Τους τελευταίους μήνες, όταν οι συντάκτες ξένων εντύπων αναφέρονται στις επιπτώσεις που έχει η πανδημία στη Μέση Ανατολή, συνοδεύουν τα άρθρα τους με την εικόνα της άδειας Μέκκας στη Σαουδική Αραβία.
Η φωτογραφία είναι πράγματι συγκλονιστική, καθώς το ετήσιο προσκύνημα είχε να ακυρωθεί εδώ και 222 χρόνια, από την εποχή που ο Ναπολέοντας πραγματοποίησε την αποτυχημένη εισβολή του στην Αίγυπτο. Η φετινή ακύρωση έρχεται να συμβολίσει εξίσου σημαντικές γεωπολιτικές αναταράξεις στη Μέση Ανατολή οι οποίες, μάλιστα, ίσως να ανατρέψουν αρκετές από τις «βεβαιότητες» στις οποίες στηρίζεται και η ελληνική εξωτερική πολιτική. Ένα νέο Βατερλώ ίσως να είναι προ των πυλών για αρκετά από τα καθεστώτα της περιοχής.
Το φαινομενικά παράδοξο με την κρίση, η οποία πυροδοτήθηκε από τον κορονοϊό, είναι ότι χτυπά πρώτα και με βαθύτερες συνέπειες τις ισχυρές οικονομίες της περιοχής. Συγκεκριμένα, οι χώρες του Περσικού Κόλπου συμπαρασύρουν την ευρύτερη Μέση Ανατολή, με αποτέλεσμα η τελευταία να παρουσιάζει τη χειρότερη εικόνα ανάμεσα στις αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη. Με τις τιμές του πετρελαίου να βυθίζονται παγκοσμίως, τρεις χώρες (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κατάρ και Σαουδική Αραβία) έχουν φτάσει να εκδίδουν το 84% του χρέους ολόκληρης της περιοχής, σύμφωνα με στοιχεία της Abu Dhabi Bank. Ήδη, από τις αρχές του καλοκαιριού το ΔΝΤ υπολόγιζε ότι οι παραγωγοί πετρελαίου στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική θα έχαναν 270 δισεκατομμύρια δολάρια και οι προβλέψεις γίνονται όλο και χειρότερες για όσο διάστημα δεν φαίνεται σαφής έξοδος από το τούνελ του κορονοϊού.
Μία από τις σημαντικότερες γεωπολιτικές επιπτώσεις αυτής της κατάρρευσης είναι η ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση αυτών των χωρών από το Πεκίνο. Η Κίνα, όχι μόνο έχει φτάσει να εισάγει περίπου το ένα τρίτου του αργού πετρελαίου της Μέσης Ανατολής (για το Ιράκ το ποσοστό φτάνει σχεδόν στο 50%), αλλά είναι και η μοναδική οικονομική δύναμη που μπορεί να χρηματοδοτήσει το τεράστιο χρέος που συσσωρεύει ο Περσικός Κόλπος. Ενώ όμως η εξάρτηση από την Κίνα θεωρούνταν δεδομένη για χώρες όπως το Ιράν, το οποίο έχει τεθεί σε «καραντίνα» από το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Δύσης λόγω των αμερικανικών κυρώσεων, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τα φιλοαμερικανικά καθεστώτα της περιοχής. Η εικόνα χωρών όπως η Σαουδική Αραβία ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που αγοράζουν όπλα από τις ΗΠΑ και «πουλάνε» το χρέος τους στην Κίνα, είναι ένα παράδοξο που δεν μπορεί να συνεχιστεί. Ειδικά όσο κλιμακώνεται ο Ψυχρός Πόλεμος της Ουάσινγκτον και του Πεκίνου.
Ήδη λόγω της οικονομικής στενότητας, το Ριάντ επιχείρησε να περιορίσει τον ανθρωποκτόνο πόλεμο που διεξήγαγε με τη συνεργασία των ΗΠΑ στην Υεμένη. Παράλληλα, όπως εκτιμούσε ο διεθνούς φήμης αναλυτής Πάτρικ Κόμπερν, οι οικονομικές εξελίξεις φαίνεται να θαμπώνουν τη λάμψη της πολυδιαφημισμένης συνεργασίας του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Γενικότερα, οι αποφάσεις των φιλοαμερικανικών καθεστώτων, όπως της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας φαίνεται να κινούνται με βάση δεδομένα του παρελθόντος -όταν οι ΗΠΑ ήταν στρατιωτικά και οικονομικά παρούσες στην περιοχή και τα πετροδολάρια έρρεαν άφθονα.
