Η πολιτική της εγγυημένης δυστυχίας και η διαχείριση του απελπισμένου πλήθους

Οι ει­κό­νες με τους συ­νω­θού­με­νους αν­θρώ­πους στα ΚΕΠ και στις υπη­ρε­σί­ες των δήμων για τη συ­μπλή­ρω­ση των αι­τή­σε­ων χο­ρή­γη­σης του Κοι­νω­νι­κού Ει­σο­δή­μα­τος Αλ­λη­λεγ­γύ­ης είναι εν­δει­κτι­κή της απελ­πι­σί­ας που επι­κρα­τεί σε εκτε­τα­μέ­να στρώ­μα­τα του πλη­θυ­σμού. Ορι­σμέ­νοι, που δεν είχαν δώσει αρ­κε­τή ση­μα­σία στις κρί­σι­μες λε­πτο­μέ­ρειες του προ­γράμ­μα­τος, ανα­κά­λυ­ψαν ότι η τα­λαι­πω­ρία ήταν το τί­μη­μα μιας οι­κο­νο­μι­κής ενί­σχυ­σης ακόμη και κάτω των 100 ευρώ τον μήνα. Φυ­σι­κά, μπο­ρεί να πει κα­νείς ό,τι πά­ρου­με καλό είναι. Και μ’  αυτή την οπτι­κή η κυ­βέρ­νη­ση ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ-ΑΝΕΛ εφαρ­μό­ζει σε πα­νελ­λα­δι­κή κλί­μα­κα μια μνη­μο­νια­κή υπο­χρέ­ω­ση που κλη­ρο­νο­μή­θη­κε από το 2ο Μνη­μό­νιο.
Το Ελά­χι­στο Εγ­γυ­η­μέ­νο Ει­σό­δη­μα (ΕΕΕ), που με­το­νο­μά­στη­κε σε Κοι­νω­νι­κό Ει­σό­δη­μα Αλ­λη­λεγ­γύ­ης σε ανα­ζή­τη­ση μιας προ­ο­δευ­τι­κό­τε­ρης συ­σκευα­σί­ας, απο­τε­λεί μη­χα­νι­σμό δη­μο­σιο­νο­μι­κής υπο­κα­τά­στα­σης ενός ευ­ρύ­τε­ρου συ­νό­λου πα­ρο­χών των συ­στη­μά­των ασφά­λι­σης και πρό­νοιας, που υπέ­στη­σαν ήδη δρα­στι­κές πε­ρι­κο­πές και θα υπο­στούν κι άλλες. Η πρό­βλε­ψη του Μνη­μο­νί­ου είναι σαφής: Το ΚΕΑ θα χρη­μα­το­δο­τη­θεί με 900 εκατ. Ευρώ, τα οποία θα προ­έλ­θουν από αντί­στοι­χη μεί­ω­ση του προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού πρό­νοιας. Το γε­γο­νός ότι η κυ­βέρ­νη­ση έχει πε­τύ­χει την κα­ταρ­χήν συμ­φω­νία του κουαρ­τέ­του να ανα­ζη­τη­θούν άλλες εναλ­λα­κτι­κές πηγές χρη­μα­το­δό­τη­σης, ιδιαί­τε­ρα μέσω της υπέρ­βα­σης των πρω­το­γε­νών πλε­ο­να­σμά­των που θα επι­τυγ­χά­νο­νται κάθε χρο­νιά, δεν αλ­λά­ζει την ουσία του σχε­δί­ου ως μη­χα­νι­σμού ανα­δια­νο­μής της φτώ­χειας με­τα­ξύ των ήδη φτω­χών. Το μόνο «εγ­γυ­η­μέ­νο» στοι­χείο στο σχέ­διο είναι ότι το λε­γό­με­νο κοι­νω­νι­κό κρά­τος τελεί πλέον υπό έναν στα­θε­ρό δη­μο­σιο­νο­μι­κό κόφτη που, σε ακραί­ες οι­κο­νο­μι­κές συν­θή­κες, μπο­ρεί ακόμη και να μη­δε­νί­σει τις ελά­χι­στες πα­ρο­χές προς τα στρώ­μα­τα που βρί­σκο­νται σε ακραία φτώ­χεια.

