Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: Ο πρωτεργάτης του «ακραίου Κέντρου»

Ο Κ. Μη­τσο­τά­κης υπήρ­ξε μια ση­μα­ντι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα της αστι­κής πα­ρά­τα­ξης, από την πε­ρί­ο­δο του όψι­μου βε­νι­ζε­λι­σμού μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα.
Στη δε­κα­ε­τία του 1980, ο Α. Πα­παν­δρέ­ου εξω­ράι­σε συ­στη­μα­τι­κά την πα­ρά­δο­ση του βε­νι­ζε­λι­σμού προ­κει­μέ­νου να συ­γκα­λύ­ψει τη στρο­φή του ΠΑΣΟΚ προς τα δεξιά. Ο Ελ. Βε­νι­ζέ­λος υπήρ­ξε ο πρω­τερ­γά­της της «Με­γά­λης Ιδέας», της πο­λε­μι­κής εξόρ­μη­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού στα Βαλ­κά­νια και στην Ανα­το­λή, πάντα στο πλευ­ρό των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων. Όταν οι εδα­φι­κές και πλη­θυ­σμια­κές επι­διώ­ξεις επι­τεύ­χθη­καν (παρά το «κου­τσού­ρε­μα» της Μι­κρα­σια­τι­κής Κα­τα­στρο­φής που απο­τυ­πώ­θη­κε στη δια­φο­ρά των Συν­θη­κών με­τα­ξύ Σε­βρών και Λο­ζά­νης), ο Βε­νι­ζέ­λος δεν είχε καμιά ανα­στο­λή στο να υπο­γρά­ψει Σύμ­φω­νο Φι­λί­ας και Κα­τα­νό­η­σης με την Τουρ­κία και να προ­τεί­νει τον Κεμάλ Ατα­τούρκ για το Νό­μπελ Ει­ρή­νης. Αυτό υπα­γό­ρευαν τα συμ­φέ­ρο­ντα του ελ­λη­νι­κού κε­φα­λαί­ου, που πλέον στρε­φό­ταν στον «εκ­συγ­χρο­νι­σμό», στην αντι­με­τώ­πι­ση της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης του ’30 και τη βιο­μη­χα­νι­κή ανά­πτυ­ξη. Σε αυτήν την πε­ρί­ο­δο ο Βε­νι­ζέ­λος ανα­κή­ρυ­ξε ως θα­νά­σι­μο εχθρό της πα­ρά­τα­ξής του το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα και επε­ξερ­γά­στη­κε τα όπλα για την αντι­με­τώ­πι­σή του: το Ιδιώ­νυ­μο, τις εξο­ρί­ες, το συν­δι­κα­λι­στι­κό της Ασφά­λειας, τους βα­σα­νι­σμούς…
Αυτή η πα­ρά­δο­ση, εξαι­ρε­τι­κά ισχυ­ρή στον 20ό αιώνα στην Κρήτη, είναι «θε­μέ­λιο» των ιδεών και της πρά­ξης του Κ. Μη­τσο­τά­κη.
Η οι­κο­γέ­νεια Μη­τσο­τά­κη υπε­ρη­φα­νεύ­ε­ται ότι έπαι­ξε ρόλο για να μην ανα­πτυ­χθεί μα­ζι­κά η κο­μου­νι­στι­κή Αντί­στα­ση και, τε­λι­κά, ο εμ­φύ­λιος πό­λε­μος στην Κρήτη. Με μια έν­νοια αυτό είναι ακρι­βές: το βε­νι­ζε­λι­κό «Κέ­ντρο», στη­ριγ­μέ­νο στις λίρες και στα όπλα των Εγ­γλέ­ζων, αντέ­τα­ξε νωρίς δράση κατά της Αρι­στε­ράς, με τρό­πους απο­λύ­τως ανά­λο­γους του ταγ­μα­τα­σφα­λι­τι­σμού. Οι στά­βλοι του Μπα­ντου­βά (μιας άλλης βε­νι­ζε­λι­κής οι­κο­γέ­νειας του Κέ­ντρου που αρ­γό­τε­ρα προ­σχώ­ρη­σε στο… ΠΑΣΟΚ) υπήρ­ξαν τόπος μαρ­τυ­ρί­ου για τους κο­μου­νι­στές στην Κρήτη. Τα σα­δι­στι­κά βα­σα­νι­στή­ρια, οι βια­σμοί, οι άγριες δο­λο­φο­νί­ες, δεν κρύ­βο­νταν, αλλά αντί­θε­τα δια­δί­δο­νταν: ήταν ένα μή­νυ­μα για το τι επε­φύ­λασ­σαν οι συμ­μο­ρί­ες των τσι­φλι­κά­δων του βε­νι­ζε­λι­σμού στα μέλη και τα στε­λέ­χη του ΕΑΜ/ΚΚΕ.
