Ο Τούρκος πρόεδρος επέτρεψε στον εαυτό του έναν εξαιρετικά ενδεικτικό πολιτικό υπαινιγμό. Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια της πασίγνωστης παρέλασης της νίκης του Αζερμπαϊτζάν επί του Καραμπάχ στο Μπακού. Ο Ερντογάν απήγγειλε ένα παλιό ποίημα που τα λόγια του ήταν πολύ σκληρά για το γειτονικό Ιράν. Τι ήταν αυτό που προσέβαλε τόσο πολύ τους Πέρσες και ποια είναι τα σχέδια της Τουρκίας που αποκάλυψε αυτή η δήλωση;
Κατά την παρέλαση της νίκης στο Μπακού (όπου ο Ερντογάν και ο Αλίεφ γιόρτασαν το θρίαμβό τους στον δεύτερο πόλεμο του Καραμπάχ), ο Τούρκος σουλτάνος διάβασε ένα απόσπασμα από ένα ποίημα του τοπικού ποιητή Μπαχτιγιάρ Βαγκαμπζάντε. Και όλα θα ήταν μια χαρά, αν δεν υπήρχε εκείνο το απόσπασμα που λέει ότι τα εδάφη νότια του ποταμού Αράς, που είναι τώρα οι ιρανικές επαρχίες του Ανατολικού και του Δυτικού Αζερμπαϊτζάν, ανήκουν στο Αζερμπαϊτζάν. Δεκάδες εκατομμύρια είναι οι Αζέροι ζουν σε αυτές τις περιοχές, καθώς και σε άλλες επαρχίες του Ιράν.
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Τεχεράνη είδε στα λόγια αυτά μια άμεση απειλή της εδαφικής της ακεραιότητας, και ως εκ τούτου στη συνέχεια απάντησε με έναν βομβαρδισμό κινήσεων σε όλα τα μέτωπα. Στο κοινωνικό (με οργανωμένες διαμαρτυρίες Ιρανών Αζέρων που θεωρούν το Ιράν πατρίδα τους έξω από το προξενείο της Άγκυρας στην Ταμπρίζ), στο πολιτικό (ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικής Πολιτικής και Εθνικής Ασφάλειας του Ιρανικού Κοινοβουλίου, Mojtaba Zonnur κάλεσε τον Ερντογάν να “διδαχθεί από τη τύχη” του ιρακινού δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν και να ζητήσει “αμέσως συγγνώμη” από τον συμπαγή ψυχικά ιρανικό λαό “) και στο διπλωματικό.
Στο πλαίσιο του τελευταίου, ο υπουργός Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif υπενθύμισε ότι το κείμενο του ποιήματος μπορεί επίσης να διαβαστεί και διαφορετικά- σαν υπενθύμιση της «βίαιης απόσπασης από την ιρανική πατρίδα των περιοχών βόρεια του ποταμού Αράς» ως αποτέλεσμα του ρωσο-περσικού πολέμου του 1813. Μετά από αυτό, υπαινίχθηκε με τρόπο ότι ο Ερντογάν πιθανώς θέλει να επανενώσει αυτή την πατρίδα – δηλαδή να επιστρέψει το σημερινό Αζερμπαϊτζάν στο Ιράν.
Το ιρανικό και το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσαν αντιστοίχως τους πρεσβευτές για εξηγήσεις, ενώ οι υπουργοί Εξωτερικών – Mohammad Javad Zarif και Μεβλούτ Τσαβούσογλου μίλησαν τηλεφωνικά. Τελικώς, δηλώθηκε επισήμως ότι “η παρεξήγηση που προέκυψε έχει επιλυθεί.”
«Και η τουρκική κοινωνία ήδη ξέχασε το διπλωματικό σκάνδαλο με το Ιράν.Ο μόνος που δεν το έχει ξεχάσει είναι ο ηγέτης του τουρκικού εθνικιστικού κόμματος, Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Δεν του άρεσε η αντίδραση της ιρανικής πλευράς στον στίχο που είχε διαβάσει ο Ερντογάν, οπότε το διάβασε ξανά, λέγοντας ότι όλα όσα ειπώθηκαν εκεί είναι σωστά. Και μετά ανέφερε έναν άλλο στίχο, το οποίο μιλά για τους ποταμούς Τίγρη, Ευφράτη και Αράς. Ο συγγραφέας του ποιήματος θρηνεί διότι τα ποτάμια πηγάζουν από την Τουρκία, αλλά ρέουν σε άλλα κράτη», εξηγεί στην εφημερίδα VZGLYAD, ο Yashar Niyazbayev, Ρώσος δημοσιογράφος και συγγραφέας του καναλιού @turkeyabout.