Το ιδε­ο­λο­γι­κό copyright του ΕΕΕ

Υπάρ­χει αρ­κε­τή σύγ­χυ­ση ως προς την ιδε­ο­λο­γι­κή προ­έ­λευ­ση του Ελά­χι­στου Εγ­γυ­η­μέ­νου Ει­σο­δή­μα­τος. Σ’ όλο τον κα­πι­τα­λι­στι­κό κόσμο υπάρ­χουν αρι­στε­ρό­στρο­φα κι­νή­μα­τα και φι­λό­δο­ξα εφαρ­μο­σμέ­να κοι­νω­νι­κά πει­ρά­μα­τα, που διεκ­δι­κούν τη θέ­σπι­σή του ως στα­θε­ρής υπο­χρέ­ω­σης του κρά­τους απέ­να­ντι σε κάθε πο­λί­τη που βρί­σκε­ται σε κα­τά­στα­ση ανέ­χειας. Ακόμη και οι αναρ­χι­κοί το υπο­στη­ρί­ζουν ως εξαι­ρε­τι­κά ρι­ζο­σπα­στι­κό μέτρο. Και ήδη εφαρ­μό­ζε­ται, με απο­χρώ­σεις, σε πολ­λές χώρες της Ενω­μέ­νης Ευ­ρώ­πης. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, εμπνευ­στής της ιδέας ήταν ο κα­τε­ξο­χήν ει­ση­γη­τής του μο­νε­τα­ρι­σμού και του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, ο Μίλ­τον Φρί­ντμαν, που από τη δε­κα­ε­τία του 1960 είχε προ­τεί­νει τη θέ­σπι­ση ενός αρ­νη­τι­κού φόρου ει­σο­δή­μα­τος ως ελά­χι­στο εγ­γυ­η­μέ­νο ει­σό­δη­μα, το οποίο θα αντι­κα­θι­στού­σε το «δα­πα­νη­ρό και γρα­φειο­κρα­τι­κό σύ­στη­μα πρό­νοιας» κι όλες τις πα­ρο­χές που το συ­νο­δεύ­ουν.
Η φι­λο­σο­φία του Φρί­ντμαν ήταν ότι αυτή η υπο­κα­τά­στα­ση του κρά­τους πρό­νοιας από ένα -κυ­ριο­λε­κτι­κά ελά­χι­στο- ει­σό­δη­μα δεν θα λει­τουρ­γού­σε ως αντι­κί­νη­τρο στην ανα­ζή­τη­ση ερ­γα­σί­ας. Αυτή την ιδέα, μισό αιώνα μετά, τη συ­να­ντά­με σε όλα τα βα­σι­κά κεί­με­να της ΕΕ, που αντι­με­τω­πί­ζουν την κοι­νω­νι­κή προ­στα­σία σαν «πα­γί­δα επι­δο­μά­των» και θε­ω­ρούν ότι η λι­τό­τη­τα στους αντί­στοι­χους προ­ϋ­πο­λο­γι­σμούς έχει έναν «εξυ­για­ντι­κό» χα­ρα­κτή­ρα, απο­τρέ­πο­ντας έναν υπερ­πλη­θυ­σμό «τε­μπέ­λη­δων» τρο­φί­μων του Πρυ­τα­νεί­ου.
Η ιδέα του Ελά­χι­στου Εγ­γυ­η­μέ­νου Ει­σο­δή­μα­τος στη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη εκ­δο­χή της απο­κτά οι­κου­με­νι­κό χα­ρα­κτή­ρα στο στόμα της Κρι­στίν Λα­γκάρντ, που κη­ρύσ­σει ως συ­μπλη­ρω­μα­τι­κό όρο επι­βί­ω­σης της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης τη δη­μιουρ­γία ενός «δι­χτυού προ­στα­σί­ας» για με­ρι­κά από τα θύ­μα­τά της. Κατά τη διευ­θύ­ντρια του ΔΝΤ, αυτό είναι ανα­γκαίο γιατί, ναι μεν η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση έφερε ανά­πτυ­ξη κι έβγα­λε πλη­θυ­σμούς του ανα­πτυσ­σό­με­νου κό­σμου από τη φτώ­χεια, αλλά ταυ­τό­χρο­να αύ­ξη­σε τις ανι­σό­τη­τες στον ανε­πτυγ­μέ­νο κα­πι­τα­λι­στι­κό κόσμο, πράγ­μα που απο­τε­λεί πηγή δυ­σφο­ρί­ας και επιρ­ρο­ής των «λαϊ­κι­στι­κών» ρευ­μά­των. Έτσι, το «δίχτυ προ­στα­σί­ας», που προ­τεί­νουν η Λα­γκάρντ κι άλλοι κο­ρυ­φαί­οι της πα­γκό­σμιας κα­πι­τα­λι­στι­κής ελίτ, δεν έχει μόνο δη­μο­σιο­νο­μι­κή λει­τουρ­γία, δη­λα­δή την «απε­λευ­θέ­ρω­ση» του κρά­τους από με­γά­λες δα­πά­νες του συ­στή­μα­τος κοι­νω­νι­κής προ­στα­σί­ας που κυ­ριο­λε­κτι­κά ξε­ρι­ζώ­νε­ται στο όνομα της εξυ­γί­αν­σης των προ­ϋ­πο­λο­γι­σμών και της αντι­με­τώ­πι­σης της κρί­σης χρέ­ους. Έχει και μια κοι­νω­νι­κο-πο­λι­τι­κή λει­τουρ­γία: τον κα­θη­συ­χα­σμό και την εξου­δε­τέ­ρω­ση των κα­τε­στραμ­μέ­νων από τη θε­σμο­θε­τη­μέ­νη λι­τό­τη­τα στρω­μά­των, πριν αυτά με­τα­τρα­πούν σε απει­λη­τι­κή δύ­να­μη για το σύ­στη­μα, ή γί­νουν επιρ­ρε­πή σε κάθε εί­δους ρι­ζο­σπα­στι­κές επιρ­ρο­ές.

Το «φι­λαν­θρω­πι­κό βιο­μη­χα­νι­κό σύ­μπλεγ­μα»

Στην κοι­νω­νι­κή μη­χα­νι­κή του «Ελά­χι­στου Εγ­γυ­η­μέ­νου Ει­σο­δή­μα­τος» και των «δι­χτυών κοι­νω­νι­κής προ­στα­σί­ας», όπως του­λά­χι­στον την ει­ση­γού­νται οι εκ­πρό­σω­ποι της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης ελίτ, εμπε­ριέ­χε­ται η επί­γνω­ση ότι ο κα­πι­τα­λι­σμός της επο­χής μας είναι τόσο συ­νυ­φα­σμέ­νος με την πρό­κλη­ση αν­θρω­πι­στι­κών κρί­σε­ων κάθε εί­δους, ώστε είναι απα­ραί­τη­τη μια ελά­χι­στη «θε­ρα­πεία» των θυ­μά­των του. Πολύ κοντά στη λαϊκή θυ­μο­σο­φία του «να σε κάψω Γιάν­νη, να σ’ αλεί­ψω λάδι». Στον αντί­πο­δα του κα­πι­τα­λι­σμού που υπο­σχό­ταν ευ­και­ρί­ες ευ­η­με­ρί­ας για όλους, έστω και άνισα κα­τα­νε­μη­μέ­νης, ο σύγ­χρο­νος ολο­κλη­ρω­τι­κός κα­πι­τα­λι­σμός «εγ­γυά­ται» αύ­ξη­ση της ανι­σό­τη­τας, διεύ­ρυν­ση της φτώ­χειας, υψηλή ανερ­γία, υπο­κα­τά­στα­ση του μι­σθω­τού προ­λε­τα­ριά­του από το υπο­α­μει­βό­με­νο και υπο­α­πα­σχο­λού­με­νο πρε­κα­ριά­το, πε­ρι­θω­ριο­ποί­η­ση ολό­κλη­ρων πε­ριο­χών της Γης, τε­ρά­στιες αν­θρω­πι­στι­κές κρί­σεις πεί­νας, δίψας, εκτο­πι­σμού, προ­σφυ­γο­ποί­η­ση εκα­τομ­μυ­ρί­ων αν­θρώ­πων από χει­ρα­γω­γού­με­νες εμ­φύ­λιες συρ­ρά­ξεις, γε­νο­κτο­νί­ες, ιμπε­ρια­λι­στι­κές επεμ­βά­σεις, πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κές, ακόμη και φυ­σι­κές κα­τα­στρο­φές.
Επει­δή όλα αυτά δεν είναι πα­ρά­πλευ­ρες απώ­λειες ή «αστο­χί­ες υλι­κού», αλλά σκο­πού­με­να απο­τε­λέ­σμα­τα, απα­ραί­τη­τα για την ανα­πα­ρα­γω­γή του συ­στή­μα­τος και τη συσ­σώ­ρευ­ση του πλού­του σε ολο­έ­να λι­γό­τε­ρα χέρια, οι σχε­δια­στές του κα­πι­τα­λι­σμού της κα­τα­στρο­φής εδώ και δε­κα­ε­τί­ες εν­θαρ­ρύ­νουν την ανά­πτυ­ξη ενός ιδιό­τυ­που «φι­λαν­θρω­πι­κού βιο­μη­χα­νι­κού συ­μπλέγ­μα­τος», όπως το απο­κα­λεί ο Ντέι­βιντ Χάρ­βεϊ, που πε­ρι­λαμ­βά­νει τόσο κρα­τι­κές όσο και ιδιω­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες: από τα κρα­τι­κά συ­στή­μα­τα δια­χεί­ρι­σης της ακραί­ας φτώ­χειας, μέχρι τα σώ­μα­τα των κυα­νο­κρά­νων του ΟΗΕ που εγ­γυώ­νται το statusquo  των στρα­τιω­τι­κών επεμ­βά­σε­ων. Από τις χι­λιά­δες Μη Κυ­βερ­νη­τι­κές Ορ­γα­νώ­σεις και τα ιδιω­τι­κά ιδρύ­μα­τα που υπο­κα­θι­στούν τα κρα­τι­κά συ­στή­μα­τα αρω­γής, μέχρι τα προ­γράμ­μα­τα «Εται­ρι­κής Κοι­νω­νι­κής Ευ­θύ­νης» των πο­λυ­ε­θνι­κών. Και από μη­χα­νι­σμούς τύπου Frontex, που ακρο­βα­τούν με­τα­ξύ βί­αι­ης στρα­τιω­τι­κής επι­τή­ρη­σης και «διά­σω­σης» προ­σφύ­γων, μέχρι το υπό συ­γκρό­τη­ση «Ευ­ρω­παϊ­κό Σώμα Αλ­λη­λεγ­γύ­ης», με 100.000 «εθε­λο­ντές» νέους έως 30 ετών, που θα απο­κτούν ερ­γα­σια­κή εμπει­ρία σε αν­θρω­πι­στι­κά προ­γράμ­μα­τα της ΕΕ.

