Το Γραφείο Αποικιών αναγνώριζε ότι αντιπροσώπευε την καθαρή έκφραση του κυπριακού λαού αλλά…
Στις 15 Ιανουαρίου 2022 είχαμε την επέτειο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος που έλαβε χώρα επί αποικιοκρατίας στην Κύπρο, όπου ως γνωστόν το 95.71% του πληθυσμού ψήφισε υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Η ψηφοφορία διεξήχθη σε δύο διαδοχικές Κυριακές, 15 και 22 Ιανουαρίου 1950.
Το δημοψήφισμα διοργάνωσε τότε η Εθναρχία με επικεφαλής τον Μακάριο Β’ Μυριανθέα.
«Εμπνευστής του ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Β’ ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από την εξορία για τη συμμετοχή του ως Μητροπολίτης Κυρηνείας, στην εξέγερση των Οκτωβριανών το 1931 και εκλεγεί ως Αρχιεπίσκοπος…» (Ανδρέας Μαϊμαρίδης («Φ» 14 Ιανουαρίου 2021).
Στη συνέχεια το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος με τις υπογραφές δέθηκε σε τόμους σε τέσσερις σειρές. Η μία σειρά κρατήθηκε στην Κύπρο. Η δεύτερη στάλθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση στην Αθήνα, η τρίτη σειρά μεταφέρθηκε στο Λονδίνο για την βρετανική κυβέρνηση και η τέταρτη στον ΟΗΕ.
Στο Λονδίνο, όμως, η βρετανική κυβέρνηση δια του υπουργού Αποικιών αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους. Και έτσι, οι τόμοι δόθηκαν για ασφαλή φύλαξη στην ηγεσία του Καθεδρικού Ναού της Αγίας Σοφίας, στο Bayswater (Λονδίνο).
Η πραγματική θέση του Γραφείου Αποικιών
Παρόλη όμως την άρνηση του υπ. Αποικιών, το τμήμα του είχε αναγνωρίσει ότι το δημοψήφισμα αντιπροσώπευε την έκφραση και θέληση του κυπριακού λαού.
Μετά το δημοψήφισμα λοιπόν για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, ένας αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ εξέφρασε την άποψη προς τη βρετανική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, πως αν πιεστεί το τμήμα του για το δημοψήφισμα θα επικαλούνταν π.χ. πως « το δημοψήφισμα δεν αντιπροσώπευε μια έγκυρη έκφραση των επιθυμιών του κυπριακού λαού». Η βρετανική πρεσβεία αμέσως ενημέρωσε το Γραφείο Αποικιών (στο Λονδίνο) το οποίο απάντησε διά της αξιωματούχου του Μαίρης Φίσιερ, (για να μεταφερθεί στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ) τονίζοντας:
« Είμαι εναντίον οποιουδήποτε, είτε αυτό είναι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ή οποιοσδήποτε άλλος, που ισχυρίζεται πως το δημοψήφισμα δεν μπορεί να παρουσιαστεί ως αντιπροσωπευτική έκφραση των επιθυμιών του κυπριακού λαού, αλλά εισηγούμαι να μη λεχθεί κάτι τέτοιο προς το παρόν, μέχρι να μάθουμε ποια τακτική θα ακολουθήσουμε αναφορικά με το δημοψήφισμα».
Ο δε άλλος ανώτερος αξιωματούχος του Γραφείου Αποικιών Fletcher Cooke δήλωσε:« Είναι στρατηγικοί οι λόγοι που η Βρετανία δε δέχεται την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα»… (Βιβλίο της γράφουσας « Από την Ένωση στην Κατοχή» Λευκωσία 1995).
Πιστεύω, αν δεν κάνω λάθος, ότι υπήρξα ο πρώτος άνθρωπος που ήγειρε το θέμα της κατάντιας των τόμων, στα πάλαι ποτέ «Νέα» του Λονδίνο του μ. Λούη Βρακά, στις 18 Ιανουαρίου 1996.
Και όταν λέω κατάντια, εννοώ κατάντια. Οι Τόμοι για δεκαετίες βρίσκονταν πεταγμένοι στα υπόγεια του Καθεδρικού Ναού σαν σκουπίδια στο έλεος της υγρασίας και της φθοράς.
Και ο πρώτος που ενδιαφέρθηκε για τον επαναπατρισμό τους στην Κύπρο ήταν ο συμπατριώτης μας μ. Ανδρέας Αυγουστής, πρόεδρος τότε και για πολλά έτη, της Κοινότητας Αγίων Αναργύρων στο Kentish Town.
