Η ευφυέστατη ιδέα του Φωκά Ευαγγελινού να σκηνοθετήσει μια χοροθεατρική αναπαράσταση μιας σκακιστικής μάχης που έδωσε το 1993 ο Γκάρι Κασπάροφ με τον Ανατόλι Καρπόφ ξύπνησε ορισμένα σκακιστικά φαντάσματα του παρελθόντος. Δύο από τους σημαντικότερους αθλητές της παγκόσμιας ιστορίας ακολούθησαν διαφορετικούς πολιτικούς δρόμους πριν και μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.
Από το 1984, την πρώτη φορά που κάθισαν μπροστά σε μια σκακιέρα για τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή, ο Ανατόλι Καρπόφ και ο Γκάρι Κασπάροφ γνώριζαν ότι θα ήταν αντίπαλοι για το υπόλοιπο της ζωής τους. Εκείνη η μάχη κράτησε πέντε μήνες και έληξε μόνο με την παρέμβαση της Διεθνούς Σκακιστικής Ομοσπονδίας που έκρινε ότι αν συνέχιζαν θα μετέτρεπαν το σκάκι από ένα άθλημα της διάνοιας σε έναν αγώνα φυσικής αντοχής – γεγονός που παρεμπιπτόντως θα ευνοούσε τον νεαρότερο Κασπάροφ.
Οι δύο Σοβιετικοί υπεραθλητές συμβόλιζαν δύο διαφορετικούς κόσμους στο σκακιστικό στερέωμα. Ο Καρπόφ ήταν γνωστός για τον στρατηγικό σχεδιασμό του με τον οποίο επιζητούσε να κερδίζει μικρά πλεονεκτήματα στη σκακιέρα μέχρι να εντοπίσει το πρώτο λάθος του αντιπάλου του και να τον συντρίψει – τεχνική που του έδωσε το παρατσούκλι «βόας σφιγκτήρας». Αντίθετα ο Κασπάροφ δεν δίσταζε να θυσιάζει κομμάτια προκειμένου να ανοίξει τον δρόμο για μια ολομέτωπη επίθεση. Αυτό που πραγματικά χώριζε όμως τον Ανατόλι και τον Γκάρι δεν ήταν ούτε η τεχνική τους ούτε η δίψα τους για τον τίτλο του καλύτερου σκακιστή στον πλανήτη (και ίσως στην Ιστορία). Ηταν δύο διαφορετικά πολιτικά ζώα.
Ο Κασπάροφ τα βλέπει όλα άσπρα και μαύρα – Ανατόλι Καρπόφ
Αν και υπήρξαν και οι δύο μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος της πρώην ΕΣΣΔ, ο πρώτος κατάφερνε να μην ενοχλεί με την παρουσία του τη Μόσχα, ενώ ο δεύτερος είχε μετατραπεί από πολύ νωρίς σε μαύρο πρόβατο. Παρατηρώντας εκ των υστέρων τις σκακιστικές τους μάχες αρκετοί αναλυτές υποστήριξαν ότι η «κόπωση» που άρχισε να χαρακτηρίζει τον Καρπόφ από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, συνέπεσε με την κόπωση ενός ολόκληρου καθεστώτος, το οποίο κατέρρευσε τελικά στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Και τότε ο Κασπάροφ ήταν εκεί για να του δώσει τη χαριστική βολή: στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 1990 ο Καρπόφ κατέβηκε με τη σημαία της Σοβιετικής Ενωσης και το σφυροδρέπανο, ενώ ο Κασπάροφ με τη σημαία της Ρωσίας. «Ο αντίπαλός μου συμβολίζει «τις δυνάμεις του καθεστώτος»», έλεγε εκείνες τις ημέρες ο Γκάρι. «Ο Κασπάροφ τα βλέπει όλα σε άσπρο και μαύρο, εγώ βλέπω και άλλα χρώματα», απαντούσε ο Ανατόλι.
