Ο επικεφαλής των φρουρών της επανάστασης στο Ιράν ανακοίνωσε πριν λίγες ώρες το επικείμενο τέλος της ανταρσίας, όπως την αποκάλεσε. Είχε προηγηθεί η υποστήριξη του προέδρου Τραμπ προς τον «μεγάλο ιρανικό λαό που καταπιέζεται εδώ και χρόνια», ο ταυτόχρονος χαιρετισμός του προέδρου Νετανιάχου προς τους «Ιρανούς ήρωες», ακόμη και ο μεγάλος θυμός του Σαουδάραβα πρίγκιπα Μπιν Σαλμάν για όσα συμβαίνουν στην αιρετική, ήγουν άπιστη σύμφωνα με την σουνιτική-ουαχαμπιτική του πεποίθηση, αντίπαλη χώρα.
Τι πράγματι συνέβη στο Ιράν;
Tι λέγεται ή και τι διαφαίνεται ότι θα συμβεί; Υπήρξε εύφλεκτη ύλη, ποιας έκτασης και ισχύος; Υπήρξε θρυαλλίδα, εσωγενής ή εξωγενής, ικανή να επιφέρει γενική ανάφλεξη;
Η ιστορία αποφαίνεται ότι όταν τα προβλήματα μιας κοινωνίας μεγεθύνονται η εύφλεκτη ύλη αυξάνει, κάποια στιγμή με γεωμετρική πρόοδο, και τότε αρκεί η εμφάνιση μιας θρυαλλίδας ώστε να υπάρξει η επίδικη κοινωνική ανάφλεξη. Η ιστορία αποφαίνεται ωστόσο και περί του αντιθέτου. Ότι δηλαδή ενίοτε εμφανίζεται μόνο μια θρυαλλίδα, που επιχειρεί, παρά την έλλειψη εύφλεκτης κοινωνικής ύλης, να προκαλέσει την κοινωνική έκρηξη και να επιφέρει κοινωνική αλλαγή ή ακόμη και πολιτική ανατροπή.
Αναμφίβολα, κάποια διαλεκτική σχέση μεταξύ εύφλεκτης κοινωνικής ύλης και πολιτικής θρυαλλίδας υπάρχει, όμως, πολλές φορές, η σχέση αυτή είναι άνιση, με αποτέλεσμα ο επιδιωκόμενος σκοπός, προσωρινά ή σε βάθος χρόνου, να ματαιώνεται.
Αφήνοντας κατά μέρος τις εξ’ Εσπερίας εκτιμήσεις περί αφθονίας ή απόλυτης απουσίας κοινωνικής εύφλεκτης ύλης, περί αποτελεσματικότητας ή αναποτελεσματικότητας της πολιτικής θρυαλλίδας που φανερώθηκε τις μέρες αυτές, θα αναφερθούμε σε δηλώσεις και πληροφορίες που φαίνεται να δικαιούνται περισσότερο από όσο τους αποδόθηκε ενδιαφέρον.
Ο Πρόεδρος της χώρας Χασάν Ροχανί φέρεται να δήλωσε, μεταξύ άλλων, ότι: «πιστεύω ότι αυτό που συνέβη είναι ένα γεγονός που κρινόμενο επιφανειακά συνιστά μια απειλή… την οποία όμως πρέπει να μετασχηματίσουμε σε δυνατότητα ανακάλυψης των βαθύτερων αιτίων των προβλημάτων… Κι’ αυτό επειδή, όσοι κατέβηκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν, δεν έχουν όλοι τους καθοδηγηθεί από ξένες δυνάμεις, αλλά υπάρχουν και εκείνοι που διαμαρτύρονται για όσα οι ίδιοι αισθάνονται και για δικά τους προβλήματα..»
Πρόκειται για δήλωση περιεκτική που δεν παραπέμπει αποκλειστικά στο σενάριο της συνομωσίας, ούτε όμως και σε αυτό της αυθεντικής κοινωνικής εξέγερσης.
Όσον αφορά στην πολιτική θρυαλλίδα οι κυβερνητικές δηλώσεις «δείχνουν» προς δύο εστίες: Η μία εξ αυτών παραπέμπει σε τακφιριστές, δηλαδή σουνίτες ακραίους ισλαμιστές, που έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τους ούλτρα–σαλαφιστές, αλλά –ας επιστρέψουμε στην χριστιανική ιστορία– και με την αίρεση, ή κίνημα, των Καθαρών μεταξύ 12ου-14ου αιώνα. Πηγή της δήλωσης αυτής ο αναπληρωτής κυβερνήτης της επαρχίας του Λορεστάν. Πρόσθετη, ελεγχόμενη, πληροφορία εκείνη που χαρακτηρίζει την πόλη όπου έπεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί ως πλειονοτικά σουνιτική και αποδίδει τους δύο πρώτους φόνους διαδηλωτών στους δημιουργούς της θρυαλλίδας…
Η άλλη εστία παραπέμπει στους μουτζαχεντίν–χαλκ, ισλαμομαρξιστικό πάλαι ποτέ κίνημα που εκφυλίστηκε μετατρεπόμενο σε πολιτικό εργαλείο και μιλίτσια μιας εξόριστης (μετά την επικράτηση της ιρανικής επανάστασης το 1979) ιρανικής φατρίας.
