Έξι χρόνια συμπληρώθηκαν χθες από τον θάνατο του Γιάννη Μπανιά (στις 28 Μαρτίου 2012) και η απουσία του, στις κρίσιμες περιστάσεις που έζησε η Αριστερά και ο τόπος μας αυτά τα χρόνια, είναι αισθητή σε όσους τον γνωρίσαμε από κοντά και βρεθήκαμε μαζί του σε κοινούς αγώνες. Με δεδομένο το ότι δεν έχει κανένα απολύτως νόημα το ερώτημα τι στάση θα κρατούσε απέναντι στις αντιθέσεις και τα διακυβεύματα που προέκυψαν μετά τον θάνατό του, αυτό που κρίνεται –όπως και για κάθε άλλο ιστορικό πρόσωπο- είναι η στάση του έναντι των αντιθέσεων και των διακυβευμάτων που τέθηκαν εν όσω βρισκόταν εν ζωή.
Γεννημένος στους Μελισσουργούς της Άρτας το 1939, ο Γιάννης Μπανιάς εντάχθηκε στο παράνομο κομμουνιστικό κίνημα στους δύσκολους χρόνους που ακολούθησαν την ήττα του Εμφυλίου, ως μαθητής, και συνέχισε τη δράση του ως φοιτητής του Πολυτεχνείου στην Αθήνα και στο Γκρατς της Αυστρίας, όπου έγινε μέλος του παράνομου ΚΚΕ.
Έχοντας απελαθεί ως κομμουνιστής από την Αυστρία, αναδείχθηκε μέλος της ηγεσίας της Νεολαίας ΕΔΑ και αργότερα εκλέχθηκε γραμματέας της Σπουδάζουσας της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, συμμετέχοντας στην καθοδήγηση των μεγάλων αγώνων για το 15% για την παιδεία, για την ανατροπή του καθεστώτος της αστυνομοκρατίας και των τρικύκλων της καραμανλικής Δεξιάς, και στη μεγάλη δημοκρατική αντίσταση των Ιουλιανών του 1965.
Κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας εξορίστηκε στη Λέρο και μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, παρέμεινε κομματικά ανένταχτος. Αν και διαφώνησε με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας, απέφυγε την ένταξή του στο ΚΚΕ εσωτερικού, θεωρώντας πως για την κακοδαιμονία της Αριστεράς και την ήττα του 1967, θα έπρεπε να αναζητηθούν σοβαρές ευθύνες και στο τμήμα εκείνο της ηγεσίας του ενιαίου ΚΚΕ που επαγγέλθηκε στη συνέχεια την ανανέωση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.
Στην κατεύθυνση αυτή συμμετείχε, μαζί με τον Άγγελο Ελεφάντη, τον Χρόνη Μίσσιο κ.ά., στην «Κίνηση των 77», η οποία, αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, επιχείρησε να ανοίξει σχετική συζήτηση στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς.
Η αποτυχία της κίνησης και η συσπείρωση μέσα και γύρω από το ΚΚΕ εσωτερικού της μεγάλης πλειονότητας των κομμουνιστών που αναφέρονταν στην ανάγκη ανανέωσης του κινήματος, τον έκανε να προσχωρήσει στο κόμμα και στο 1ο (9ο) Συνέδριο του 1976 εκλέχθηκε μέλος της Κ.Ε. και του Εκτελεστικού Γραφείου. Από τη θέση αυτή, ο Μπανιάς, εξέφρασε τη διαφοροποίησή του από τη δεξιόστροφη πολιτική που δεν επέτρεψε στο ΚΚΕ εσ. να ηγεμονεύσει στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς, και το 1982, μετά από το 3ο (11ο) Συνέδριο του κόμματος, εκλέχθηκε γραμματέας της Κ.Ε. Η εκλογή του στη θέση του επικεφαλής του ΚΚΕ εσ. σηματοδότησε την απόπειρα αριστερής στροφής στην πολιτική του, αλλά και τον εμπλουτισμό της κομματικής θεματικής με τους προβληματισμούς των νέων κοινωνικών κινημάτων, όπως ήταν το οικολογικό κίνημα, το νέο γυναικείο κίνημα κ.ά.
