων εθνοτικών ή θρησκευτικών υποβάθρων, και που παραμένουν ατιμώρητες. Υποσχέθηκα επίσης να μην φεισθώ κόπων προκειμένου να φτάσω στους καλύτερους νομοδιδασκάλους και δικηγόρους, που θα μου υποδείξουν πιθανές οδούς προς τη δικαιοσύνη. Αργά ή γρήγορα, πρέπει να αποδοθεί δικαιοσύνη για τις συνεχιζόμενες αδικίες που προκαλούνται στη χώρα και στον λαό μου.
Στο μεταξύ, θα πρέπει όλοι να στοχαστούμε τα σοφά λόγια με τα οποία ο Γεώργιος Μ. Πικής ολοκλήρωσε την επετειακή ομιλία του για το ΔΠΔ, στις 5 Ιουλίου 2018:
“Χωρίς δικαιοσύνη, δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη, και χωρίς ειρήνη, η ανθρώπινη ύπαρξη αφήνεται στο έλεος του νοσηρού πάθους των ισχυρών για εξουσία, κυριαρχία, πλούτη και συνακόλουθες απάνθρωπες ενέργειες”.
Η Τασούλα Χατζητοφή είναι υπερασπίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του πολιτισμού, με ειδικότητα στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι η ιδρυτική πρόεδρος του Οργανισμού Walk of Truth και η συγγραφέας του βιβλίου “Η Κυνηγός των Εικόνων” (The Icon Hunter, 2017).