Όσον αφορά στην πρώτη εστία γίνεται σύνδεση με το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας, με στρατολογημένα στο εξωτερικό μέλη (Αφγανιστάν κ.α.), ενώ για στην περίπτωση της δεύτερη εστίας η σύνδεση εντοπίζεται σε αμερικανικές, ισραηλινές, σαουδαραβικές και άλλες δυτικές υπηρεσίες (Ηνωμένο Βασίλειο). Πέρα όμως από τους πολιτικούς καθοδηγητές και τους σαμποτέρ που δρουν στην διάρκεια των συγκρούσεων έχει ενεργοποιηθεί κι’ ένας μεγάλης εμβέλειας δυτικός και «πετροδολλαρικός» προπαγανδιστικός μηχανισμός.
Οι πληροφορίες που πιο πάνω παρατέθηκαν έχουν την αξία τους καθώς οι περισσότερες προέρχονται (ή επιβεβαιώνονται) από τα τελευταία WikiLeaks (έως και 500.000 χακαρισμένα μηνύματα) ή από τις σχετικά πρόσφατες επιθέσεις στον κυβερνοχώρο του Υπ. Εξ. της Σαουδικής Αραβίας από τον «κυβερνοστρατό» της Υεμένης (ενδιαφέρον…).
Ανεξάρτητα με την βαρύτητα που μπορεί ο εξωτερικός παρατηρητής να αποδώσει στις παραπάνω πληροφορίες, τα δεδομένα επιτρέπουν την διατύπωση μιας (περίπου) πρόβλεψης και ενός πρώτου συμπεράσματος.
Η πρόβλεψη
Η Ιρανική κοινωνία, για λόγους που δεν μπορούν να περιληφθούν σε αυτό το άρθρο, αντιμετωπίζει οικονομικά, πολιτικά-γεωπολιτικά και θεσμικά προβλήματα που επιδεινώνονται καθώς υποθάλπονται τόσο από την οικονομική συγκυρία (τιμές πετρελαίου) όσο και από εξωτερικές δυνάμεις (εμπάργκο-πολεμικές απειλές). Οι δυνάμεις αυτές επιχειρούν, βάσει σχεδίου, την μείωση του κύρους της μόνης στιβαρής, πολιτικά συνεκτικής και, ακούγεται ως παράδοξο, ανεκτικής μεσανατολικής χώρας[1], επιδιώκοντας έως και την αποσταθεροποίησή της. Πρωτοστατεί ο Αμερικανο-Ισραηλινο-Σαουδαραβικός Άξονας στον οποίο έχει, για κακή μας τύχη, προσαρτηθεί απολύτως, τον τελευταίο καιρό, και η Ελλάδα.
Ωστόσο, η Ιρανική κοινωνία, όπως προκύπτει από αξιόπιστες αναλύσεις, δεν είναι διατεθειμένη να κλονίσει την σπάνια για την περιοχή αυτή πολιτική της σταθερότητα. Για τον λόγο αυτό τόσο η έκταση όσο και η ένταση της συμμετοχής του μη ετεροκινούμενου τμήματος του πληθυσμού που μετείχε στις κινητοποιήσεις των τελευταίων ημερών δεν πρόκειται να υπερβεί το στάδιο των οικονομικο-κοινωνικών διεκδικήσεων.
Αν και δεν είναι σαφές τι προσδοκούν οι δυνάμεις του άξονα που ενεργοποίησαν τούτη την ώρα τους μηχανισμούς πρόκλησης της κρίσης, το πιθανότερο είναι πως μάλλον «καίγεται» το όποιο «χαρτί» ή μοχλό διέθεταν για την αποσταθεροποίηση του αντιπάλου τους. Γεγονός που μάλλον θα επιτρέψει την κοινωνική συσπείρωση, πολιτική ανασύνταξη, επαγρύπνηση και συγκεντροποίηση των κρατικών μηχανισμών.