Η εσωτερική οργή
Πολύ πιο τρομακτικές ενδέχεται να είναι οι επιπτώσεις στο εσωτερικό αυτών των χωρών, από εξεγέρσεις και πιθανές εμφύλιες συρράξεις, οι οποίες με τη σειρά τους μπορεί να ανατροφοδοτήσουν και διεθνείς συγκρούσεις. Ο λόγος, όπως έχουμε εξηγήσει και στο παρελθόν, είναι ότι η πτώση των τιμών του πετρελαίου τερματίζει τις πέντε δεκαετίες του ιδιότυπου κοινωνικού συμβολαίου που είχαν συνάψει οι κυβερνώντες με τους κυβερνώμενους. Παρά το γεγονός ότι οι πρώτοι λυμαίνονταν τον ενεργειακό πλούτο των χωρών τους, τα έσοδα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που περίσσευαν επαρκούσαν για να κατευνάζουν την οργή των αδικημένων. Τα φτωχότερα στρώματα της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, παραδείγματος χάριν, είχαν εξασφαλισμένη εργασία, πλούσια επιδόματα και συστήματα παιδείας και υγείας που η ανθρωπότητα έχει γνωρίσει μόνο σε «σοσιαλιστικά» καθεστώτα. Η νέα οικονομική πραγματικότητα, όμως, βρίσκει αρκετές από τις χώρες της Μέσης Ανατολής με το 60% του πληθυσμού τους να μην έχει κλείσει τα 30 τους χρόνια. Από αυτούς τους ανθρώπους μάλιστα, σχεδόν ένας στους τρεις ενδέχεται να είναι άνεργος. Μια ολόκληρη γενιά έχει ήδη καταδικαστεί στην απόγνωση ενώ οι οικονομικές επιπτώσεις πλήττουν περισσότερο τις γυναίκες, οι οποίες κινδυνεύουν να χάσουν ακόμη και τα λίγα δικαιώματα που κέρδισαν τις τελευταίες δεκαετίες.
Οι σχετικά πρόσφατες εξεγέρσεις στο Ιράκ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των εξελίξεων οι οποίες είχαν δρομολογηθεί πριν από την εμφάνιση του κορονοϊού και τώρα αναμένεται να λάβουν δραματικές διαστάσεις. Ολόκληροι λαοί βλέπουν μπροστά στα μάτια τους τη γύμνια του κατεστημένου, το οποίο δεν μπορεί πλέον να εξαγοράσει την ανοχή του κόσμου.
Είναι βέβαια πρακτικά αδύνατο να υπολογίσει κανείς σε πόσο χρόνο η πτώση της τιμής του πετρελαίου θα μετουσιωθεί σε κοινωνικές εξεγέρσεις. Επίσης δεν είναι βέβαιο ότι αυτή η ένταση θα χτυπήσει πρώτα τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Αρκετά γειτονικά κράτη, που επιβιώνουν σαν οικονομικοί δορυφόροι, ενδέχεται να βιώσουν τις επιπτώσεις πολύ πιο γρήγορα, καθώς διατηρούν εμπορικές σχέσεις και στέλνουν χιλιάδες εργαζομένους τους στα πετρελαιοπαραγωγά κράτη. Η Αίγυπτος, παραδείγματος χάριν, έχει περίπου 2,5 εκατομμύρια εργαζομένους της στα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, οι οποίοι θα βιώσουν τις επιπτώσεις πολύ πιο γρήγορα από τους γηγενείς κατοίκους αυτών των χωρών. Ο Λίβανος, που λειτουργούσε για χρόνια σαν τόπος αναψυχής για εκατομμύρια πετρελαιάδες, θα δει επίσης τη ροή κεφαλαίων να μειώνεται δραματικά – και οι πρώτες επιπτώσεις έγιναν αισθητές με τις πρόσφατες συγκρούσεις στους δρόμους.
Το τέλος πέντε δεκαετιών ανάπτυξης
Θα μπορούσαν μήπως αυτές οι εξελίξεις να αποτραπούν σε περίπτωση αντιμετώπισης της πανδημίας σε σύντομο χρονικό διάστημα; Η απάντηση δυστυχώς είναι αρνητική. Η περίοδος που ξεκίνησε με την ενεργειακή κρίση του 1973, και έδωσε σε αρκετές από αυτές τις χώρες τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν τους ενεργειακούς τους πόρους σε οικονομικό αλλά και πολιτικό επίπεδο, έφτανε ούτως ή άλλως στο τέλος της, λόγω της σταδιακής εγκατάλειψης των ορυκτών καυσίμων. Αυτό όμως που θα συνέβαινε σε μερικές δεκαετίες, ξεκίνησε αιφνιδιαστικά το 2020.
Η μόνη διέξοδος θα ήταν η απεξάρτηση από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, την οποία όμως καμία από τις χώρες της περιοχής δεν επεδίωξε ή δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει. Η προσπάθεια μετατροπής του Ντουμπάι σε τουριστικό παράδεισο απλώς επιβεβαίωσε ότι οι χώρες (όπως η Ελλάδα) που βλέπουν τον τουρισμό σαν «βαριά βιομηχανία» είναι τα πρώτα θύματα κάθε παγκόσμιας κρίσης. Όσο για το πολυσυζητημένο πρόγραμμα της Σαουδικής Αραβίας να απεξαρτηθεί οικονομικά από τα ορυκτά καύσιμα έως το 2030, οδεύει προς βέβαιη πανωλεθρία, τουλάχιστον με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα.
Εμβόλια για κορονοϊούς υπήρξαν και θα υπάρξουν ξανά. Δεν θα μπορέσουν όμως να αντιμετωπίσουν την οικονομική ασθένεια των ισχυρών χωρών του Περσικού Κόλπου, η οποία είχε εκδηλωθεί εδώ και χρόνια άλλα άφηνε τους ασθενείς της ασυμπτωματικούς.