Μετά την οριστική διάλυση της ΕΣΣΔ ο Κασπάροφ θα αγκαλιάσει το ληστρικό καθεστώς του Μπόρις Γέλτσιν και έτσι θα κερδίσει μια θέση στην καρδιά της Ουάσινγκτον, που εκείνη την εποχή επιχειρούσε το μεγαλύτερο πλιάτσικο στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας. Τα επόμενα χρόνια τον συναντάμε δίπλα σε υπερσυντηρητικά ιδρύματα ερευνών, όπως το Center for Security Policy, το οποίο κατηγορείται ότι διαδίδει θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την «ισλαμική απειλή» στη Δύση. Σταδιακά όμως ξεκινά και η ολομέτωπη σύγκρουσή του με τον Πούτιν μέσα από σειρά πολιτικών σχηματισμών και συνασπισμών με τους οποίους θα σκεφτεί να διεκδικήσει, ανεπιτυχώς, και την προεδρία της Ρωσίας.
Για τον Πούτιν ο Κασπάροφ αποτελούσε ένα ακόμη ενοχλητικό στοιχείο που, όπως και οι δεκάδες ΜΚΟ που χρηματοδοτούνταν από την Ουάσινγκτον, είχε έναν και μόνο στόχο: την ανατροπή καθεστώτος. Για τον λόγο αυτό ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής θα βρεθεί πολλές φορές στο στόχαστρο κρατικών αλλά και παρακρατικών μηχανισμών που, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, απειλούν ακόμη και τη ζωή του.
Την ίδια περίοδο ο Καρπόφ επιχειρεί απλώς να αποκαταστήσει τη χαμένη σκακιστική αίγλη της Ρωσίας. Και για να το πετύχει χρειάζεται να παλέψει με θεούς, δαίμονες και μερικούς… εξωγήινους. Ο δρόμος που ακολουθεί για να το πετύχει περνά μέσα από τη Διεθνή Σκακιστική Ομοσπονδία, την προεδρία της οποίας αποφασίζει να διεκδικήσει το 2010. Η θέση όμως θα παραμείνει στον εκκεντρικό Ρώσο Κιρσάν Νικολάεβιτς Ιλιουμτζίνοφ, ο οποίος υποστήριζε ότι έχει μετενσαρκωθεί 69 φορές και ότι ένα απόγευμα δέχθηκε την επίσκεψη εξωγήινων με κίτρινες στολές, οι οποίοι τον κάλεσαν στο διαστημόπλοιό τους.
Η στρατηγική του βόα σφιγκτήρα πάντως δεν φαίνεται να προσφέρει ιδιαίτερη δημοσιότητα στον Καρπόφ. Παρά το γεγονός ότι για χρόνια παρέμενε ο δεύτερος σημαντικότερος σκακιστής στον κόσμο, το άστρο του είχε σβήσει οριστικά για τα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Αντίθετα ο Κασπάροφ, ακόμη και όταν έχασε τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή, παρέμεινε «σούπερ σταρ». Γι’ αυτόν όμως το σκάκι αποτελούσε πλέον μια επιχείρηση που μπορούσε να του αποφέρει εκατοντάδες χιλιάδες ή ακόμη και εκατομμύρια δολάρια. Ακόμη και η πολύκροτη μάχη του με τον υπερ-υπολογιστή Deep Blue της IBM (την οποία ο Κασπάροφ θα χάσει ύστερα από σειρά ύποπτων λαθών και παραβλέψεων) θυμίζει περισσότερο μια καλοσχεδιασμένη διαφημιστική εκστρατεία.
Μέσα σε μερικές μόνο δεκαετίας το σκάκι που υπηρέτησαν οι Καρπόφ και Κασπάροφ θα μετατραπεί από εργαλείο της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης σε σύμβολο της πτώσης της πρώην ΕΣΣΔ και αργότερα σε ένα ακόμη εμπορικό προϊόν. Και σε αυτό το παιχνίδι ο Κασπάροφ επέδειξε και πάλι μεγαλύτερη ικανότητα επιβίωσης.
*Η παράσταση του Φωκά Ευαγγελινού πραγματοποιήθηκε στις 21-22 Ιουνίου στο Summer Nostos Festival
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών