Απειλεί το κραγιόν το μέλλον ενός από τους πιο στενούς συγγενείς του ανθρώπου, τον ουρακοτάγκο; Αξίζει αυτό το κομμάτι πίτσα που τρώτε μπροστά στην τηλεόραση βλέποντας Μουντιάλ την ζωή μιας τίγρης; Πίτσες, μπισκότα και καλλυντικά είναι μερικά από τα χιλιάδες προϊόντα που περιέχουν φοινικέλαιο, τα οποία απειλούν είδη ζώων που βρίσκονται υπό εξαφάνιση μέσω της αποψίλωσης των δασών.
Το φοινικέλαιο έχει χαρακτηριστεί μια πραγματική μάστιγα για το περιβάλλον, ένα υλικό που είναι υπεύθυνο για την αποψίλωση των τροπικών δασών και την εξαφάνιση των ζώων. Σύμφωνα με μια νέα έρευνα, ωστόσο, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Αυτή η νέα μελέτη υποστηρίζει ότι η δημιουργία εναλλακτικών καλλιεργειών φυτικών ελαίων θα μπορούσαν να αποτελέσουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο για τα ζώα.
Ενώ το φοινικέλαιο είναι υπεύθυνο συνολικά για το 0,4% της παγκόσμιας αποψίλωσης, έχει δραματικές επιπτώσεις σε ορισμένες περιοχές, στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, προκαλώντας το 50% των αποψιλώσεων. Σύμφωνα με το BBC, οι συγγραφείς της έρευνας σημειώνουν ότι η απαγόρευση του φοινικέλαιου δεν θα έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα επειδή ο κόσμος θα χρειάζεται και πάλι φυτικά έλαια. Αυτό που επίσης ανησυχεί τους ερευνητές είναι ότι όσες προσπάθειες έχουν γίνει για την αύξηση της ζήτησης φοινικέλαιου με υπεύθυνη προέλευση δεν έχουν λειτουργήσει μέχρι στιγμής.
Πώς το κραγιόν απειλεί τα ζώα;
Το φοινικέλαιο είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο φυτικό έλαιο στον πλανήτη και πιστεύεται ότι βρίσκεται περίπου στο 50% των προϊόντων που πωλούνται στα σούπερ μάρκετ και τα καταστήματα. Οι δυο κορυφαίοι παραγωγοί φοινικέλαιου είναι η Ινδονησία και η Μαλαισία, που παράγουν δεκάδες εκατομμύρια τόνους για μια αγορά που ανέρχεται σε 40 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο.
Το φοινικέλαιο είναι πολύ σημαντικό για την παραγωγή κραγιόν καθώς παρακρατεί καλά τα χρώματα, δεν έχει γεύση και δεν λιώνει σε υψηλές θερμοκρασίες. Επίσης το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται στα σαμπουάν, τα σαπούνια, τα παγωτά ακόμη και στα έτοιμα γεύματα, όπως τα νούντλς.
Τα τελευταία 20 χρόνια, η αυξανόμενη ζήτηση έχει οδηγήσει στην αποψίλωση χιλιάδων εκταρίων τροπικών δασών για τη δημιουργία φυτειών φοινικόδεντρων. Τα δάση αυτά φιλοξενούν μερικά από τα πιο απειλούμενα είδη ζώων στον κόσμο. Μεταξύ αυτών και ο ουρακοτάγκος.
«Οι ουρακοτάγκοι είναι ένα είδος που απαντάται στα πεδινά της Σουμάτρα κι εκεί καλλιεργούνται φοινικόδεντρα», αναφέρει ο επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης, Έρικ Μέιχααρντ, από την Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης, στο BBC.
«Δημιουργούνται συγκρούσεις. Οι ουρακοτάγκοι εκτοπίζονται λόγω των φυτειών, ωθούνται σε άλλες περιοχές που είναι κατοικημένες κι εκεί γίνονται πολλές δολοφονίες των ζώων αυτών». «Οι ουρακοτάγκοι είναι απίστευτα ευπροσάρμοστοι αλλά δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν απέναντι σ’ αυτό. Αναπαράγονται πολύ αργά σαν είδος και οι δολοφονίες έχουν πολύ μεγάλη επίδραση στον πληθυσμό τους».
Η έκθεση αναφέρει πάντως ότι η επέκταση των φυτειών φοινικέλαιου δεν είναι κακά νέα για όλα τα είδη ζώων. Μερικοί χοίροι και φίδια επωφελούνται από την παρουσία των φυτών. Ωστόσο, αυτό δεν αντισταθμίζει τον χαμό των ουρακοτάγκων που είναι είδος προς εξαφάνιση.