Όμως, η διαφαινόμενη αποτυχία του σχεδίου του άξονα Τραμπ-Νετανιάχου και Μπιν Σαλμάν, φέρνει στο φως, πέρα από την αλαζονεία και μωρία των εμπνευστών του, την πλέον επικίνδυνη εκδοχή του, αυτήν της εξαπόλυσης μιας ακόμη αιματοχυσίας, απρόβλεπτων διαστάσεων τούτη την φορά, στην Μέση Ανατολή. Πιθανή ή όχι αυτή η εκδοχή δεν είναι ερώτημα που επιδέχεται εύκολη απάντηση, όσο κι΄αν η ανάλυση των συσχετισμών ισχύος οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στην περίπτωση του Ιράν η όποια επιθετική απερισκεψία θα αποδειχθεί για τον επιτιθέμενο και αυτοκαταστραφική.
Το συμπέρασμα
Οι κοινωνίες, από της εμφανίσεώς τους, υπήρξαν ανομοιογενείς, δυσαρμονικές ενίοτε δυστοπικές.. Υπήρξαν ωστόσο, υπό την όποια θεσμική και λειτουργική τους μορφή, υπό την όποια αντιφατική ή ακόμη και συγκρουσιακή τους υπόσταση, αναγκαίες για την δημιουργική συνύπαρξη των μελών τους και για την πολιτική, οικονομική πολιτισμική τους εξέλιξή.
Πολλές χιλιετίες πέρασαν αφ’ ότου οι κοινωνίες επιχειρούν να ρυθμίσουν, άλλοτε συναινετικά και άλλοτε βίαια τα του οίκου τους. Τις πέντε τελευταίες, τουλάχιστον, από αυτές δοκιμάστηκαν σκληρά οι μεταξύ τους σχέσεις τοπικής, περιφερειακής και, υστερότερα, παγκόσμιας συγκατοίκησης. Δύο μορφές εξουσίας, μια εσωτερική, εντός ενός και του αυτού κοινωνικού-πολιτικού σώματος, και η άλλη εξωτερική, μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών-πολιτικών σωμάτων, κατέγραψαν τα μερίδιά τους σε δημιουργία ευημερίας αλλά και σε δημιουργία οδύνης και καταστροφής.
Η Μέση Ανατολή, μία από τις τρεις κοιτίδες της ανθρωπότητας, γνώρισε τις δικές της καλές και κακές μέρες. Όσο κι’ αν ο κυρίαρχος σήμερα δυτικός μύθος επιθυμεί να αντιστρέψει την αλήθεια, οι κακές μέρες που η περιοχή αυτή γνωρίζει από την συγκρουσιακή της σχέση με την Δύση υπήρξε καταστροφικός. Μόνο χώρες που αριθμούν μικρότερο από το 10% του πληθυσμού της περιοχής αυτής, και μόνο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες εγχώριων συνεργατών τους, ευνοήθηκαν από την εκμετάλλευση του φυσικού της πλούτου (υδρογονάνθρακες κατά κύριο λόγο). Αντίθετα, οι εσωτερικοί πόλεμοι, πολύ λιγότερα δεινά επέφεραν.
Συμπέρασμα: Ας αφήσουν στην άκρη οι πολεμοκάπηλοι του άξονα ΗΠΑ-Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας (μας προέκυψε τώρα και αυτή..) την πολεμική τους ρητορεία και τα πολεμικά τους σχέδια. Οι κοινωνίες του Ιράκ, της Παλαιστίνης, του Λίβανου, της Λιβύης, της Συρίας, της Υεμένης, όπως της Αλγερίας και της Αιγύπτου παλαιότερα, πλήρωσαν και πληρώνουν ένα πελώριο τίμημα για την υποτιθέμενη συνδρομή της Δύσης (και των παρελκομένων της) στην σωτηρία τους από την εκάστοτε εσωτερική εξουσία.
Τώρα το σχέδιο επαναστοχοποιεί το Ιράν, προφανώς για να «σώσει» και εκεί τον λαό του. Κοροϊδεύουν; Μάλλον όχι. Κατανοούν; Μάλλον ούτε και αυτό συμβαίνει. Θα πετύχουν ως το τέλος της διαδρομής κάτι ωφέλιμο γι’ αυτούς; Αναμφίβολα όχι.. Αρκεί ένα καθαρό, διεισδυτικό βλέμμα στις γεωπολιτικές σταθερές της περιοχής, ιστορικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές, και μια ψυχρή προβολή των εν δυνάμει συσχετισμών στην κλίμακα του ιστορικού χρόνου για να δοθεί απάντηση. Δεν πρόκειται για τελεολογία αλλά για μεθοδική ανάλυση φανερών και αφανών δυνατοτήτων και τάσεων. Δυό, τρεις, πέντε δεκαετίες και το ραβδί της ιστορίας θα λυγίσει ανάποδα. Πολύ πιθανό τότε, γι’ αυτούς εκεί στην περιοχή που συνεχίζουν να ξιφουλκούν, ανοϊκά και με οίηση, το μέλλον μόνο κακούς οιωνούς να επιφυλάσσει.
*Ομότιμος καθηγητής, Δρ. Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων
Πηγή: efsyn.gr