Πρό­σφα­τα ο Κυρ. Μη­τσο­τά­κης, επι­σκε­πτό­με­νος τον Δ. Κου­τσού­μπα, του πα­ρέ­δω­σε ως «δώρο προς το ΚΚΕ» ένα ντο­κου­μέ­ντο των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων με­τα­ξύ του ΚΚΕ στην Κρήτη και των βε­νι­ζε­λι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων, ένα κεί­με­νο που υπα­γο­ρεύ­ει όρους, γραμ­μέ­νο με το χέρι του Κ. Μη­τσο­τά­κη. Τα ντο­κου­μέ­ντα αυτά κυ­ριο­λε­κτι­κά στά­ζουν αίμα…
«Αρ­χια­πο­στά­της»
Ξε­κι­νώ­ντας από αυτό το υπό­βα­θρο, ο Κ. Μη­τσο­τά­κης ανέ­βη­κε στην Αθήνα, αλλά και στην ιε­ραρ­χία των στε­λε­χών του Κέ­ντρου. Στη δε­κα­ε­τία του ’60, επί πρω­θυ­πουρ­γί­ας Γ. Πα­παν­δρέ­ου, ανα­δεί­χθη­κε βα­σι­κός εκ­πρό­σω­πος της δε­ξιάς πτέ­ρυ­γας του Κέ­ντρου. Υπο­τί­θε­ται ότι ανα­λάμ­βα­νε ρόλο αντί­βα­ρου απέ­να­ντι στον τάχα «ανε­ξέ­λεγ­κτο» Α. Πα­παν­δρέ­ου και τους «εξ­τρε­μι­στές» μέσα στη νε­ο­λαία του Κέ­ντρου. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα υπε­ρά­σπι­ζε το συμ­βι­βα­σμό με το Πα­λά­τι και –κυ­ρί­ως– το απα­ρα­βί­α­στο των στε­γα­νών στο στρα­τό και στους κα­τα­σταλ­τι­κούς μη­χα­νι­σμούς του με­τεμ­φυ­λια­κού κρά­τους, όπου βα­σί­λευαν οι αντι­κο­μου­νι­στι­κές συ­νω­μο­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις. Όχι τυ­χαία, κατά τη μα­ζι­κή έκρη­ξη της οργής στα Ιου­λια­νά του ’65, ο κό­σμος τον ανα­γνώ­ρι­σε ως «αρ­χια­πο­στά­τη» και του απέ­νει­με το πα­ρα­τσού­κλι «Εφιάλ­της» που τον συ­νό­δευε ως το 1990.
Κατά τη διάρ­κεια της δι­κτα­το­ρί­ας, ο Μη­τσο­τά­κης (όπως και άλλοι πο­λι­τευ­τές του Κέ­ντρου, αλλά και της Δε­ξιάς, όπως ο Π. Κα­νελ­λό­που­λος) δεν ταυ­τί­στη­κε με το κα­θε­στώς των συ­νταγ­μα­ταρ­χών, δια­βλέ­πο­ντας ότι αργά ή γρή­γο­ρα θα οδη­γη­θεί σε μεί­ζο­να και επι­κίν­δυ­νη κρίση. Αυτό, στις συν­θή­κες της επο­χής, οδη­γού­σε σε έναν κά­ποιο πα­ρα­με­ρι­σμό, που σή­με­ρα πα­ρου­σιά­ζε­ται ως δίωξη, αν και κα­νείς δεν μπο­ρεί να κρύ­ψει ότι αυτή ήταν «βε­λού­δι­νη» μπρο­στά σε αυτά που αντι­με­τώ­πι­ζαν όσοι έκα­ναν την επι­λο­γή της πραγ­μα­τι­κής αντί­στα­σης.
Στις συν­θή­κες του ρι­ζο­σπα­στι­σμού της Με­τα­πο­λί­τευ­σης, ο Κ. Μη­τσο­τά­κης αντι­με­τώ­πι­σε την πο­λι­τι­κή απο­μό­νω­ση, προ­σπα­θώ­ντας να επι­βιώ­σει πο­λι­τι­κά ως μο­να­χι­κός εκ­πρό­σω­πος της πα­ρά­δο­σης του βε­νι­ζε­λι­κού φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού. Όταν ο Κ. Κα­ρα­μαν­λής απηύ­θυ­νε την έκ­κλη­ση για διεύ­ρυν­ση της ΝΔ, ο Κ. Μη­τσο­τά­κης αντα­πο­κρί­θη­κε από τους πρώ­τους: ο τάχα μπα­ρου­το­κα­πνι­σμέ­νος «κε­ντρώ­ος δη­μο­κρά­της» ύψωνε τη ση­μαία της σύ­γκλι­σης με τη Δεξιά. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και μέσα στο κόμμα της ΝΔ έγινε δε­κτός ψυχρά, με φα­νε­ρή έλ­λει­ψη εμπι­στο­σύ­νης απέ­να­ντι στον πο­λι­τι­κό σαλ­τα­δο­ρι­σμό που είχε ήδη ανα­δεί­ξει σε επι­στή­μη.
Ακραί­ος νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός
Για να παί­ξει ση­μα­ντι­κό πο­λι­τι­κό ρόλο χρεια­ζό­ταν μια πο­λι­τι­κή και ιδε­ο­λο­γι­κή τομή. Αυτή για τον Κ. Μη­τσο­τά­κη ήταν η προ­σχώ­ρη­ση στον άκρα­το νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, στην προ­ο­πτι­κή της «θα­τσε­ρι­κής αντε­πα­νά­στα­σης». Μέσα στο κόμμα του «ρι­ζο­σπα­στι­κού φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού» του Κ. Κα­ρα­μαν­λή, στο κόμμα του «σο­σιαλ­μα­νούς» Π. Πα­πα­λη­γού­ρα, ανα­πτύ­χθη­κε στα­δια­κά η «εστία» των οπα­δών της ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης των πά­ντων, της απε­λευ­θέ­ρω­σης της επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας από τα δεσμά των ερ­γα­τι­κών κα­τα­κτή­σε­ων, της συ­ντρι­βής των συν­δι­κά­των, αλλά και της στρο­φής στις υπη­ρε­σί­ες και τις διε­θνείς χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές αγο­ρές. Ήταν η εποχή που ο Α. Αν­δρια­νό­που­λος και οι σε­λί­δες της «Κα­θη­με­ρι­νής» πα­ρου­σί­α­ζαν τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη λαί­λα­πα πε­ρί­που ως αντιε­ξου­σια­στι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση από τον «κρα­τι­σμό» που, τάχα, κυ­ριαρ­χού­σε ως ορι­ζό­ντια πα­ρά­δο­ση τόσο στις γραμ­μές της Αρι­στε­ράς και του ΠΑΣΟΚ όσο και στις αντί­στοι­χες της «λαϊ­κής» Δε­ξιάς. Ήταν η εποχή που ακόμα και στε­λέ­χη της ευ­ρύ­τε­ρης Αρι­στε­ράς έλ­κο­νταν από τις νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες ιδέες: η συμ­με­το­χή τους στα σα­λό­νια της οι­κο­γέ­νειας Μη­τσο­τά­κη ήταν το άσφαλ­το ση­μά­δι ότι είχαν δια­βεί τον Ρου­βί­κω­να.