Αν αντικαταστήσουμε το φοινικέλαιο;
Για να αντικατασταθεί αυτή η ποσότητα φοινικέλαιου με κραμβέλαιο, σόγια ή ηλίανθο, θα χρειάζονταν πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις γης και συγκεκριμένα περίπου εννέα φορές περισσότερη γη. Είναι πιθανό ότι μια τέτοια κίνηση θα έφερνε μια μετατόπιση στην απώλεια της ποικιλομορφίας και της πανίδας. Θα απειλούνταν πολλά περισσότερα είδη σε διαφορετικά μέρη.
«Αν δεν υπήρχε φοινικέλαιο θα εξακολουθούσε να υπάρχει η ίδια παγκόσμια ζήτηση σε φυτικά έλαια», υποστηρίζει ο Έρικ Μέιχααρντ. «Αν σταματήσει η παραγωγή φοινικέλαιου θα πρέπει να παραχθεί κάποιο άλλο έλαιο κάπου αλλού. Έτσι αντί να επηρεάζονται οι ουρακοτάγκοι, θα επηρεάζονται οι αρκούδες ή τα τζάγκουαρ. Απλώς το πρόβλημα θα μετατοπιστεί κάπου αλλού αφού η ανάγκη για φυτικό λάδι θα συνεχίσει να υπάρχει».
Μπορούν οι καταναλωτές να κάνουν τη διαφορά επιλέγοντας διαφορετικά έλαια; Οι συντάκτες της έκθεσης δεν απαντούν με βεβαιότητα. «Οι άνθρωποι αγαπούν τις καρύδες και την γεύση τους αλλά το φυτικό έλαιο από καρύδα δεν έχει μεγάλη διαφορά με το φοινικέλαιο. Και τα δυο είδη φυτικού λαδιού έχουν ως αποτέλεσμα την αποψίλωση των δασών για την ανάπτυξη φυτειών. Οπότε το γιατί οι άνθρωποι λατρεύουν το ένα και μισούν το άλλο δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερο νόημα», λέει ο Έρικ Μέιχααρντ.
Στο μεταξύ, δεν προσπαθούν οι κυβερνήσεις στην Ινδονησία και τη Μαλαισία να σταματήσουν τη θανάτωση άγριων ζώων από την παραγωγή φοινικέλαιου; Έχουν όντως υπάρξει πολλές πρωτοβουλίες για να προσδιοριστούν οι πιο σημαντικές για τη βιοποικιλότητα περιοχές, ώστε αυτές να προστατευτούν. Ωστόσο, αυτές οι πρωτοβουλίες, σύμφωνα με την έκθεση είχαν μικρά οφέλη.
«Εξετάσαμε την διαφορά στα ποσοστά αποψίλωσης των δασών μεταξύ πιστοποιημένων φυτειών και μη πιστοποιημένων και δεν καταφέραμε να καταγράψουμε κάποια σημαντική διαφορά», λέει ο Έρικ Μέιχααρντ. «Δεν περίμενα να δω κάποια σημαντική διαφορά. Χρειάζεται χρόνος για να βελτιωθούν οι πρακτικές και χρειάζεται επίσης οι καταναλωτές να ζητούν βιώσιμο φοινικέλαιο».
Τι γίνεται με το βιώσιμο φοινικέλαιο;
Γίνονται προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, υπό την ηγεσία της Στρογγυλής Τράπεζας για το αειφόρο φοινικέλαιο (RSPO). Ωστόσο, η νέα μελέτη αναφέρει ότι αυτές περιορίζονται από τη χαμηλή ζήτηση, τις δυσκολίες εντοπισμού βιώσιμων προϊόντων και την κακή παρακολούθηση, αναφορά και επαλήθευση για την προέλευση των προιόντων. Η RSPO αναφέρει ότι προσπαθεί συνεχώς να ενισχύει τα πρότυπά της, αλλά αυτό είναι δύσκολο αν δεν υπάρχει «ευρύτερη κοινωνική στήριξη».
«Η RSPO έχει την ευθύνη να διασφαλίσει ότι τα μέλη της προστατεύουν τα τροπικά δάση και εξασφαλίζουν την παραγωγή φοινικέλαιου με υπευθυνότητα αλλά αποτυγχάνει να το κάνει», λέει ο Ρίτσαρντ Τζορτζ από την Greenpeace του Ηνωμένου Βασιλείου. «Αν η RSPO θέλει να έχει μέλλον, πρέπει να θέσει πρότυπα που να εφαρμόζονται αυστηρά».