Καθώς στις γραμμές και στη στελέχωση και ηγεσία του κόμματος ήταν ισχυρή η πτέρυγα που εκπροσωπούσε τη δεξιά εκδοχή του ευρωκομμουνισμού, σε κατεύθυνση σοσιαλδημοκρατικής ανάγνωσης του αιτήματος της ανανέωσης της Αριστεράς, πολύ σύντομα και ιδιαίτερα μετά την εκλογική επιτυχία του 1985 που εξασφάλισε και πάλι τη στερημένη από το 1981 κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, βρέθηκε αντιμέτωπος με την πρόταση της απάλειψης των κομμουνιστικών χαρακτηριστικών και αναφορών του ΚΚΕ εσ. Με κύριο εκφραστή τον Λεωνίδα Κύρκο, η πρόταση αποκομμουνιστικοποίησης πλειοψήφησε στο 4ο Συνέδριο του 1987 και άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία της Ελληνικής Αριστεράς (ΕΑΡ).
Επρόκειτο για την πρώτη απόπειρα μετασχηματισμού ενός κομμουνιστικού κόμματος σε σοσιαλδημοκρατική κατεύθυνση, που λίγα χρόνια αργότερα θα την ακολουθήσουν ανάλογες απόπειρες σε μια σειρά Κ.Κ. σε Δύση και Ανατολή, μετά, μάλιστα, από τις καταρρεύσεις των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Επιμένοντας στον κομμουνιστικό προσανατολισμό, ο Γιάννης Μπανιάς θα συμμετάσχει στην ίδρυση του ΚΚΕ Εσωτερικού / Ανανεωτική Αριστερά, που από το 1991 θα πάρει τον τίτλο της Ανανεωτικής Κομμουνιστικής Οικολογικής Αριστεράς (ΑΚΟΑ), με τον ίδιο στη θέση του γραμματέα.
Σταθερός στη θέση του κατά του κυβερνητισμού και της συμμετοχής της Αριστεράς στην αστική πολιτική διαχείριση, θα αντιταχθεί στη συγκρότηση του ενιαίου Συνασπισμού (ΚΚΕ, ΕΑΡ κ.λπ.) και στις κυβερνήσεις Τζανετάκη και Ζολώτα. Όπως θα αντιταχθεί και στη Συμφωνία του Μάαστριχτ κατόπιν και στην ευθυγράμμιση μεγάλου τμήματος της Αριστεράς με την πολιτική της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ.
Ο Γιάννης Μπανιάς θα συμμετάσχει στη συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ και στα 2007-2009 θα υπάρξει και βουλευτής του, επιμένοντας πάντα σε έναν αριστερό προσανατολισμό. Έτσι, μέχρι το τέλος της ζωής του, θα παραμείνει εκπρόσωπος μιας αριστερής εκδοχής της ανανέωσης του κομμουνιστικού κινήματος και της Αριστεράς, που στο κέντρο του προβληματισμού και των ανησυχιών της βάζει την ανάπτυξη μαζικών κινημάτων και τον αγώνα για την υπέρβαση του καπιταλισμού και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας με σοσιαλισμό, ελευθερία και δημοκρατία.
Εμείς που τον γνωρίσαμε και συνεργαστήκαμε μαζί του κρατάμε πέρα από την ιδεολογικοπολιτική του συνέπεια, και ένα άλλο στοιχείο που είναι εξίσου σημαντικό. Το ήθος του. Την προσήλωσή του στον διάλογο, τον σεβασμό του σε κάθε άποψη και σε κάθε αγωνιστή, ανεξαρτήτως της θέσης που κατείχε στην κομματική ιεραρχία.