Συμ­φι­λιώ­νο­ντας τους απελ­πι­σμέ­νους με την απελ­πι­σία τους

Αυτό το πε­ρί­πλο­κο «αν­θρω­πι­στι­κό βιο­μη­χα­νι­κό σύ­μπλεγ­μα», που αντλεί πό­ρους τόσο από τα κράτη όσο και από ιδιώ­τες χο­ρη­γούς, δεν εξα­ντλεί το ρόλο του σ’ ένα ξέ­πλυ­μα συ­νεί­δη­σης για την οι­κο­νο­μι­κή ολι­γαρ­χία και την κρα­τι­κή νο­μεν­κλα­τού­ρα. Άλ­λω­στε, και ανε­ξάρ­τη­τα από τα ηθικά κί­νη­τρα των αμει­βό­με­νων ή εθε­λο­ντών λει­τουρ­γών του, το σύ­μπλεγ­μα λει­τουρ­γεί υπό τον όρο ότι δεν θα πα­ρεμ­βαί­νει στις δια­δι­κα­σί­ες συσ­σώ­ρευ­σης του πλού­του ή ανα­μόρ­φω­σης της πο­λι­τι­κής γε­ω­γρα­φί­ας του κα­πι­τα­λι­στι­κού σύ­μπα­ντος. Τού επι­βάλ­λε­ται αυ­στη­ρή ου­δε­τε­ρό­τη­τα απέ­να­ντι στις τα­ξι­κές ή ιμπε­ρια­λι­στι­κές αντι­θέ­σεις, που είναι οι πηγές της αν­θρώ­πι­νης δυ­στυ­χί­ας. Αλλά, καθώς τα πλήθη των δυ­στυ­χι­σμέ­νων αυ­ξά­νο­νται και ο κό­σμος πλημ­μυ­ρί­ζει από θυ­λά­κους μό­νι­μων αν­θρω­πι­στι­κών κρί­σε­ων, το «φι­λαν­θρω­πι­κό σύ­μπλεγ­μα», λίγο με το μα­στί­γιο λίγο με το κα­ρό­το, δια­σφα­λί­ζει ότι οι στρα­τιές των απελ­πι­σμέ­νων θα δια­τη­ρού­νται σε κα­τά­στα­ση ανο­χής και συμ­φι­λί­ω­σης με την απελ­πι­σία τους και δεν θα εκτρα­πούν ποτέ σε ανε­ξέ­λεγ­κτες και απει­λη­τι­κές για το σύ­στη­μα κοι­νω­νι­κές εκρή­ξεις.
Δυ­στυ­χώς, αυτό που εγ­γυά­ται την επι­τυ­χία αυτού του δαρ­βι­νι­κού κοι­νω­νι­κού πει­ρά­μα­τος είναι η κα­τα­θλι­πτι­κή απου­σία ενός ρεύ­μα­τος «επα­να­στα­τι­κού αν­θρω­πι­σμού», που θα εν­θαρ­ρύ­νει και θα διο­χε­τεύ­σει τις «ανε­πι­θύ­μη­τες» εκρή­ξεις σε μια διερ­γα­σία κοι­νω­νι­κής και πο­λι­τι­κής αφύ­πνι­σης των κο­λα­σμέ­νων της Γης.
*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την “Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά”, φ. 378 (22/2/17)