Ωστόσο, το Ιράν δεν έχει ξεχάσει. Και το θέμα δεν είναι ότι ο Μπαχτσελί είναι μέλος του κυβερνώντος συνασπισμού στην Τουρκία. Ούτε ότι στην τηλεφωνική τους συνομιλία, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, οι υπουργοί εξωτερικών απλώς επέμεναν στα δικά τους – ο Ζαρίφ είπε στον Τούρκο συνάδελφό του για το απαράδεκτο μιας απειλής εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράν και ο Τσαβούσογλου ζητούσε να μην προσβάλλεται ο Ερντογάν.
Το ζήτημα είναι ότι οι Ιρανοί είναι σίγουροι ότι δεν υπήρξε καμία παρανόηση. Ο Ερντογάν ήξερε πολύ καλά τι, πού και πότε διαβάζει. Και αυτό το ποίημα δεν ήταν ένας αυτοσχεδιασμός, αλλά μέρος της στρατηγικής του να μετατρέψει το Ιρανικό Αζερμπαϊτζάν σε τοπικό ανάλογο του συριακού Ιντλίμπ. Γιατί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και οι άνθρωποι που βρίσκονται από πίσω του – τουρκικής και ευρωπαϊκής καταγωγής – εργάζονται σκληρά για να προετοιμάσουν το έδαφος. Και μάλιστα όχι μόνον στην ποίηση αλλά και στην πράξη.
Αν κάποιος πιστεύει ότι οι Ιρανοί βλέπουν το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία ή τις Ηνωμένες Πολιτείες ως την κύρια απειλή για την κρατική τους υπόσταση, τότε κάνει λάθος. Η κύρια απειλή για τη χώρα είναι οι εσωτερικοί εθνικισμοί.
Πρέπει λοιπόν να γνωρίζει ότι υπάρχουν ακόμη λιγότεροι Πέρσες στο Ιράν από ό,τι ήταν οι Ρώσοι στην ΕΣΣΔ – κυμαίνονται από 50% έως 60% (οι Ιρανοί, για προφανείς λόγους, δεν παρέχουν ακριβή στοιχεία). Περίπου το 20-30% είναι Αζέροι (μεταξύ αυτών και ο Ανώτατος Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ). Ένα άλλο 7-10% του πληθυσμού είναι Κούρδοι, και πιο κάτω στη λίστα είναι Άραβες, Μπαλούχοι, Λούρ και πολλοί άλλοι.
Όλη αυτή η ποικιλία στην πληθυσμιακή σύνθεση, όπως και στην ΕΣΣΔ, στηρίζεται σε μια υπερεθνική ιδέα, μια κρατική θρησκεία. Αν στην Σοβιετική Ένωση ήταν ο κομμουνισμός, τότε στο Ιράν είναι η ιδέα της ισλαμικής δημοκρατίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτοί που καταπατούν τον κληρικαλικό χαρακτήρα της κυβέρνησης, καθώς και εκείνοι που βασίζονται στον περσικό εθνικισμό (ειδικότερα, γι ‘αυτό δεν τους άρεσε ο πρώην πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ), εμπίπτουν στο τιμωρητικό χέρι των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης. Το ζήτημα δεν είναι μόνο η επιθυμία των αγιατολάχ και των στρατηγών να διατηρήσουν την εξουσία, αλλά και στην κατανόηση ότι, ελλείψει μιας θρησκευτικής ιδέας, ο εθνικισμός θα διαλύσει το Ιράν.
Και αυτό δεν το καταλαβαίνουν μόνον οι αγιατολάχ, αλλά και οι εξωτερικοί αντίπαλοι του Ιράν. Ειδικότερα, ο Ερντογάν, θεωρεί τη Μέση Ανατολή πολύ μικρή για δύο μεγάλες δυνάμεις. Γι ‘αυτό, πυροδοτεί τον εθνικισμό στο Ιράν – αλλά όχι τον περσικό αλλά τον αζερικό.