Η επι­τυ­χία της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης ηγε­σί­ας της ΝΔ στα 1989 δεν μπο­ρεί να πι­στω­θεί μόνο στις ηγε­τι­κές ικα­νό­τη­τες του Κ. Μη­τσο­τά­κη. Κυ­ρί­ως επρό­κει­το για το «σπρώ­ξι­μο» του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού από όλα τα διε­θνή κέ­ντρα του κα­πι­τα­λι­σμού που τε­λι­κά επέ­βα­λαν αυτήν τη στυ­γνή ιδε­ο­λο­γία σε όλα τα δεξιά κόμ­μα­τα αλλά και στη σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία. Ήταν ακόμα η φθορά του ΠΑΣΟΚ από τα σκάν­δα­λα (υπό­θε­ση Κο­σκω­τά) και τα εγκλη­μα­τι­κά λάθη των ηγε­σιών του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσ., που αντι­με­τώ­πι­σαν το 1989 με τα κρι­τή­ρια μιας «κά­θαρ­σης» του κα­πι­τα­λι­σμού και όχι ως μια βαθιά πο­λι­τι­κή κρίση που πα­ρου­σί­α­ζε ση­μα­ντι­κές ευ­και­ρί­ες για την Αρι­στε­ρά, υπό τον όρο ότι αυτή θα δια­τη­ρού­σε την αυ­το­νο­μία της και τη δική της τα­ξι­κή ανα­φο­ρά.
Παρά αυτήν την ευ­νοϊ­κή συ­γκυ­ρία, η κυ­βέρ­νη­ση Μη­τσο­τά­κη πα­ρέ­μει­νε στην εξου­σία μόλις τρία χρό­νια. Επι­τέ­θη­κε βίαια στο ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, επι­χει­ρώ­ντας να ανα­τρέ­ψει ορι­στι­κά το συ­σχε­τι­σμό δύ­να­μης που είχε επι­βλη­θεί κατά τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση. Έθεσε τα θε­μέ­λια για τις νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες αντι­με­ταρ­ρυθ­μί­σεις που επι­βλή­θη­καν στις δε­κα­ε­τί­ες που ακο­λού­θη­σαν. Εξα­πέ­λυ­σε το κύμα του εθνι­κι­σμού-σο­βι­νι­σμού του ’92 (Μα­κε­δο­νι­κό), επι­χει­ρώ­ντας στη συ­νέ­χεια –όταν δια­πί­στω­σε τη στρο­φή του ιμπε­ρια­λι­σμού στα Βαλ­κά­νια– να το μα­ζέ­ψει («ποιος θα θυ­μά­ται σε 10 χρό­νια το όνομα Μα­κε­δο­νία;»). Νο­μι­μο­ποί­η­σε πλή­ρως την ακρο­δε­ξιά στο εσω­τε­ρι­κό της ΝΔ, δη­μιουρ­γώ­ντας τους όρους για την κα­το­πι­νή ανε­ξάρ­τη­τη πο­ρεία της (Χρι­στό­δου­λος).
Κα­τάρ­ρευ­ση
Ο μύθος της οι­κο­γέ­νειας Μη­τσο­τά­κη είναι ότι την τότε κυ­βέρ­νη­ση ανέ­τρε­ψε ο «απο­στά­της» Α. Σα­μα­ράς. Είναι μια εξή­γη­ση απο­λύ­τως επι­φα­νεια­κή (τι αλή­θεια «επέ­τρε­ψε» στον Σα­μα­ρά να απο­στα­τή­σει από το κόμμα του;). Η κυ­βέρ­νη­ση Μη­τσο­τά­κη κα­τέρ­ρευ­σε κάτω από τα χτυ­πή­μα­τα δύο κυ­ρί­ως πα­ρα­γό­ντων: Αφε­νός έχασε τον έλεγ­χο πάνω στο «πλιά­τσι­κο» των ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων (τι ωραίο δί­δαγ­μα για τους ση­με­ρι­νούς κυ­βερ­νώ­ντες!). Αφε­τέ­ρου και κυ­ρί­ως, αντι­με­τώ­πι­σε μια σκλη­ρή ερ­γα­τι­κή αντί­στα­ση: στην εκ­παί­δευ­ση, στα νο­σο­κο­μεία, στις συ­γκοι­νω­νί­ες, στη ΔΕΗ και στον ΟΤΕ, στα ερ­γο­στά­σια της Πά­τρας και της Θήβας, υψώ­θη­κε το κο­ρυ­φαίο απερ­για­κό κύμα της σύγ­χρο­νης επο­χής (το με­τα­πο­λι­τευ­τι­κό ρεκόρ απερ­για­κών ωρών που έγινε στα 1991-92). Η τάξη μας ανα­γνώ­ρι­σε την κυ­βέρ­νη­ση Μη­τσο­τά­κη ως θα­νά­σι­μο αντί­πα­λο, πά­λε­ψε σκλη­ρά ενα­ντί­ον της και τε­λι­κά κα­τόρ­θω­σε να επι­βά­λει την ανα­τρο­πή της.