Ο μ. Ανδρέας Αυγουστής είχε αποταθεί στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου και προτείνει όπως με δικά του έξοδα, μεταφερθούν οι τόμοι στην Κύπρο και επαναπατριστούν είτε σε κάποιο Μουσείο είτε Εκπαιδευτικό Ίδρυμα ή την ίδια την Αρχιεπισκοπή. Ο μ. Αυγουστής στενοχωριόταν βαθιά για την κατάληξη του πολύτιμου αρχείου και στεναχωρήθηκε ακόμα πιο πολύ όταν έλαβε την αρνητική επιστολή από την Αρχιεπισκοπή Κύπρου, υπογραμμένη εκ μέρους του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β’ από τον τότε Γραμματέας του κ. Φρίξο Κλεάνθους.
Το 2003/2004 μάθαμε ότι η Εκκλησιαστική Επιτροπή της Αγίας Σοφίας ήθελε να ξεφορτωθεί όπως όπως και άρον άρον, τους τόμους που βρισκόντουσαν πεταμένοι όπως προανέφερα στα υπόγεια του Ναού. Τελικά τους πώλησε έναντι ευτελούς τιμής.
Το 2004 έστειλα σειρά επιστολών στον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Θεοδώρητο (που αντικατέστησε τον μ. Επίσκοπο Τιμόθεο) όπως και ο συγγραφέας Λεωνίδας Λεωνίδου, με σωρεία ερωτημάτων για το θέμα, δίχως να πάρουμε απάντηση.
Μάθαμε ότι τους τόμους τελικά τους αγόρασε ο κ. Χάρης Σοφοκλείδης τότε Πρόεδρος της Ελληνικής Κυπριακής Αδελφότητας Λονδίνου και της ΕΚΟ (Εθνικής Κυπριακής Ομοσπονδίας Ηνωμένου Βασιλείου). Και είχαμε πει ότι ευτυχώς τουλάχιστον που βρέθηκε ο κ. Σοφοκλείδης και τους αγόρασε για να διασωθούν και γλύτωσαν από το πέταγμά τους σε καλάθους των αχρήστων του Δημαρχείου της περιοχής της Αγίας Σοφίας…
- Στις 13.1.2005 έγραψα σχετικά στην «Ελευθερία» Λονδίνου:
“…΄Ηταν αρχικά έγκλημα εναντίον της εθνικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς που οι τόμοι ξεχασμένοι αφέθηκαν σαν σκουπίδι για δεκαετίες σε απόκρυφες γωνιές ενός υπογείου… Με την ευκαιρία της φετινής επετείου του Ενωτικού Δημοψηφίσματος το θέμα αυτό έρχεται ξανά στην δημοσιότητα. Ο κ. Σοφοκλείδης μπορεί ευλόγως να επικαλεστεί ότι με την προσφορά του έσωσε τους ιστορικούς τόμους. Δεν το αμφισβητώ ουδόλως. ΄Ομως πιστεύω, ότι οι τόμοι αυτοί πρέπει να τοποθετηθούν σε δημόσιο χώρο όπου όλοι εμείς και τα παιδιά μας και η συνέχεια της Ομογένειας στη Βρετανία να έχει ελεύθερη πρόσβαση για γνώση, μελέτη και αξιοποίησή του. ”.
- Στις 7 Ιουλίου 2005 και πάλιν, τόνισα πως ο Χ. Σοφοκλείδης δεν μπορεί να κατηγορηθεί γιατί τελικά δεν αρνήθηκε να τους αγοράσει! Και έτσι ίσως να τους γλύτωσε από ποιος ξέρει ποίους σκουπιδοτενεκέδες ή και άλλους ξένους «αρχαιοκάπηλους» πού θα τους αγόραζαν και θα τους πωλούσαν σε άφαντους συλλέκτες ξένους ή και δικούς μας ακόμα δίχως κανένας να μάθει ποτέ που κατέληξαν!
Ο κ. Χάρης Σοφοκλείδης μετακόμισε στην Κύπρο εδώ και πολλά χρόνια. Σήμερα, δεν γνωρίζουμε ουσιαστικά που ακριβώς βρίσκεται το πολύτιμο εκείνο αρχείο. Μία από τις τέσσερις σειρές των τόμων του δημοψηφίσματος του 1950 και που κάθε μία σειρά αποτελείται από 18 τόμους. Ίσως να βρίσκονται ακόμα στο Λονδίνο, άγνωστο πού.
Πάντως, η μεταφορά, συντήρηση και διατήρησή των τόμων αυτών, σε κάποιο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, ή Μουσείο εδώ στην Ομογένεια του Λονδίνου παραμένει μια ιστορική εκκρεμούσα αναγκαιότητα.
Φανούλα Αργυρού
Ερευνήτρια/συγγραφέας