Σε συνομιλίες με τον συγγραφέα του άρθρου, οι Ιρανοί παραδέχτηκαν ότι ο δεύτερος πόλεμος του Καραμπάχ ξεκίνησε και τελείωσε με σοβαρά προβλήματα για την Ισλαμική Δημοκρατία. Από την αρχή του πολέμου, στο ιρανικό Αζερμπαϊτζάν εκδηλώθηκε -προς μεγάλη δυσαρέσκεια της Τεχεράνης- μια απότομη αύξηση των αισθημάτων υπέρ των Αζερμπαϊτζάν. Οι τοπικοί εθνικιστές άρχισαν να κατηγορούν τις ιρανικές αρχές ότι υποστηρίζουν την Αρμενία στη σύγκρουση, ενώ στη συνέχεια, σύμφωνα με φήμες (οι Ιρανοί κρύβουν αυτές τις πληροφορίες), ορισμένες διαδηλώσεις διαλύθηκαν με βία. Τώρα, μετά τον θρίαμβο του Μπακού και τη συνθηκολόγηση του Ερεβάν, ο τοπικός εθνικισμός έχει ανέβει σε ένα νέο επίπεδο.
«Αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι στην Ταμπρίζ, το διοικητικό κέντρο της επαρχίας του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν, γιόρτασαν ανοιχτά τη νίκη του Μπακού, και η μισή πόλη παρακολούθησε την παρέλαση νίκης στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν. Στο πλαίσιο της επιδεινούμενης οικονομικής κατάστασης στο Ιράν, οι άνθρωποι βλέπουν ένα λαμπρό νικηφόρο Αζερμπαϊτζάν, βλέπουν τον μεγάλο Ερντογάν πίσω από αυτό – και αρχίζουν να πιστεύουν ότι έχουν κάπου να βασίζονται “, δήλωσε ένας από τους Ρώσους ιρανολόγους, με την προϋπόθεση της ανωνυμίας, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα VZGLYAD.
Στην πραγματικότητα, για αυτούς τους ανθρώπους διάβασε ο Ερντογάν το ποίημα στο Μπακού. Επιβεβαίωσε ότι οι Αζέροι του Ιράν έχουν πραγματικά κάποιον να βασιστούν. Και αν μη τι άλλο, η Άγκυρα (που έχει σύνορα με το Δυτικό Αζερμπαϊτζάν) μπορεί να βοηθήσει τους τοπικούς “Τούρκους” σύμφωνα με το σενάριο του Ιντλίμπ.
Και αυτή την βοήθεια δεν θα την παράσχει μόνη τους. «Μόλις οι Τούρκοι καταφέρουν να παραμερίσουν τη Ρωσία από τον Νότιο Καύκασο και απελευθερώσουν λίγο τα χέρια τους, θα αρχίσουν να εργάζονται ενεργά για να ολοκληρώσουν την ιστορία του Ιράν – και θα το κάνουν μαζί με τους Βρετανούς φίλους τους. Έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε ότι οι Αμερικανοί πάσχουν από άγρια ιρανοφοβία, αλλά σε σύγκριση με τους Βρετανούς, οι Γιάνκηδες είναι μοντέλο λογικής. Το Λονδίνο δεν έχει ούτε ένα ορθολογικό ενδιαφέρον για την καταστροφή του Ιράν, αλλά ο φανταστικός πόνος απλά δεν το αφήνει να ησυχάσει. Δεν μπορούν ακόμη να χωνέψουν οι Άγγλοι την εθνικοποίηση της Αγγλο-Περσικής Εταιρείας Πετρελαίου και την επανάσταση του 1979», συνεχίζει ο ιρανολόγος.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Τεχεράνη ενδιαφέρεται να συγκρατήσει τον Ερντογάν – αλλά ακόμη δεν γνωρίζει πώς να το κάνει. Πιθανότατα πιστεύει ότι η Μόσχα πρέπει να το κάνει αυτό, αλλά η Ρωσία είναι απίθανο να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά για κάποιον τρίτο. Έτσι, οι Ιρανοί μπορούν μόνον να αγανακτούν – και να συλλογίζονται. Έχουν ακόμα χρόνο.
του Gevorg Mirzayan