Η οι­κο­γέ­νεια Μη­τσο­τά­κη προ­βάλ­λει σή­με­ρα τις προει­δο­ποι­ή­σεις του «επί­τι­μου» για τον κίν­δυ­νο κα­τα­φυ­γής στο ΔΝΤ σχε­τι­κά με το χρέος. Πρό­κει­ται για μια απί­στευ­τη αντι­στρο­φή της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. Στην τριε­τία Μη­τσο­τά­κη το χρέος εκτι­νά­χθη­κε κατά 40%, ξε­περ­νώ­ντας κατά πολύ τον απο­λο­γι­σμό της πε­ριό­δου του «λαϊ­κι­σμού» του ΠΑΣΟΚ. Οι νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ροι γνώ­ρι­ζαν ότι η πο­λι­τι­κή τους δη­μιουρ­γεί δια­δο­χι­κές «φού­σκες» που ανα­πό­φευ­κτα κά­πο­τε θα έσκα­γαν. Γνώ­ρι­ζαν ότι ιδιω­τι­κο­ποιώ­ντας τις τρά­πε­ζες και εγκα­θι­στώ­ντας τα «άγρια» χρη­μα­το­πι­στω­τι­κά προ­ϊ­ό­ντα, πρι­μο­δο­τώ­ντας τις ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις με σκαν­δα­λώ­δεις απαλ­λα­γές υπο­χρε­ώ­σε­ων και χρεών, δη­μιουρ­γού­σαν λο­γα­ρια­σμούς που κά­πο­τε θα πα­ρου­σιά­ζο­νταν ως ανε­ξέ­λεγ­κτο δη­μό­σιο χρέος.
Ο Κ. Μη­τσο­τά­κης δεν προει­δο­ποί­η­σε ποτέ γι’ αυ­τούς τους κιν­δύ­νους, αντί­θε­τα τους συ­γκά­λυ­πτε υπο­στη­ρί­ζο­ντας ότι ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός απο­τε­λεί οδό διαρ­κούς ανά­πτυ­ξης. Αυτό που έκανε ήταν η πρό­τα­ση για ακόμα σκλη­ρό­τε­ρη αντερ­γα­τι­κή πο­λι­τι­κή, ώστε να χρη­μα­το­δο­τη­θούν απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρα οι νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες φού­σκες. Ζη­τού­σε προ­λη­πτι­κά ένα διαρ­κές μνη­μό­νιο, πολύ πολύ πριν από το Κα­στε­λό­ρι­ζο.
Σε προ­σω­πι­κό-αν­θρώ­πι­νο επί­πε­δο, η λύπη για το θά­να­τό του αφορά μόνο τους οι­κεί­ους του. Σε πο­λι­τι­κό επί­πε­δο, η εί­δη­ση του θα­νά­του του φέρ­νει στο μυαλό τους πα­νη­γυ­ρι­σμούς της ερ­γα­τι­κής τάξης στη Βρε­τα­νία όταν πέ­θα­νε η Θά­τσερ. Οι χοροί στην πλα­τεία Τρα­φάλ­γκαρ, στο Μάν­τσε­στερ, στις κω­μο­πό­λεις και στα χωριά των αν­θρα­κω­ρύ­χων, θα στοι­χειώ­νουν πάντα τη μνήμη των οπα­δών της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης αντε­πα­νά­στα­σης.
Προ­δη­μο­σί­ευ­ση από την “Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά” νο 385